تاج السلطنه

1301 ق- از زنان هنرمند و نویسنده متجدد. وى دختر ناصرالدین شاه قاجار (1313 -1264 ق) و توران‏السلطنه بود. مادرش از طایفه قاجار و دختر عموى شاه بود. از كودكى مطابق رسم آن زمان- به دایه‏اش سپردند و در هفت سالگى به مكتب رفت، اما دو سال بعد از مكتب خانه خارج گشته به نامزدى حسن خان شجاع‏السلطنه درآمد و در سال 1314 ق او را عقد بستند. این ازدواج در جوانى- به دلیل وسوسه‏هاى متجددان متملق و از جمله معلم زبان فرانسه‏اش- بتدریج به جدایى او از همسرش انجامید. به رغم بیزارى نخستین وى از تحصیل، به آموختن موسیقى، نقاشى، زبان فرانسه و مطالعه ادبیات، تاریخ و فلسفه دل بست. این تحول روحى و فكرى كه مقارن با دوره آزادى‏هاى سیاسى- اجتماعى پس از مشروطیت است- همانند بسیارى دیگر از مردان و زنان تحصیلكرده آن زمان- موجب تضعیف مبانى اعتقادى و اخلاقى او گردید: نخست لباس فرنگى پوشید، بعد بدون حجاب در اجتماعى ظاهر شد و سپس نماز خواندن را ترك كرد... تا آنجا كه از مروجان اندیشه آزادى زنان گردید و نقاب و حجاب را موانع اصلى آزادى آنان دانست. تاج‏السلطنه خاطرات ناتمامش را در سال 1343 ق/ 1303 ش از بدو تولد تا جدایى از همسرش به سبك رمانى تاریخى نوشته است كه به نام خاطرات تاج‏السلطنه چاپ شده است (تهران، 1361 ش). چنانكه از خاطرات او برمى‏آید وى از متاركه با همسرش پشیمان بوده و آن تحول عقیده و رفتار را به زیان خود و منافع دیگران ارزیابى كرده است.