کارشناسان مسائل سیاسی و اقتصادی برای کاهش قیمت ارز در روزهای اخیر دلایل متعددی را مطرح می‌کنند اما آن چیزی که شاید در میان اکثر آنها مشترک باشد این است که به رخ کشیده شدن اقتدار جمهوری اسلامی و تحقیر استکبار جهانی از سوی نیروهای مسلح تاثیر بسیاری در کاهش قیمت ارز داشته است.
در میان این کارشناسان حجت‌الله عبدالملکی عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام تصمیمات همتی در بانک مرکزی را در کاهش قیمت ارز بی‌تاثیر نمی‌داند ولی از آن مهمتر معتقد است که کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران و همچنین کم شدن مواضع التهاب آفرین برخی مسئولان ارشد دولتی در روند کاهش قیمت ارز تاثیر بیشتری داشته است.
عبدالمکلی که از اساتید برجسته اقتصاد است همچنین معتقد است از طرفی عکس العمل مسئولان عالی دولتی و دستپاچگی آنها بعد از خروج آمریکا از برجام موجب افزایش قیمت ارز و بهم ریختن بازار بوده است.
بر همین اساس با توجه به اتفاقاتی که در روزهای اخیر در بازار ارز رخ داده به سراغ حجت‌الله عبدالملکی استاد دانشگاه امام صادق(ع) و از اقتصاددان برجسته کشور رفتیم و با وی درباره این مسئله گفت وگو کردیم که در ادامه آمده است:
آقای عبدالملکی در ابتدا این سوال مطرح است که چه مسائلی موجب شد تا قیمت دلار در یک زمان نسبتا کوتاه افزایش خیلی زیادی داشته باشد؟
عبدالملکی: به اعتقاد بنده اصل بحران ارزی در کشور ما به نوعی از خرداد ماه سال گذشته شروع شد. دلیلش هم این بود که بعد از خروج آمریکا از برجام و نوع عکس العملی که بسیاری از مسئولان عالی دولتی انجام دادند و دستپاچگی‌ای که آنها از خودشان نشان دادند این مسئله را به جامعه و فعالان اقتصادی مخابره کرد که اقتصاد ما به دلیل این که آمریکا از برجام خارج شده دچار یک بحران خواهد شد.
* تاثیرات مواضع فعالان سیاسی و مدیران ارشد دولتی در افزایش قیمت ارز/ فعالان اقتصادی روی موضع‌گیری مقامات سیاسی حساب زیادی می‌کنند
این نوع موضع‌گیری‌ها و اظهارات مسئولان ارشد دولتی تاثیر بسیاری در افزایش قیمت ارز داشت، به نحوی که تمام مشکلات اقتصادی از جمله افزایش قیمت ارز، افزایش اجاره بهای مسکن، مشکلاتی که در حمل و نقل هوایی و افزایش قیمت بلیط و این مسائل را به این ربط دادند که آمریکا از برجام خارج شده و این مواضع موجب شد تا چنین اتفاقاتی در بازار و اقتصاد رخ دهد.اینجا یک نکته اساسی که وجود دارد این است که فعالان اقتصادی روی موضع‌گیری مقامات سیاسی بسیار زیاد حساب کرده و این مواضع را بررسی و رصد می‌کنند. برای همین وقتی مقاومت سیاسی به یک مسئله بیش از حد ضریب می‌دهند خود به خود فعالان اقتصادی در محاسبات خود این موضع‌گیری‌ها را لحاظ می‌کنند، مثلا تولید کننده تولیداتش را احتکار می‌کند، بازرگانی که کالا وارد کشور کرده این کالا را به بازار عرضه نمی کند، فروشنده ارز از کار دست می‌کشد و خریدار ارز تلاش می کند ارزی را که حتی مورد نیازش نیست را خریداری کند.
در کل این اظهارنظرها موجب می‌شود یک به هم ریختگی در اقتصاد کشور اتفاق بیفتد.
متاسفانه ما این مسئله را در تقریبا اواسط اردیبهشت ماه تا اواخر شهریور ماه داشتیم و با آن مواجه بودیم که توسط وزرای مختلفی که خوشبختانه دو نفر از آنها هم از کابینه خارج شدند ایجاد شد.
* خروج آمریکا از برجام نقش بسیار محدودی در بهم ریختن بازار داشت/ مهم‌ترین عامل در افزایش قیمت‌ها!
این شُک روانی که هم رسانه‌های غربی و هم مقامات دولتی در آن نقش داشتند باعث شد نقدینگی بسیار سنگینی که در سال های اخیر خلق شده بود و در بانکها و حسابهای بلند مدت و حسابهای سرمایه گذاری مسدود و بلوکه شده بود، فعال شود و به خاطر انتظارات تورمی که این شکل از اظهار نظرهای مسئولان ایجاد کرده بود وارد بازارهای مختلف مانند ارز، خودرو، بورس و ...شود و قیمت ها با یک جهش مواجه شود.پس شما معتقدید که نفس خروج آمریکا از برجام تاثیری در افزایش ارز نداشته و التهاباتی که بعد از آن از سوی برخی مسئولان ایجاد شد بازار ارز را آشفته کرد؟
عبدالملکی: بله. اصلا این مسئله که گفته شد خروج آمریکا از برجام و فشارهای تحریمی که بعد از خروج آمریکا از برجام ایجاد شد مهم‌ترین عامل در افزایش قیمت‌ها بود درست نیست و خود نفس این مسئله تاثیر بسیار محدودی در به هم ریختن بازارها از جمله افزایش قیمت ارز داشت.
شما در جایی از تاثیر انتصاب همتی در بانک مرکزی و تمصمیات وی در کاهش قیمت ارز بی‌تاثیر گفتید، اکنون نظر شما در این رابطه چیست؟
عبدالملکی: بله. با این مسئله یک فضای روانی بهتری در اقتصاد کشور القا شد و تا حدی هم مواضع مقام‌های دولتی تغییر کرد و بهتر شد و التهاب آفرینی‌ها تا حدودی کاهش پیدا کرد. با این حال قیمت ارز در پاییز و اوایل زمستان سال گذشته در حد نسبتا بالای خودش باقی می ماند.
* تزریق آرامش به اقتصاد و باقی‌ماندن یک عامل التهاب آفرین در بازار!
آقای همتی با ورود در بانک مرکزی اصلاحاتی را اعمال کرد، اصلاحاتی مانند بحث آزادی ورود ارز مسافرتی به کشور و آزادی فعالیت صرافی‌ها و برخی اقدامات این چنینی که البته اثر این اصلاحات به اندازه آرامشی که نوع رفتار مسئولان به اقتصاد کشور تزریق کرد، موثر نبود.یا این حال اما همچنان یک عامل التهاب آفرین باقی ماند و آن هم امید به اروپایی ها و امید به اینستکس و اینکه «اگر آمریکا از برجام خارج شده با اروپا کار می‌کنیم» باعث شد که تقاضای سفته بازانه در بازار و عدد عرضه ارز توسط دارندگان ارز ادامه پیدا کند و لذا قیمت ارز از ۱۵ -۱۶ هزار تومان پایین تر نمی آمد.
در دو سه ماه اخیر چند اتفاق مهم رخ داد و البته به اعتقاد من این اتفاقات سیاست‌های واقعی ارزی دولت نیست، چون در بخش ارزی ما سیاستی که بتواند اثر قابل توجه داشته باشد ظرف چند ماه اخیر نداشتیم و عملاً اتفاق خاصی را در بازار ارز نمی‌بینیم.
* اتفاقات مهمی که باعث کاهش قیمت ارز شد
وقتی بررسی می‌کنیم از نظر محدودیت ارزی الان نسبت به سال گذشته که دلار تا مرز ۲۰ هزار تومان هم رفت، وضعیت بدتری داریم و گشایش خاص ارزی اتفاق نیفتاده است اما دو اتفاق مهم رخ داده یعنی اینکه دولتی‌ها حرفهای خوبی که در پاییز و زمستان سال گذشته می‌زدند را امسال با عمل همراه کردند، یعنی وقتی گفتند ما به غرب امید نداریم اقدامات عملی را برای خروج از برجام و کاهش تعهدات انجام دادند.این مسئله که گفته شد یک پیام مهم را برای فعالان اقتصادی مخابره می‌کند و آن این است که الان دیگر قرار نیست همه چیز را وابسته به غرب بدانیم و ما خودمان قرار است مدیریت داخلی انجام دهیم.
همه می‌فهمند وقتی ما میزان ذخایر اورانیوم خود را بالا می‌بریم یا غنی سازی خود را توسعه می‌دهیم این یعنی مقدمات خروج از برجام، و کسی این کار را انجام می‌دهد که قدم های بعدی را برای خود تعریف کرده است یعنی این که می خواهد فضای ارزی و اقتصادی را مدیریت کند.
این مسئله ولو اینکه برنامه خاصی هم برای مدیریت نداشته باشد، این مسئله به صورت عمومی به جامعه و به صورت خاصفعالان اقتصادی القا می شود یعنی پیام منتقل می شود.
* بسیاری از فعالان اقتصادی ضعف مدیریت را دلیل مشکلات بازار می‌دانند
فعالان اقتصادی می دانند که ذاتاً مسئله تحریم‌ها و فشارهای خارجی مشکل اساسی برای کشور ایجاد نمی کند این را بنده که از سال ۸۹ درگیر تحریم‌ها ارتباط به فعالان اقتصادی و سیاسی هستم با قاطعیت می توانم بگویم.امروز کمتر کسی را پیدا می‌کنید که در فضای اقتصادی فعال باشد و ضریب بالایی به تاثیر تحریم‌های خارجی در اقتصاد و بازار بدهد و خیلی‌ها دلیل مشکلات را ضعف مدیریت اقتصادی در درون کشور به عنوان مسئله اصلی می‌دانند.
بنده در سال های اخیر با بسیاری از تولید کنندگان فعالان اقتصادی صحبت کرده‌ام، آنها قبول دارند که اگر تحریم نباشد کار راحت تر است ولی هیچکدام ادعا نمی کنند که تحریم می‌تواند اقتصاد کشور را متوقف و یا فلج کند و همه آنها بلااستثنا می‌گویند که ضعف در مدیریت می تواند اقتصاد کشور را فلج کند.
به نظر شما اتفاقاتی که اخیرا در فضای بین‌المللی رخ داد، مانند انهدام پهپاد جاسوسی آمریکا، کاهش تعدات برجامی از سوی ایران و توقیف نفتکش انگلیسی در روند کاهش ارز تاثیری داشته است؟
فعالان اقتصادی از دو اظهار نظر و رفتار مسئولان سیگنال‌هایی دریافت می‌کنند. اینکه آیا مسئولان می‌خواهند درست مدیریت کنند یا اینکه می خواهند با بی مبالاتی و لاابالی‌گری کار جلو برود.* تاثیر انهدام پهپاد و توقیف نفتکش انگلیسی در آرامش اقتصاد
وقتی فعالان اقتصادی می بینند که نظام تعهدات برجامی را کاهش داده، بعد پهپاد آمریکایی را هدف قرار می‌دهد، بعد کشتی انگلیسی را توقیف می کند. این یعنی مجموعه اجرایی کشور تصمیم گرفته کشور را در شرایط تحریم اداره کند و این مهم ترین و قوی ترین سیگنالی است که به بازار ارسال می شود.همین موجب می‌شود خیلی از کسانی که از آب گل آلود ماهی می‌گرفتند و در یک سال گذشته بازار را به هم ریخته بودند ماست‌های خود را کیسه کنند. پس نقدینگی از بازارهای مالی کوچ می کند و به داخل بانک ها و شبکه بانکی بر می گردد و از همه مهمتر عرضه اتفاق می افتد.
