در ایران که ادیان الهی به صورت آزادانه به فعالیت‌های دینی خود می‌پردازند، تکیه‌های مختلفی در ایام عاشورا با حضور پیروان مسیحی، زرتشتی و… مراسم مختلفی را برای بزرگداشت این ایام برپا می‌کنند. از کسانی که در این مراسم شرکت می‌کنند و یا نذری می‌دهند، برخی به نوعی معتقدند که از امام حسین (ع) حاجت گرفته اند و یا برخی دیگر معتقدند راه و سیره امام حسین (ع) با فطرت خداجوی هر انسانی هماهنگ است و انسان با فهم این مصائب و وقایع به رقت قلب می‌افتد.
یکی از این مراسم، تشکیل «هیئت ثارالله» است که در آن ۷۰۰ عزادار از اقلّیت‌های مذهبی مسیحی و زرتشتی، زیر چادر هیئت گرد هم می‌آیند و در عزاداری سالار شهیدان، به سینه‌زنی می‌پردازند. ادموند طوفانیان یکی از مؤسّسان و بانیان این تکیه می‌گوید: چای، قند، برنج، گوشت و تمامی هزینه‌های هیئت را مسیحیان علاقه‌مند به امام حسین (ع) تأمین می‌کنند. از سال ۱۳۷۹ نام هیئت در فهرست تکایای عزاداری تهران ثبت شده است و هر سال بر شمار عزاداران افزوده می‌شود.
در طول تاریخ اندیشمندان بسیاری از ادیان مختلف در مورد قیام عاشورا سخن گفته اند. مثلاً آنتوان بارا پژوهشگر مسیحی اعتقاد دارد امام حسین (ع) فقط متعلق به شیعیان نیست بلکه به تمام جهانیان تعلق دارد و او را با عبارت «حسین، گوهر ادیان» معرفی می‌کند و می‌گوید: «حسین (ع) در قلب من است».
او می‌گوید «اگر حسین از آنِ ما بود، در هر سرزمینی برای او بیرقی بر می‌افراشتیم مردم را با نام حسین به مسیحیّت فرا می‌خواندیم. شما شیعیان و مسلمانان قدر امام‌حسین را نمی‌دانید!»
توماس کارلایل مورخ‌و نویسنده اسکاتلندی می‌گوید: «در سراسر تاریخ اسلام، دوران زندگی امام حسین بی‌همتاست. بدون شهادت ایشان اسلام مدتها قبل از بین می‌رفت. امام حسین ناجی اسلام بود و بدلیل شهادت او بود که اسلام این‌چنین بنیان‌استواری یافت که اکنون نابودی اسلام نه تنها غیرممکن است بلکه حتی قابل‌تصور هم نمی‌باشد!»
وی می‌نویسد: «بهترین درسی که از تراژدی کربلا می‌گیریم این است که حسین و یارانش ایمان استوار به خدا داشتند آنها با عمل خود روشن کردند که تفوق عددی در جایی که حق و باطل روبرو می‌شوند اهمیت ندارد و پیروزی حسین با وجود اقلیتی که داشت باعث شگفتی من است.»
ادوارد براون می‌گوید: «حتی غیرمسلمانان نیز نمی‌توانند پاکی روحی را که این جنگ اسلامی در تحت لوای آن انجام گرفت را انکار کنند.» واشنگتن ایروینگ مورخ آمریکایی نیز به این عظمت اعتراف کرده و می‌گوید: «در زیر آفتاب سوزان سرزمین خشک و در روی ریگ‌های تفدیده عراق روح حسین فنا ناپذیر است؛ ای پهلوان و ای نمونه شجاعت و ای شهسوار من ایحسین!»
این جملات تنها نمونه کوچکی از جملات و اظهار ارادت اندیشمندان سایر ادیان در مورد واقعه عاشورا بود. جملات و آثار بسیاری در این زمینه می‌توان یافت. مع ذلک این جملات و اظهار ارادت‌ها نشان می‌دهد امام حسین (ع) روح هر انسان آزاده ای را مسخر خویش می‌سازد و پیام او با فطرت انسانی هر کس در این عالم پیوند می‌خورد.
بی جهت نیست که اولین ندائی که امام زمان به حسب روایات در زمان ظهور سر می‌دهد این است که می‌فرماید «الا یا اهل العالم ان جدی الحسین قتلوه عطشانا، الا یا اهل العالم ان جدی الحسین طرحوه عریانا، الا یا اهل العالم ان جدی الحسین سحقوه عدوانا» و این نشان می‌دهد که گویا همه مردم امام حسین (ع) را می‌شناسند که آن حضرت خود را با نام جدشان معرفی می‌کند.
در گزارش پیش رو در گفتگو با چند موبد و اسقف از ادیان مختلف به بررسی جایگاه امام حسین (ع) در اندیشه این ادیان پرداخته ایم.
خاخام حمامی لاله زار، مرجع دینی کلیمیان ایران در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: چیزی که ارزشمند است این است که فردی در راه ایمان و اعتقاد خود حاضر شده از جان خود ایثار کند. در دستورات یهود هم چنین چیزی وجود دارد و ما در منابع خودمان داریم بالاترین ارزشی که فرد می‌تواند به آن دسترسی پیدا کند این است که حاضر باشد در راه خدا، ایمان و اعتقادش، جان نثاری کند و از این جنبه این مسئله خیلی ارزشمند است.
وی ادامه داد: به دنبال آیات توحید در تورات اشاره می‌شود که «خدای خالقت را با تمام وجود، با تمام جان و با تمام اموالت دوست داشته باش.» اینکه انسان حاضر باشد بر اساس اعتقاد و ایمانش به خدا و دستورات الهی، در راه اجرای آنها از همه چیز گذشت کند، نه تنها از مالش بلکه از عزیزترین چیزی که برای انسان وجود دارد که همانا جان انسان و عزیزانش است، در این راه ایثار کند، ارزش بسیار زیادی دارد و این در فرهنگ یهود و در دیدگاه تورات و تلمود جز بالاترین درجاتی است که از نظر معنوی انسان می‌تواند به آن برسد.
وی افزود: در آخرت، افرادی که در راه خداوند و اجرای دستورات او از جان خود گذشتند و ایثار کردند، بالاترین درجه را دارند و نزدیک ترین جایگاه را به قرب الهی و جایگاه الهی دارند. از این دیدگاه، این ایثار با ارزش و عبرت آموز است که انسان اگر اعتقادی دارد در آن اعتقاد و ایمان و باورش راسخ باشد و در مقابل مشکلات و سختی‌ها از پای در نیاید و تا پای جان هم اگر لازم باشد، پایداری کند.
خاخام حمامی لاله زار در مورد پیام عاشورا برای امروز ما گفت: همیشه وقتی انسان نمونه‌ای داشته باشد که فرد یا افرادی دیگری حاضر شدند اینگونه رفتار کنند، پیروی از این امر و قدم برداشتن در این راه برایش آسان‌تر می‌شود. عاشورا می‌تواند این پیام را به همه انسان‌ها و آزاداندیشان جهان داشته باشد که در راه ایمان به خدا و اجرای دستورات او مانند عدالت اجتماعی و… انسان از پا ننشیند و تمام تلاش خود را در این امر به کار گیرد و حتی تا نثار جانش در این راه پیش برود.
وی ادامه داد: این مسئله در قیام حضرت موسی هم هست که با فرعونی روبروست که هر لحظه خطر جانی برایش داشت. اما با اعتقاد و ایمان و اعتقاد راسخ در این راه قدم برداشت. حال ممکن است انسان در آن زمینه به موفقیت ظاهری برسد و یا نرسد که این تقدیر خداوند است. وظیفه ما انسان‌ها این است که به درستی قدم برداریم و بهترین کاری که می‌توانیم انجام دهیم حال اینکه به موفقیت ظاهری در آن برسیم یا نه، چیزی است که تقدیر خدا مشخص می‌کند و در ید اختیار ما نیست.
وی با اشاره به این جمله از امام حسین (ع) که توصیف اگر دین ندارید آزاده باشید، گفت: آزادگی یکی از خصلت‌های با ارزش است که تورات هم بر آن تاکید دارد. گذشته از جنبه دینی، برای هر انسانی به عنوان برترین موجودی که خدا آفریده، بحث انسانیت و در نظر گرفتن حقوق دیگران یکی از ملاک‌های بسیار با ارزش است. در گفتار علمای یهود بر این مسئله تاکید می‌شود که «هم نوع ات را مثل خودت دوست داشته باش.» این اساس و پایه کل دستورات دینی را تشکیل می‌دهد. یکی دیگر از علما در تورات می‌گوید «انسان در قالب الهی آفریده شده است.» لذا روح انسان شمه ای از وجود خود خداست. اگر انسان این جنبه را در نظر گرفته باشد، صرف نظر از اینکه انسان چه دین و آئینی دارد، به صرف اینکه اعتقاد بر این باشد که انسان نمادی از وجود خود خداست، آنگاه رعایت حقوق دیگران، عدالت و رفتار درست ملاک بسیار با ارزشی می‌شود و این بخش عمده‌ای از دستورات الهی را شامل می‌شود.
وی با اشاره به راه حل‌هایی که امام حسین (ع) برای امروز ما دارد گفت: شاید یکی از جنبه‌ها همین مقاومت و ایستادگی و تسلیم ظلم نشدن است. این شیوه همه بزرگان بوده است. با توکل به خدا و ایستادگی و مقاومت در این راه، رسیدن به پیروزی دور از دسترس نخواهد بود. مسلماً در این راه سختی‌هایی وجود دارد، نابرده رنج گنج مسیر نمی‌شود. فردی که با توکل و ایمان به خدا، بر اعتقادات خود پایداری می‌کند، در زندگی امروز ما که دولت‌های جابری وجود دارند و حق و ناحق های بسیاری در این دنیا وجود دارد، ایستادگی در راه حق، مسلماً در نهایت به پیروزی ختم خواهد شد. این انتظاری است که همه موحدین دارند. حتی در ادیان غیر ابراهیمی هم این اعتقاد وجود دارد که نهایتاً منجی خواهد آمد و آن عدل و انصاف و برادری و برابری را که در کتاب‌های الهی وعده داده شده را به فرجام خودش می‌رسد و در دنیا حاکم خواهد شد. شاید یکی از بزرگترین درس‌ها همین جنبه مقاومت و ایستادگی و تسلیم ظلم نشدن است.
وی در مورد شرکت معتقدین به سایر ادیان در راهپیمایی اربعین و عزاداری حسینی گفت: پیامی که در این قیام وجود داشته اعم از مقاومت، ظلم ستیزی، عدالت و برقراری حقوق انسانی و رسیدن به حکومتی که قوانین الهی و عادلانه در مورد همه اجرا شود، این چیزی است که با ذات انسان هم خوانی دارد. اگر انسان چشم حقیقت بین خود را نبسته باشد و وجدان خود را آزاد گذاشته باشد، در می‌یابد این مؤلفه‌ها جز سرشت آدمی است. روح انسانی شمه ای از وجود خداست و کمال طلب است و به همه خوبی‌ها مثل عدالت، انصاف و… کشش دارد. مگر اینکه برخی به خاطر هوی و هوس‌های خود چشم بر حقیقت بسته باشند. لذا این راهپیمایی اربعین به خاطر این ویژگی‌هایی که دارد، هر انسان آزادهای با این امر شریک و همراه می‌شود.
وی در پاسخ به این سوال که چرا ادیان دیگر در مراسمات عزاداری شیعیان شرکت می‌کنند، گفت: یک جنبه بخاطر پیام‌هایی است که این قیام دارد مانند پیام مقاومت. جنبه دیگر به این خاطر است که محرم ایام عزادری و تأثر برای هم وطنان ماست لذا ما هم همدری خود را ابزار و بیان می‌کنیم. احساس همدردی و هم پیمانی با هم وطنان خود که شیعه هستند، در همسایگی و در محلات وجود دارد.
کشیش مالخاز در مورد امام حسین (ع) در اندیشه بزرگان مسیحیت به خبرنگار مهر گفت: تا پیش از این یعنی تا قبل از قرن بیستم خیلی روی این موضوع صحبت نمی‌شد و بحث تقریب مذاهب خیلی جدی نبود. اما از قرن بیستم به این سمت به مرور کم کم دارد به شمار آن روحانیون مسیحی ای که به امام حسین (ع) اهتمام دارند و با بحث تقریب مذاهب و فرهنگ امام حسین (ع) آشنا هستند افزوده می‌شود. تا قبل از این اصلاً خیلی دانش کمی نسبت به اسلام وجود داشت. البته الان هم در جامعه مسیحیت دانش کمی وجود دارد.
وی در مورد تحلیل واقعه عاشورا گفت: در جریان کربلا اگر بخواهیم منحصر به همان مقطع تاریخی صحبت کنیم و صرفاً با نگاه محدود به ماجرا بنگریم امام حسین (ع) شکست خورد، یاران او کشته شدند، بی گناهان همه از بین رفتند و لشکر ظالمان توانستند پیروز شوند. اما اگر با دیدی گسترده‌تر این اتفاق را تحلیل کنیم و از دریچه قرن حاضر به موضوع نگاه کنیم امام حسین (ع) را پیروز می‌یابیم. الان امام حسین (ع) است که در بین ما حضور دارد اما آن کسانی که امام حسین را کشتند کجای تاریخ هستند؟ چه کسی آنها را می‌شناسد؟ چه کسی به زیارت آنها می‌رود؟ این یعنی امام حسین (ع) پیروز است.
مالخاز در پایان گفت: عاشورا به همه انسان‌های جهان درس صلح، آشتی، بخشش، مهربانی و همدردی می‌دهد.
موبد اردشیر خورشیدیان رئیس انجمن موبدان تهران نیز در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: تاریخ گواهی می‌دهد که از زمانی که زرتشتیان از شهادت حضرت امام حسین (ع) با خبر شدند که آن حضرت به خاطر ظلم و بیدادی که یزید ابن معاویه خلیفه آن زمان مسلمین، برخلاف اصول اساسی ادیان و از جمله دین مقدس اسلام، به سر مردمان حوزه حاکمیت خود و از جمله ایرانیان روا می‌داشت، یک تنه قیام کردند و جان عزیز و عزیزان خود را در راه مقدس دفاع از حق و حقوق مردمان مظلوم و تحت ستم، فدا کردند، به شدت متأثر شدند و تا به امروز با شرکت در آئین‌های ویژه عزاداری حسینی به ویژه تعزیه و شبیه خوانی‌هایی که در حسینیه‌ها برگزار می‌شود، با دیدن و فراگرفتن داستان زندگانی این امام هُمامکوشش می‌کنند که عملکرد حق طلبانه و خدا پسندانه ایشان را مورد ستایش قرار دهند و در تمام دوران زندگانی مادی و معنوی خود کوشش کنند که ادامه دهنده راه پر فروغ ایشان بوده، دوش به دوش دیگر حق طلبان، در راه پیروزی حق بر باطل کوشا باشند.
وی ادامه داد: عملکرد نهضت عاشورای حسینی و جانفشانی حضرت امام حسین (ع) و یاران ایشان را نمی‌توان به شیعیان جهان محدود کرد، که فداکاری این امام همام، به همه جهانیان تعلق دارد. همگی ما با شرکت در برگزاری مراسمتغزیه خوانی و تماشای نمایش‌های شبیه خوانی در حسینیه شهر محل تولدمان یزد از دوران کودکی، درس‌های انسانیت گستری، تسلیم نشدن در برابر زر و زور، دادخواهی و حق جویی و دفاع از حق و مبارزه با ظلم و فساد و باطل را آموخته ایم و به یکدیگر آموزش داده ایم. عملکرد حضرت امام حسین (ع) همواره مورد ستایش ما زرتشتیان نیز بوده است. ما کوشش می‌کنیم که این واقعه را گرامی بداریم و با دیگر هم میهنانمان همدردی و همیاری کنیم.
وی افزود: واقعه عاشورا پیام‌های انسان ساز و انسانیت گستر بسیاری در بر دارد، که نه تنها برای شیعیان ایشان که برای ما پیروان ادیان توحیدی و تمام مردمان جهان از هر نژاد و دین و مذهب و مرام و قوم و قبیله‌ای که باشند، قابل ستایش و آموزنده است که از زندگانی امام حسین (ع) بیاموزیم که در راستای حق طلبی و دادگسرتی و استقرار همه نیکی‌ها در جهان، از هیچ کوششی دریغ نکنیم.
موبد اردشیر خورشیدیان گفت: تمام وجوه و جوانب واقعه عاشورا، از منظر انسانی دارای جنبه‌های انسان ساز و انسانیتگستر بسیاری است که می‌تواند درس‌های بزرگ زندگی ساز و زندگانی بخش را به تمام جهانیان آموخته و بیاموزاند که در گسترش داد و صلح و سازندگی جهان بسیار کارساز باشد.
وی ادامه داد: کمترین بهره‌ای که می‌توانیم ما پیروان ادیان توحیدی از زندگانی پربار حضرت امام حسین (ع) ببریم، این است که به هیچ وجه تسلیم زر و زور نشویم. حق را بشناسیم. به هیچ وجه حاضر نشویم که حقوق دیگر انسان‌ها را زیر پا بگذاریم و با تمام توان، در برابر کسانی که حقوق مردمان مظلوم را زیر پا می‌گذارند، با تمام توان، بر پایه قانون بایستیم. مسلماً گسترش تمام پیام‌های انسان ساز و انسانیت گستر این امام همام، می‌تواند در ایجاد آرامش معنوی و ایجاد صلح و ثبات جهانی الگویی بسیار سازنده و پربار باشد.
وی افزود: آئین‌ها و عزاداری‌ها و اتفاقی مانند راه پیمایی اربعین حسینی دست کم دو جنبه داخلی و جنبه خارجی دارد. جنبه داخلی برگزاری آئین پرشور عاشورا چنانچه به گونه شایسته به انجام رسد، این است که قلب و دل همه مردمان را از هر دین و قوم و مرام باشند را به یکدیگر نزدیک تر می‌کند و در ایجاد وحدت ملی ما بین تمام ایرانیان نقش بسیار مهمی بازی می‌کند. از جنبه جهانی نیز پیروی از راه پر فتوح این امام همام به همه جهانیان این پیام را می‌دهد که صدای این وحدت و همبستگی ملی ایرانیان را به وضوح بشنوند و اگر دوست ما هستند، بیش از پیش به ایرانیان نزدیک گردند و اگر خدای ناکرده، با ما دشمن هستند از این وفاق ملی، بیش از پیش درهراس افتند.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا پیروان دیگر ادیان در مراسم عزاداری شیعیان شرکت می‌کنند؟ گفت: به سبب اینکه شرکت در آئین‌ها درس‌های زیادی به ما انسان‌ها می‌دهد که هریک از این درس‌ها می‌تواند در سازندگی شخصیت ما شرکت کنندگان و گسترش انسانیت و اخلاق نیکویی که در این آئین‌ها بیان می‌گردد، تأثیری مثبت و بسیار سازنده در بر داشته باشد.
