دهم مهر 98، امواج استوایی در فاصله چندصد کیلومتری شمال جزایر مارشال (واقع در شمال استرالیا) درهم آمیخته شد و جریانی توفانی را شکل داد که در اقیانوس‌ها و به‌ویژه در نواحی استوایی غیرمعمول نیست. مرکز مشترک هشدار توفان نیز بلافاصله با شناسایی این جریان اقیانوسی در خصوص توفان هشدار داد. این جریان در روزهای آتی با حرکت به شمال به مرور بالغ‌تر شد تا این‌که روز شنبه 13 مهر شدت این جریان توفانی قوی‌تر شد. این توفان را هاگیبیس نامیدند؛ واژه‌ای فیلیپینی به معنی سریع. با پیشروی بیشتر، هاگیبیس در کمتر از 12 ساعت به اَبَرتوفان نوع 5 تبدیل و راهی ژاپن شد. سازمان ملی اقیانوس‌شناسی و جوی ایالات متحده، هاگیبیس را قدرتمندترین توفان شناخته شده در دنیا اعلام کرده است. توفان از عصر شنبه 20 مهر از جنوب‌غربی وارد توکیو شد و با سرعت حدود 240 کیلومتر بر ساعت به سمت شرق و شمال‌شرق حرکت کرد. عصر روز گذشته نیز با خروج از سواحل شمالی وارد اقیانوس آرام شمالی شد. وسعت این توفان شدید حدود 1400 کیلومتر برآورد شد. کارشناسان هواشناسی می‌گویند توفان پرسرعت هاگیبیس و بارش شدید (تا 76 سانتی‌متر در برخی از مناطق) در 60سال اخیر ژاپن بی‌سابقه بوده است. همزمان با این حادثه زلزله‌ای با بزرگای 7/5 نیز ساعت 18 و 22 دقیقه شنبه بیستم مهر به وقت محلی، بخشی از اقیانوس آرام در نزدیکی توکیو را لرزاند که به گفته برخی کارشناسان ممکن است به دلیل بارش شدید باران در پی این حادثه ایجاد شده باشد.
توفان برای ژاپنی‌ها چقدر آشناست؟
به‌طور معمول ژاپن سالانه نزدیک به 20توفان را پشت سر می‌گذارد، اما معمولا توکیو به ندرت در معرض حوادثی چنین وسیع قرار می‌گیرد. این دومین مرتبه در سال جاری است که جریان‌های توفانی توکیو را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در شهریور امسال نیز توفانی به نام فاکسای (Faxai) منطقه شیبا در شمال شرق توکیو را با آسیب‌های جدی روبه‌رو کرده بود. این توفان نیز سه کشته و بیش از 40زخمی بر جا گذاشت و برق هزاران خانه را قطع کرد. اما قدرتش همچنان به گرد پای هاگیبیس هم نمی‌رسید.
آخرین‌باری که ژاپن با توفانی با قدرت نزدیک به هاگیبیس روبه‌رو شده بود به سال 1337/1958 بازمی‌گردد که توفانی به نام ایدا (Ida) به وقوع پیوست. شمارکشته‌شدگان توفان ایدا 1200 نفر گزارش شده بود. به گفته کارشناسان استانداردهای بسیار قوی ایمنی ساختمان در ژاپن و سامانه‌های پیش‌بینی بحران‌های طبیعی قوی که در این سال‌ها توسعه یافته‌اند، موجب شد این‌بار شمار کشته‌شدگان به‌شدت کاهش پیدا کند. روز شنبه کمی پیش از وقوع حادثه، پیام هشدار نوشتاری و صوتی بلند به گوشی‌های هوشمند ده‌ها میلیون نفری که در نواحی تحت اثر این توفان قرار داشتند، ارسال شده بود.
نقش تغییر اقلیم
با مرور خبرهای مربوط به توفان هاگیبیس این فرضیه مطرح می‌شود که آیا می‌توان وقوع این توفان را به پیامدهای ناشی از تغییر اقلیم در کره زمین مرتبط دانست؟دکتر غلامرضا براتی، دانشیار اقلیم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این پرسش به جام‌جم می‌گوید: با توجه به این‌که اقلیم، دستگاه بسیار پیچیده با مجموعه‌ای از عوامل زمینی، جوی و آبی است، اظهار نظر قطعی در مورد چگونگی رخ‌دادن اتفاقات طبیعی در آن بسیار دشوار است. موقعیت ژاپن مانند کشورهایی مثل تایوان، چین شرقی در منطقه‌ای واقع شده که در معرض خطرات ناشی از پدیده‌های اندرکنش اقیانوس ـ خشکی است. اما خوش اقبالی این کشورها سمت و سوی غربی بادهایی است که در این مناطق می‌وزد و موجب شده عموما انرژی و رطوبت بسیار عظیم اقیانوس به سمت قاره آمریکا برود. زمان‌هایی هست که سامانه بادهای غربی تضعیف می‌شود و رطوبت اقیانوس حالت برگشتی و جریان یافتن به سمت خشکی آسیا را پیدا می‌کند. این اتفاقات عموما در فصل تابستان رخ می‌دهد و سبب‌ساز بروز توفان‌ها می‌شود.
این پژوهشگر اقلیم‌شناس تصریح می‌کند: اگر گفته می‌شود که مثلا در پنج یا شش دهه اخیر این رخداد بی‌سابقه بوده می‌تواند با احتمال قوی بروز آن را با پیامدهای تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی مرتبط دانست. زیرا دو عنصری که در شکل دادن به قدرت و فراوانی رخدادهای جوی کره زمین اثرگذار است، یکی عنصر دماست و دیگری عنصر رطوبت. در این منطقه رطوبت در تمام سال و به ویژه در تابستان به فراوانی وجود دارد. در مورد دما نیز تغییرات شدت و موقعیت سامانه‌های جوی نیمکره شمالی مانند سامانه پرفشار کالیفرنیا در شرق اقیانوس آرام و سامانه‌های کم‌فشار در قسمت شمالی اقیانوس آرام را شاهدیم. تغییرات موقعیت اینها موجب پیدایش تغییرات دما می‌شود و در جریان حالت‌هایی موسوم به الاکلنگی سبب‌ساز رخداد جوی مثل توفان اخیر و حرکت شدید و پرسرعت بادها به سوی خشکی می‌شود. در خشکی‌ها که رطوبت کمتر است، جو در آنها سبک‌تر بوده و حرکت به سوی بالا در جو رخ می‌دهد و آب‌ها محل پرکردن این خلأ و کمبود فشار می‌شوند. در نتیجه بادها با سرعت به سوی خشکی‌ها هجوم می‌آورند تا این خلأ پر شود و در جریان آن با حمل رطوبت موجود در اقیانوس به سوی خشکی بارندگی‌های شدید نیز متعاقبا رخ می‌دهد. به نظر می‌رسد آنچه در ژاپن اتفاق می‌افتد، مجموعه رویدادهایی است که به‌طور طبیعی در آن ناحیه از زمین انتظار داریم رخ بدهد؛ اما وقتی این‌چنین شدید و خارج از کنترل ظاهر می‌شود می‌توانیم آن را با احتمال زیادی پیامد تغییر اقلیم در کره زمین ارزیابی کنیم. دکتر براتی در ادامه اشاره می‌کند: ما انسان‌ها اقلیم را سامانه‌ای کور و کر می‌پنداریم که می‌توانیم هر رفتاری با آن داشته باشیم. این در حالی است که جهان ما زنده و باشعور است. بشر در کره زمین و به عنوان جزئی کوچک از این عالم فقط اجازه دارد با روابطی بسیار متعادل در جهت بهره‌بر‌داری مثبت از منابع آن اقدام کند. اما وقتی به مصرف‌گرایی و ناهنجاری روی می‌آوریم و به‌عنوان موجودی گستاخ و همه کاره در زمین خود را نشان می‌دهیم، در چنین حالتی سامانه‌های کره زمین اعم از خشکی‌ها و جو در یک دورانی شکیبایی از خود نشان می‌دهند و وقتی اعمال ما از حد آستانه تجاوز می‌کند، به‌راحتی غلبه آنهارا می‌بینیم. این که ما مدام ترکیب طبیعی اتمسفر و خشکی‌ها و رودخانه‌ها را در زمین تخریب کنیم، مسلما نمی‌تواند در بلندمدت ادامه پیدا کند.
منبع: جام جم
