متغیرهای موثر بر تغییر دیدگاه ریاض
1.شکست‌های منطقه‌ای
به قدرت رسیدن ملک سلمان در سال2015 منجر به ایجاد تغییراتی در سیاست خاورمیانه‌ای عربستان شد. در این میان محمد بن سلمان از سال2015 زمینه را برای ماجراجویی‌های منطقه‌ای خود فراهم دید و جنگ یمن را برای اثبات خود در ساختار قدرت عربستان به راه انداخت. علاوه بر این، دخالت‌های عربستان در سوریه از زمان ملک سلمان بسیار شدید شد و عربستان در عراق و لبنان نیز مداخله کرد. بن سلمان تمام این ماجراجویی‌ها را با هدف مطرح کردن خود در عرصه بین الملل به راه انداخت، اما وقتی در اهدافش خصوصا در یمن با شکست‌های متعدد مواجه شد، روند عقب نشینی عربستان آغاز گردید. در سوریه نیز بشار‌اسد موفق به حفظ بقای ساختار سیاسی سوریه شده و فتنه در عراق و لبنان نیز به نتیجه نرسید. این شرایط باعث شد تا عربستان به فکر تجدید نظر در سیاست‌های منطقه‌ای خود بیوفتد.
2. ناامیدی از حمایت های آمریکا
بن سلمان با روی کار آمدن دونالد ترامپ، به عنوان مهم‌ترین شاه‌زاده عربی در میان آمریکایی‌ها شناخته شد. به همین دلیل سعی داشت تا از این موقعیت خود برای پیشبرد برنامه‌های توسعه طلبانه و ماجراجویی‌های منطقه‌ای خود نهایت استفاده را ببرد. اما سه حادثه باعث شد تا بن‌سلمان اعتماد خود به آمریکا را از دست بدهد. حادثه اول؛ زمانی بود که پهپاد آمریکایی "گلوبال هاوک" به مرزهای ایران تجاوز کرد و توسط پدافندهای ایران ساقط شد. انتظار عربستان این بود که آمریکا به این اقدام ایران واکنشی قاطع نشان دهد، اما ترامپ هیچ اقدام موثری در این مورد نکرد. حادثه دوم؛ پس از آن نیروی دریایی انگلیس بامداد روز پنجشنبه، 13تیر98، به نفتکش«گریس1» که حامل نفت ایران بود و قصد عبور از تنگه جبل الطارق را داشت حمله و این کشتی را توقیف کرد. ایران در مقابل، نفتکش انگلیس در خلیج فارس را توقیف کرد. در این مورد نیز هیچ اقدامی علیه ایران از سوی آمریکا صورت نگرفت و تنها یک ائتلاف دریایی تشکیل شد، که تنها چند کشور به آن پیوستند. حادثه سوم؛ در ادامه انصارالله یمن به آرامکوی عربستان حمله کرد و با 10 پهپاد پالایشگاه البقیق و الخریص را هدف قرارداد که منجر به کاهش تولید نفت عربستان به میزان 5 میلیون و 700 هزار بشکه شد. انتظار ریاض این بود که آمریکا در این مورد از عربستان در برابر انصارالله دفاع کند، اما دونالد ترامپ تنها با چند توییت این حمله را محکوم کرد.
3.نزدیکی امارات به ایران
یکی از متغیرهایی که باعث تمایل ریاض به تنش زدایی با ایران شده اقدامات امارات در این مورد است. پس از حمله به چند نفتکش در بندر الفجیره امارات، ابوظبی تصمیم گرفت که روابط خود را با تهران بهبود ببخشد به همین منظور مقامات اماراتی بارها خواستار برگزاری مذاکرات با ایران شدند. امارات حتی نیروهای خود را از یمن نیز خارج کرد. این مسئله باعث تنهاتر شدن عربستان در منطقه در برابر ایران شده است.
.jpg "گام های لرزان عربستان در مسیر تنش زدایی با ایران!")
چشم انداز پیش‌رو
بن سلمان آرزوی داشت با حمایت‌های ترامپ، عربستان را به عنوان کشور اول در منطقه معرفی کند. مسیری که وی برای تحقق این هدف در پیش گرفت مبتنی بر مداخله و ایجاد تنش بود. اما شکست‌های متوالی در عرصه منطقه‌ای، بن‌سلمان را به این نتیجه رساند که مقدورات و محذورات عربستان با این هدف هم‌خوانی ندارد. به همین دلیل به نظر می‌رسد که عربستان به تدریج به دنبال تنش زدایی با تهران باشد. البته ریاض در این مسیر هنوز تردیدهای فراوانی دارد و سعی می‌کند این تنش زدایی به گونه ای باشد که در افکار عمومی به عنوان شکست یا عقب نشینی عربستان تعبیر نشود. نشانه های زیادی از تمایل عربستان برای مذاکره با ایران وجود دارد. علی ربیعی، سخنگوی دولت، در جریان نشست خبری نهم مهرماه، درباره خبر ارسال پیام از سوی سران عربستان به ایران گفت: «خبر، خبر درستی است. پیغام‌هایی از سوی برخی سران کشورها از طرف سعودی‌ها به حسن روحانی ارائه شد، ولی ایران باید نشانه‌هایی از این موضوع را ببیند. عربستان اگر واقعاً به دنبال تغییر رفتارش باشد، ایران از آن استقبال می‌کند.» وزارت خارجه ایران هم 20 مهرماه اعلام کرد که ایران در هر صورت چه با میانجی و چه بدون میانجی آماده است که با عربستان مذاکره کند. استیفن هرزوگ (Stephen Herzog) استاد روابط بین‌الملل دانشگاه هاروارد هم تاکید کرد که شرایط برای مذاکره میان ایران و عربستان فراهم شده است.
در واقع عربستان اکنون به این نتیجه رسیده که حمایت های ترامپ از این کشور بی حد و مرز نیست و تا زمانی ادامه دارد که هزینه‌ای برای آمریکا به دنبال نداشته باشد. به همین دلیل نشانه هایی از تمایل ریاض برای مذاکره با ایران وجود دارد. البته همچنان مقامات سعودی در ظاهر علیه ایران مواضعی اتخاذ می کنند و خواستار اتحاد کشورهای منطقه برای ایستادن در مقابل ایران است. گام‌های این کشور در مسیر تنش زدایی، لرزان و با تردید است. اما ریاض به خوبی به اهمیت تنش زدایی با ایران و اثر آن بر امنیت منطقه واقف است. بدون شک تنش زدایی بین ایران وعربستان از پرونده‌هایی مانند سوریه، یمن و لبنان آغاز خواهد شد. شروع مذاکرات انصارالله و عربستان شاید نخستین گام تنش زدایی بین تهران و ریاض باشد.
این در حالی است که برخی افراد در داخل کشور، به طور مدام از لزوم مذاکره ایران با عربستان سخن می‌گویند و هیچ اشاره‌ای به درخواستهای عربستان برای مذاکره ندارند. آنها اخبار مذاکرات را طوری در داخل نشر می‌دهند که مردم فکر کنند، ایران در منطقه منزوی است و روش‌های پیش گرفته و تلاش‌های چند سال اخیر ایران برای ثبات منطقه و جمع کردن بساط گروه‌های تکفیری غلط بوده است.
محمدمرادی
