به گزارش راسخون؛ در طرحی که مجلس طراحی کرده است، پیشنهاد شده که سهمیه بنزین به جای خودروها به افراد خانواده ها تخصیص داده شود. در این طرح پیش بینی شده به هر فرد از جامعه ماهیانه ۲۰ لیتر بنزین تعلق گیرد. همچنین پیش‌بینی شده که سامانه ای برای فروش بنزین افرادی که خودرو ندارند، تهیه شود.

از سوی دیگر در این طرح دیده شده که دولت سهمیه بنزین افرادی را که فاقد خودرو هستند، در آخر ماه بردارد و به جای آن کارت بانکی افراد را شارژ کند تا آنها بتوانند کالا خریداری کنند که طبق گفته مالک شریعتی نیاسر، سخنگوی کمسیون مجلس این طرح اکنون در نوبت اعلام وصول قرار دارد؛ چراکه بر اساس شیوه سهمیه بندی جدید حدود ۵۰ درصد خانواده ها که خودرو ندارند از یارانه انرژی نیز بی‌بهره‌اند و در واقع نحوه توزیع یارانه سوخت ناعادلانه است و لازم است که اصلاح شود.

سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس اضافه کرد: اگر روزانه به هر فردی 7 دهم لیتر بنزین تعلق بگیرد، به طور مثال به یک خانواده 5 نفره ماهیانه 100 لیتر بنزین تعلق می‌گیرد.

شریعتی با اعلام اینکه در این طرح برای هر فرد ماهیانه 20 لیتر بنزین در نظر گرفته شده است، افزود: در این طرح پیش‌بینی شده تا سامانه ای برای فروش بنزین افرادی که خودرو ندارند، پیش‌بینی شود.

چرا طرح تغییر سهمیه بنزین از خودرو به خانوار کلید خورد؟

شاید مهمترین اتفاق سال ۹۸ در آبان ماه رقم خورد. زمانی که از ساعت صفر ۲۴ آبان ماه بنزین سهمیه بندی شد و قیمت آن نیز افزایش یافت. از روز ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۸، قیمت بنزین سهمیه‌ای با رشد ۵۰ درصدی به ۱۵۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد با رشد ۲۰۰ درصدی به ۳۰۰۰ تومان افزایش یافت. آخرین باری که دولت قیمت بنزین را افزایش داده بود به سال ۱۳۹۴ بازمی‌گشت که بنزین تک نرخی و به هزار تومان افزایش یافت.

دولت در راستای افزایش قیمت بنزین اهداف مختلفی را دنبال می کرد؛ یکی از این اهداف دولت، توزیع عادلانه یارانه بنزین بود.

بررسی‌های سال ۱۳۹۷ مرکز آمار ایران نشان می‌داد که ۵۳.۲ درصد از خانوار‌های شهری و ۳۲.۳ درصد از خانوار‌های روستایی دارای خودرو و همچنین ۱۴.۱ درصد از خانوار‌های شهری و ۲۸.۴ درصد از خانوار‌های روستایی دارای موتور سیکلت بوده اند. با این آمار مشخص بود که بخشی از خانوار‌های ایرانی از یارانه پرداخت شده برای بنزین بهره‌ای نمی‌بردند.

همچنین قبل از آن که بنزین توسط دولت سهمیه بندی شود و قیمت آن افزایش یابد طبق برآورد‌های انجام شده ـ که در سایت سازمان برنامه و بودجه منتشر شد ـ دولت حدود ۱۲۳ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان به بنزین اختصاص داده بود که از این میزان حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پایین (کم درآمد) و حدود ۶۷ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک بالا (پردرآمد) بود. یعنی سه دهک بالا حدود شش برابر بیشتر از سه دهک پایین از یارانه‌های بنزین نفع می‌بردند.

به هر صورت، دولت با افزایش قیمت بنزین سعی کرد مازاد رقم حاصل از افزایش قیمت را به صورت یارانه معیشتی در اختیار خانوارها قرار دهد و با این کار یک قدم به عادلانه تر شدن توزیع یارانه بنزین نزدیک شود.

طرح سهمیه بندی بنزین سرانه خانوار به کجا رسیده است؟

سیدمحسن دهنوی عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی روز (چهارشنبه ۲۲ مرداد) طرح سهمیه‌بندی بنزین سهمیه خانوار را اعلام وصول کرد.

نظر وزیر نفت در مورد طرح جدید سهمیه بندی بنزین مجلس چیست؟

بیژن زنگنه روز چهارشنبه مورخه ۲۲ مرداد ماه ۱۳۹۹ در حاشیه جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران گفت: تغییر سهمیه‌بندی بنزین در دولت بحث نشده و بستگی دارد چه چیزی تصویب شود. وی افزود: در طرح مجلس پیشنهاد اختصاص ۲۰ لیتر بنزین به هر فرد در ماه مطرح شده که به معنای ۰.۷ لیتر در روز است.

زنگنه ادامه داد:‌ در این صورت میزان بنزین سهمیه‌ای در روز عددی حدود ۶۰ میلیون لیتر در روز خواهد بود که با میزان فعلی برابر است. برای ما فرق ندارد و ما به یک قیمت می‌دهیم و مابقی باید در حساب یارانه‌ای افراد واریز شود.

بررسی طرح مجلس‌ برای تغییر در شیوه سهمیه‌بندی بنزین

همان گونه که ملاحظه می‌گردد، طرحی که هم اکنون برای سهمیه بندی بنزین در مجلس اعلام وصول شده است، طرحی است که می‌تواند عدالت را در توزیع یارانه پنهان بنزین به درستی به اجرا درآورد؛ اما باید گفت تقریبا از سال ۱۳۹۲ این طرح مطرح شده و حتی در سال ۱۳۹۷ مرکز پژوهش‌ها تقریبا مطابق با همین طرح را جهت اجرا پیشنهاد کرده است. همچنین به اذعان خود اعضای حال حاضر کمیسیون انرژی مجلس این طرح از مجلس قبل باقی مانده و الان بازنویسی صورت گرفته و به جریان افتاده است. پرسش این که اگر این طرح کارشناسی شده و خوب بود، چرا نمایندگان دوره گذشته مجلس به دنبال اجرایی کردن آن نرفتند و به نوعی در این زمینه فرصت سوزی کردند؟ اگر این طرح ایراداتی داشت که قابل اجرا نبود، آن ایرادات چه بود و چرا هم اکنون نمایندگان مجلس به دنبال اجرایی کردن آن هستند؟ آیا آن ایرادات هم اکنون برطرف شده است؟

طرح 80 میلیون لیتر برای 80 میلیون نفر

این طرح که اکنون در نوبت اعلام وصول قرار دارد؛ در دو سال گذشته نیز بارها عنوان شد. البته موافقان و مخالفانی نیز داشت. برخی گفتند که به جای یارانه بنزین روی قیمت هر لیتر، کارت انرژی به همه مردم بدهید. برخی هم طرح 80 میلیون لیتر برای 80 میلیون نفر را مطرح کردند.

زمانی که مجلس دهم در حال بررسی طرح هر ایرانی یک لیتر بنزین بود، غلامحسین حسن‌تاش کارشناس انرژی به «ایران» گفته بود که «این طرح غیرمنطقی است و قابلیت اجرایی آن اصلاً بررسی نشده است و قطعاً قابل اجرا نیست. باید دید چه سامانه‌های عظیمی لازم است به وجود آید که تک تک افراد یا حتی سرپرستان خانوار در اقصی نقاط کشور بتوانند بنزین سهمیه خود را که به آن نیاز ندارند به‌ صورت سالم و شفاف به فروش برسانند. از نظر ایده ذهنی هم این طرح کاملاً شبیه همان توزیع عمومی و یکسان یارانه‌هاست که در دولت نهم و دهم به اجرا درآمد و اینک غلط بودن آن برهمه آشکار شده است. این یک روش منفعل و وارونه برای توزیع عادلانه درآمد و گسترش عدالت اقتصادی است.»

حسن تاش گفت: «چنین طرح‌هایی براین ایده مبتنی است که داراترها و پولدارترها که اتومبیل دارند بیشتر از بنزین و یارانه ضمنی و مواهب آن برخوردارند و ما باید این مواهب را عادلانه بین همه توزیع کنیم. خب اینکه داراترها بیشتر از امکانات و مواهبی استفاده می‌کنند محدود به بنزین نیست. داراترها از جاده‌ها و اتوبان‌ها و زیرساخت‌ها و حتی مدارس و دانشگاه‌ها و امکانات دیگر یارانه‌ای هم بیشتر استفاده می‌کنند. خب کشاورز داراتر هم موتور آب و تراکتور دارد و از برق و گازوئیل یارانه‌ای بیشتر استفاده می‌کند. مسأله توزیع درآمدی باید با الگوهای اقتصاد کلان و مدل‌های درست اقتصادی حل شود نه اینکه ساختار اقتصادی به گونه‌ای باشد که دائماً فقر و نابرابری، بیکاری، اختلاف طبقاتی را گسترش دهد و بعد به‌صورت منفعلانه و فقیرپرورانه بخواهیم بخش کوچکی از آن را جبران کنیم. باید دید کجای دنیا تا حالا از این کارها کرده‌اند که ما می‌خواهیم انجام دهیم؟» به اعتقاد این کارشناس انرژی، این طرح نه تنها نمی‌توانست جلوی قاچاق را بگیرد بلکه آن را تشدید می‌کرد. از سوی دیگر بهره‌وری انرژی را هم پائین‌تر می‌آورد. درحالی که می‌توان با توسعه سیستم حمل و نقل بین‌شهری و درون‌شهری کشور از محل منابع درآمدی بنزین، اصلاح و توسعه سیستم انرژی، بهینه کردن سبد انرژی و اجرای برنامه‌های ارتقای بهره‌وری انرژی و اصلاح و توسعه صنعت خودور بخش اعظمی از این مشکلات را حل کرد.

حالا بعد از 2 سال دوباره این طرح به مجلس جدید بازگشته است. مجلسی‌ها می‌خواهند از یارانه بنزین همه سود ببرند اما به روشی ناآشنا در جهان!

زنگ خطر طرح جدید بنزینی مجلس

اکنون بدنه کارشناسی کشور دوباره شروع به هشدار دادن نسبت به طرح «ماهانه 20 لیتر بنزین برای هر نفر» در مجلس کرده‌اند که اگر تبدیل به قانون شود، به جای حل مشکل، خود نیز مشکل‌آفرین خواهد شد. مرتضی بهروزی‌فر، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این باره به «ایران» می‌گوید: «اقتصاد ایران در حال حاضر، شرایط سختی را سپری می‌کند. تحریم‌های همه جانبه اعمال شده بر صنعت نفت، مبادلات پولی و بانکی، صنایع فلزی کشور و در کل بر تمامی اقتصاد ایران، شرایطی را فراهم کرده که عملاً امکان تأمین مالی فعالیت‌های روزمره را در کشور با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو کرده و در همین زمان، همه‌گیری کووید 19 نیز که اقتصاد جهانی را دچار اختلال کرده، بار مضاعفی بر دوش مرم ما نهاده است.»

بهروزی فر ادامه می‌دهد: «در چنین شرایطی انتظار می‌رود که تمامی مساعی سیاستمداران و سیاستگذاران کشور، در راستای کاهش فشار بارشده بر اقتصاد کشور و نیز بهبود وضعیت معاش مردم بویژه دهک‌های پایین درآمدی باشد و از ایجاد امید واهی و ایجاد انتظاری که عملاً امکان اجرای آن وجود ندارد، پرهیز شود. اما چندی پیش خبری منتشر شد که در آن یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از وجود طرحی خبر داد که بر مبنای آن، به هر شهروند ایرانی ماهانه معادل ارزش ریالی 40 لیتر (یا 20 لیتر) بنزین بر اساس قیمت‌های فوب خلیج فارس، داده شود. به عبارتی با افزایش قیمت جهانی نفت و فرآورده‌های نفتی یا کاهش ارزش پول ملی، مبلغ واریز شده به حساب شهروندان نیز افزایش خواهد یافت.»

او در این باره چند نکته را یادآور می‌شود و می‌گوید: «اولاً سؤال این است که هدف از ارائه چنین طرحی قبل از بررسی کارشناسی لازم چیست. متأسفانه تجربه ارائه یارانه نقدی به همه شهروندان و تبعات گسترده اقتصادی و اجتماعی که در دولت دهم اتفاق افتاد، در مقابل ماست و علی رغم تکلیف ارائه شده به دولت بر مبنای قانون جهت اصلاح این شرایط، به دلیل تبعات گسترده اجتماعی هر گونه اصلاحی در این روند اشتباه، این اصلاحات به آینده نامعلومی احاله شده است. بنابراین آزموده را آزمودن خطاست. اگر ارائه‌دهندگان این طرح به دنبال عدالت اجتماعی هستند، مسلماً مسیر را بر عکس طی خواهند کرد.»

بهروزی فر ادامه می‌دهد: «دوم آنکه، طبق قوانین موجود، ارائه هر طرحی با بار مالی توسط نمایندگان، بایستی به همراه منبع تأمین هزینه‌های آن طرح باشد. سؤال این است این هزینه چگونه و از کجا پوشش داده خواهد شد؟ یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد که تخصیص 40 لیتر بنزین به هر فرد ایرانی به معنی بیش از 20 میلیون بشکه بنزین در ماه خواهد بود. به عبارتی دولت جمهوری اسلامی ایران باید هر ماه معادل قیمت فوب خلیج فارس بیش از 20 میلیون بشکه بنزین را به حساب شهروندان ایرانی واریز کند. اگر 20 لیتر نیز در نظر گرفته شود، 10 میلیون بشکه خواهد شد.» عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی می‌گوید: «لازم است گفته شود که متوسط سالانه بالاترین حجم صادرات نفت خام کشور در 4 دهه اخیر، روزانه کمتر از دو میلیون و پانصد هزار بشکه در روز بوده است. با احتساب تفاوت قیمت نفت خام و بنزین در بازارهای انرژی جهان، این طرح حدود یک سوم درآمد نفت کشور را البته در بالاترین میزان 40سال گذشته را به خود اختصاص خواهد داد، هر چند کل صادرات نفت کشور در حال حاضر، تکافوی این عدد را هم نخواهد داد.»

بهروزی‌فر در پایان هشدار می‌دهد: «وظیفه دولت‌ها در دنیای کنونی، توزیع پول و درآمد نیست، بر مبنای اصول اولیه موجود، وظیفه دولت ایجاد زیرساخت‌های مناسب نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برای فراهم کردن زمینه رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی است، هر چند دولت وظیفه دارد که با تمامی امکانات از برخی افراد جامعه، حمایت کند، ولی مسلم این است که فراهم ساختن زمینه ایجاد اشتغال برای سرپرست یا فرزند یک خانواده، بسیار بهتر از پرداخت ماهانه مبلغی خواهد بود که قطعاً گرهی از کار آن خانواده باز نخواهد کرد.»

از این‌رو، به نظر می‌رسد طرحی که در دو هفته اخیر توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی مطرح می‌شود و سر زبان‌ها افتاده است، نیازمند تفکری عمیق‌تر و یافتن راه حلی منطقی‌تر برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و بی‌بهره از یارانه بنزین است. تصمیمی که برای کشور و منافع ملی هزینه نداشته باشد.

منبع:
1. آخرین خبر/ تازه‌ترین اخبار از تغییر نحوه سهمیه‌بندی بنزین
2. تسنیم/ طرح جدید نمایندگان برای تغییر سهمیه‌بندی بنزین
3. تابناک/ سهمیه بندی جدید بنزین کلید خورد؛ تغییر سهمیه از خودرو به خانوار/ پیشنهاد اختصاص ۷ دهم لیتر بنزین به هر کدملی/ واکنش وزیر نفت به طرح جدید بنزینی
4. آخرین خبر/ بررسی طرح مجلس‌ برای تغییر در شیوه سهمیه‌بندی بنزین/تکرار یک خطای تاریخی دیگر