همان گونه که اعلام شده بود مایک پمپئو در مقر سازمان ملل حضور یافت و درخواست آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه علیه جمهوری اسلامی را به رئیس دوره‌ای شورای امنیت ارائه کرد.
این مکانیسم برای حل اختلاف میان کشورهای مشارکت‌کننده در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در نظر گرفته شده و فعال شدن آن می‌تواند به بازگشت خودکار تمام قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران منجر شود. اختلاف بر سر چگونگی برخورد با جمهوری اسلامی، شکاف عظیمی میان ایالات متحده و هم‌پیمانان اروپایی آن ایجاد کرده و چشم‌انداز رفع این اختلاف روشن نیست.
مکانیسم ماشه ساز و کاری است که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پیش‌بینی شده است. این قطعنامه سال ۲۰۱۵ و پس از امضای توافق هسته‌ای میان ایران و شش قدرت جهانی تصویب شد و برجام ضمیمه آن است.برپایه این ساز و کار کشورهای مشارکت‌کننده در برجام می‌توانند در صورت عدم پایبندی ایران به تعهداتش، بازگشت خودکار قطعنامه‌های تحریمی بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی را درخواست کنند.آمریکا اردیبهشت ۲۰۱۸ با خروج از توافق هسته‌ای به مشارکت خود در برجام خاتمه داد. به همین دلیل پنج کشور باقیمانده در توافق، از جمله سه کشور اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان معتقدند ایالات متحده امکان فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارد.
مهمترین واکنش‌ها به اقدام آمریکا در فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران
اقدام آمریکا در ارائه نامه‌ای به رئیس شورای امنیت برای مطلع کردن این شورا از خواست واشنگتن برای بازگرداندن تمامی تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بلافاصله با واکنش‌های مختلف روبرو شد.
دقایقی بعد از درخواست رسمی آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، روسیه خواستار نشست شورای امنیت سازمان ملل در خصوص ایران در روز جمعه شده است.
خبرگزاری رویترز به نقل از منابع دیپلماتیک نوشت روسیه خواستار برگزاری نشست مجازی شورای امنیت، «با توجه به تحولات امروز» شده است.
همچنین «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه روسیه روز پنجشنبه گفت، تهدیدهای تحریمی آمریکا موجب قطع همکاریهای تهران و مسکو نخواهد شد.
به نوشته خبرگزاری «شینهوا»، ریابکوف گفت: «ما به‌طور اخص، در راستای منافع خود، تعهدات و قوانین بین‌المللی حرکت می‌کنیم».
این دیپلمات روس، بیانیه آمریکا درخصوص بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را مضحک توصیف کرد و گفت چنین اقدامی هیچ پایه و اساس قانونی یا سیاسی ندارد. ریابکوف افزود، مایه تأسف است که برداشتن چنین گامی غیرمسئولانه از سوی آمریکا به ایجاد بحرانی جدی در شورای امنیت سازمان ملل منجر خواهد شد.
بیانیه جوزپ بورل و سه کشور اروپایی
.jpg "آمریکا ماشه را علیه جمهوری اسلامی چکاند/ طرف‌های برجام، مخالفند/ حالا چه خواهد شد؟")
«جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای تأکید کرد آمریکا طرف مشارکت‌کننده در برجام نیست و نمی‌تواند از روند بازگشت تحریم‌ها علیه ایران که در قطعنامه ۲۲۳۱ به آن اشاره شده استفاده کند.
سه کشور اروپایی که طرف ایران در توافق هسته‌ای برجام هستند هم بلافاصله با صدور بیانیه مشترکی با اقدام آمریکا مخالفت کردند.
متن کامل این بیانیه به شرح زیر است:
روز ۲۰ آگوست، آمریکا با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت خواستار آغاز روند بازگشت خودکار [تحریم‌ها] شده که به طرف‌های برجام اجازه می‌دهد خواستار بازاعمال تحریم‌های چندجانبه‌ای علیه ایران شوند که ذیل مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ علیه ایران رفع شده است.
فرانسه، آلمان و پادشاهی متحده یادآور می‌شوند که آمریکا بعد از خروج خود از توافق هسته‌ای در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸، به مشارکت خود در برجام خاتمه داده است. موضع ما درباره کارآمدی اطلاعیه آمریکا ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ به صراحت به رئیس شورا و تمامی اعضای شورای امنیت ابراز شده است.
بنابراین، ما نمی‌توانیم از این اقدام که با تلاش‌های فعلی ما برای حمایت از برجام سازگاری ندارد حمایت کنیم.
فرانسه، آلمان و پادشاهی متحده به حراست از فرایندها و نهادهایی که شالوده‌های چندجانبه‌گرایی را تشکیل می‌دهند متعهدند. ما کماکان بر اساس هدف حفظ مرجعیت و تمامیت شورای امنیت سازمان ملل عمل می‌کنیم. ما از تمامی اعضای شورای امنیت می‌خواهیم از انجام اقداماتی که تنها اختلافات در شورای امنیت را تعمیق می‌کنند یا بر کار آن اثرات مضر دارند خودداری کنند.
ما علی‌رغم چالش‌های قابل‌توجه ایجادشده در اثر خروج آمریکا از برجام به این توافق پایبند می‌مانیم. معتقدیم مسئله فعلی عدم پایبندی ایران به تعهداتش در برجام را باید از طریق گفت‌وگو میان طرف‌های برجام به روش‌های مختلف از جمله از طریق کمیسیون مشترک برجام و استفاده از ساز و کار حل و فصل اختلافات حل و فصل کرد. ما از ایران می‌خواهیم به منظور حفظ توافق تمامی اقدامات ناسازگار با تعهدات هسته‌ای خودش را به عقب برگردانده و بدون تأخیر به پایبندی کامل توافق برگردد.
همان‌طور که تا به حال در مقاطع مختلف از جمله در بیانیه مورخه ۱۹ ژوئن اعلام کرده‌ایم ما به ویژه با توجه به اقدامات ثبات‌زدای ایران که بی‌وقفه ادامه دارند از تبعات انقضای تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران نگرانی‌های جدی داریم. تروئیکای اروپا مصمم به یافتن پاسخ‌های مناسب برای این چالش‌ها است و به همکاری با تمامی اعضای شورای امنیت و طرف‌های ذی‌نفع برای حرکت در مسیر رو به جلو در جهت حفظ فضای دیپلماسی بیشتر ادامه می‌دهد. تلاش‌های ما در جهت حفظ مرجعیت و تمامیت شورای امنیت سازمان ملل و پیشبرد امنیت و ثبات منطقه خواهد بود.
واکنش پمپئو
مایک پامپئو وزیر خارجه آمریکا هم در توئیتر نوشت: «روند اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران آغاز شد. امروز من نامه‌ای را حضوراً تحویل رئیس شورای امنیت، دیان ترایانسیا دی‌جانی دادم تا رسماً این شورا را از چیزی که همه ما خوب می‌دانیم مطلع کنم: عدم پایبندی ایران به تعهداتش ذیل توافق وحشتناک هسته‌ای.»
وی در یک کنفرانس خبری در نیویورک گفت: «هر کاری لازم باشد برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران انجام می‌دهیم. آمریکا هرگز به ایران اجازه نخواهد داد آزادانه اقدام به خرید و فروش تسلیحات متعارف کند.»
پامپئو اضافه کرد: «عدم تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران اشتباهی فاحش است. ترامپ و دولت او به این خیال‌پردازی‌ها که رژیم ایران صرفاً به دنبال برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای است خاتمه داده‌اند. ما هرگز به جمهوری اسلامی ایران اجازه نخواهیم داد سلاح هسته‌ای داشته باشد.»
حمایت اسرائیل
رژیم صهیونیستی از اقدام آمریکا حمایت کرد. «گیلاد عردان»، نماینده رژیم صهیونیستی در سازمان ملل گفت: «ما کاملاً از تصمیم آمریکا برای ارائه درخواست خود به سازمان ملل برای احیا تحریم‌ها علیه ایران از طریق مکانیسم ماشه حمایت می‌کنند. اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران گامی اساسی برای مهار تجاوزگری ایران است.»
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی با انتشار یک ویدئو گفت: «من از ایالات متحده آمریکا بابت تصمیم خود جهت فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران تقدیر می‌کنم. این تصمیم درستی است.»
او در ادامه گفت: «اسرائیل همانند دولت‌هایی در سراسر خاورمیانه که به صورت بی‌سر و صدا با برجام مخالفت کردند و حالا علناً از بازگشت تحریم‌ها حمایت می‌کنند، سربلندانه و قاطعانه در کنار ایالات متحده آمریکا ایستاده است.
چین: آمریکا هیچ حقی برای درخواست بازگشت تحریم‌ها علیه ایران ندارد
وزارت خارجه چین بار دیگر ضمن مخالفت با تلاش آمریکا برای تحریم ایران اعلام کرد که آمریکا عضوی از برجام نیست و از این قرارداد بین‌المللی خارج شده است لذا حق فعال‌کردن مکانیزم ماشه را ندارد.
به گزارش تسنیم، «جائو لی جیان» روز پنجشنبه در نشست خبری در پکن افزود: آمریکا با خروج از برجام حق فعال کردن این مکانیزم را از دست داده است و نمی‌تواند خواستار بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران شود.
این مقام وزارت خارجه چین پیشتر هم گفته بود: شکست قطعنامه ضدایرانی ایالات متحده آمریکا در شورای امنیت دوباره نشان داد که یکجانبه‌گرایی هیچ جایگاهی ندارد و رفتار سلطه‌جویانه موفق نخواهد شد.
وی به آمریکا هشدار کرد که تحریم‌های یک‌جانبه خود علیه جمهوری اسلامی ایران را پایان دهد و با اتخاذ نگرش منطقی و درست، به «مسیر صحیح احترام به توافق هسته‌ای ایران و تصمیمات شورای امنیت بازگردد».
همچنین نمایندگی چین در سازمان ملل نیز اقدام آمریکا را محکوم کرد و گفت که این اقدام یک «نمایش سیاسی» است که ایالات متحده به راه انداخته است.
وی گفت: «درخواست آمریکا هیچ مبنای قانونی و عقلانی ندارد. چیزی جز یک نمایشی سیاسی که ایالات متحده آن را راه انداخته نیست. [اقدام آمریکا] از هیچ حمایتی در میان اعضای شورای امنیت برخوردار نیست و مقبولیتی در جامعه بین‌المللی ندارد.»
نمایندگی چین در سازمان ملل نیز اقدام آمریکا را محکوم کرد و گفت که این اقدام یک «نمایش سیاسی» است که ایالات متحده به راه انداخته است.
وی گفت: «درخواست آمریکا هیچ مبنای قانونی و عقلانی ندارد. چیزی جز یک نمایشی سیاسی که ایالات متحده آن را راه انداخته نیست. [اقدام آمریکا] از هیچ حمایتی در میان اعضای شورای امنیت برخوردار نیست و مقبولیتی در جامعه بین‌المللی ندارد.»
«واسیلی نبنزیا»، نماینده روسیه در سازمان ملل متحد ساعتی قبل از صدور بیانیه آمریکا موضع کشورش درباره تلاش آمریکا را بیان کرد.
او گفت: «مکانیسم بازگشت خودکار را کشوری می‌تواند فعال کند که جزو طرف‌های برجام است. ایالات متحده طرف برجام نیست چون از این توافق خارج شد. از نظر ما مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها وجود ندارد.»
واکنش نماینده‌های کنگره آمریکا
بعضی از نماینده‌های کنگره آمریکا هم به اقدام دولت دونالد ترامپ در تلاش برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران واکنش نشان داده‌اند.
«مایکل مک‌کاول»، عضو ارشد کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا از تصمیم دولت ترامپ استقبال کرد و در بیانیه گفت: «این اقدام برای جلوگیری از خرابکاری‌های بیشتر ایران و نائبانش در خاورمیانه و سراسر دنیا لازم است.»
نامه ظریف به رئیس شورای امنیت: آمریکا هیچ حقی برای تلاش در جهت احیای تحریم‌ها ندارد
محمد جواد ظریف در این نامه تاکید کرده است که توضیحات ایالات متحده برای محق کردن خود در احیای قطعنامه های لغو شده پیشین فاقد هرگونه اعتبار یا مشروعیت بوده و ضروری است که از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد رد شود.
ظریف در این نامه تصریح کرده ضروری است که جامعه بین الملل در خصوص چنین سوء استفاده از روند شورای امنیت هوشیار باشد ایران به شورا توسعه می‌کند که این سوء استفاده از روند که تبعات جدی برای صلح و امنیت بین‌المللی خواهد داشت را متوقف کند.
وزیر امور خارجه در این نامه افزود که جمهوری اسلامی ایران بر اساس دلایل روشن بر این عقیده است که ایالات متحده از هیچ حقی برای اعمال دوباره بندهای قطعنامه های لغو شده برخوردار نیست.
در ادامه این نامه اشاره شده است که مقام‌های آمریکایی در موارد متعددی به پایان مشارکت این کشور در برجام اشاره کردند که از جمله آن رئیس جمهوری ایالات متحده در فرمان اجرایی خود بارها به تحریم های مرتبط با هسته‌ای ایران اشاره کرده است که این کشور در هشت می ۲۰۱۸ مشارکت ایالات متحده در برجام را متوقف کرده است.
همچنین مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا نیز اظهار کرده است که رئیس جمهور ترامپ مشارکت ایالات متحده در برنامه جامع اقدام مشترک را لغو کرد، علاوه بر این دولت آمریکا در یازده می ۲۰۱۸ در نامه‌ای رسمی رسماً به تمام مشارکت‌کنندگان در برجام اطلاع داد که ایالات متحده دیگر در نشست ها و فعالیتهای مرتبط با برجام مشارکت نخواهد کرد.
در طول دو سال گذشته شورای امنیت به تایید طرح های توصیه شده کمیسیون مشترک در خصوص فعالیتهای مرتبط با هسته‌ای در کانال خرید ادامه داده است اما ایالات متحده در کارگروه خرید مشارکت نداشته و جزئی از کمیسیون مشترک برجام هم نبوده است.
ظریف در ابتدای این نامه به تفصیل یادآوری کرده است که رئیس جمهوری ایالات متحده رسماً لغو مشارکت ایالات متحده در برنامه جامع اقدام مشترک برجام را اعلام کرد که این نقض فاحش قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد است که برجام ضمیمه شده به آن را تایید کرده بود.
این نامه می‌افزاید، یکی از مبانی جا افتاده حاکم بر ایجاد و عملکرد الزامات حقوقی حسن نیت است حسن نیت جزئی جدایی ناپذیر از همکاریهای بین المللی است خصوصاً زمانی که این همکاری برمبنای اجرای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ باشد؛ اقدامات و مواضع دولت کنونی ایالات متحده ثابت کرده که این کشور هرگز با حسن نیت عمل نکرده است.
وزیرامورخارجه ایران یادآورشد که دولت آمریکا نه تنها از اجرای تعهدات خود سرباز زده بلکه در مسیر اجرایی برجام از سوی دیگر کشورها نیز اخلال ایجاد کرده است به عنوان نمونه دولت آمریکا زمان روی کار آمدن ترامپ بیش از ۱۴۵ بار علیه ایران تحریم اعمال کرده و درخواست های مکرر دبیرکل سازمان ملل متحد برای رفع این تحریم‌ها نیز نادیده گرفته شده است.
ظریف در این نامه اشاره کرده است که با وجود خروج غیرقانونی ایالات متحده از برجام و محروم شدن ایران از مزایای اقتصادی مندرج در برجام، ایران ضمن توسل رسمی به ساز و کار حل اختلاف بر اساس مفاد برجام از اجرای فوری تدابیر جبرانی خودداری کرد و به مدت یک سال تمام به شهادت ۱۵ گزارش متوالی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به اجرای کامل برجام ادامه داد.
وزیر امورخارجه ایران در پایان نامه تاکید کرده است که مردم ایران به حق از شورا انتظار دارند، حقوق آنها در ذیل این قطعنامه را تضمین کرده و ایالات متحده را به دلیل آسیب جبران ناپذیری که به ملت ایران وارد کرده پاسخگو کند.
عراقچی: شورای امنیت به آمریکا اجازه نخواهد داد که از قطعنامه ۲۲۳۱ سوءاستفاده کند
سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بامداد امروز (جمعه) در توئیتی در واکنش به تلاش غیرقانونی آمریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه نوشت: «اعلانیه آمریکا به لحاظ حقوقی فاقد هرگونه صلاحیت برای موثر واقع شدن است.»
عراقچی این اعلانیه را «بی اعتبار و بی ارزش» خواند و افزود: «هیچ یک از اعضای باقی مانده در برجام به این موضوع قائل نیستند که این اعلانیه می‌تواند موثر واقع شود.»
وی تصریح کرد: «اطمینان داریم که شورای امنیت سازمان ملل به ایالات متحده اجازه نخواهد داد که از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سوءاستفاده کند تا به هدف اعلام شده خود یعنی از بین بردن خود این قطعنامه دست یابد.»
سرانجام فعال کردن مکانیسم ماشه!
احمد زیدآبادی؛ روزنامه‌نگار و فعال سیاسی در روزنامه آرمان ملی نوشت: فعال‌شدن مکانیسم ماشه به معنای مرگ رسمی توافقنامه برجام است و از همین رو، دیگرِ طرف‌های این توافقنامه مخالف به‌کارگیری آن هستند. آمریکا اما پس از رد قطعنامه پیشنهادی‌اش در شورای امنیت، برای تمدید نامحدود تحریم‌های تسلیحاتی ایران، فعال کردن مکانیسم ماشه را در دستورکار خود قرار داده است. حتی گفته می‌شود که آمریکا با اطلاع و آگاهی از عدم تصویب قطعنامه پیشنهادی‌اش در شورای امنیت، عمدا اصرار به رای‌گیری درباره آن کرده است تا بهانه لازم را برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه به دست آورد.
این در حالی است که دیگر اعضای دائم شورای امنیت با اشاره به خروج رسمی آمریکا از برجام، این کشور را فاقد صلاحیت حقوقی لازم برای فعال کردن مکانیسم ماشه می‌دانند و با اقدام آمریکا در این زمینه مخالف‌اند. آمریکا اما بین خروج از برجام و حق فعال کردن مکانیسم ماشه برای خود، مغایرتی نمی‌بیند و گویا بخش حقوقی وزارت خارجه آمریکا در این باره سندی برای ارائه به شورای امنیت نیز تهیه کرده است.
در واقع متن‌های حقوقی بین‌المللی مانند هر متن دیگری، همواره محل تاویل و تفسیرهای مختلف‌اند و هرگاه پای مسائل سیاسی و امنیتی کشورها در میان باشد، تفسیری معمولا غالب می‌شود که قدرت بیشتری در پشت آن نهفته باشد! طبعا متن برجام هم از این قاعده مستثنا نیست و هر یک از طرف‌های امضاءکننده آن تفسیر مخصوص به خود را از متن آن دارند و بنا به پشتوانه قدرت خود، در جهت غالب‌کردن تفسیرشان کوشش می‌کنند. بنابراین، اینکه آیا آمریکا پس از خروج از برجام از حق فعال کردن مکانیسم ماشه برخوردار است یا خیر، بیشتر به کار کارشناسان حقوق بین‌الملل می‌آید تا درباره آن به بحث و جدل با هم مشغول شوند.
از نگاه اهل سیاست اما مساله این است که آیا آمریکا به‌رغم مخالفت دیگر اعضای دائمی شورای امنیت از قدرت لازم برای فعال کردن مکانیسم ماشه برخوردار است یا خیر؟ آمریکا در حال حاضر دیگر تنها قدرت تعیین‌کننده مناسبات جهانی نیست، اما همچنان بزرگ‌ترین آنهاست. از همین رو این کشور می‌کوشد تا با استفاده از قدرت خود، روندهای جهانی را به گونه‌ای هدایت کند که موقعیت برترش را در نظام جهانی تا حد ممکن حفظ کند.
یکی از اهداف اصلی آمریکا، سر و سامان دادن به نوعی نظم دلخواه در خاورمیانه است تا پس از آن بتواند از حجم حضور نیروهایش در این منطقه بکاهد و استقرار نظامی خود را عمدتا بر آسیای جنوب‌شرقی متمرکز کند. از این رو، دولت ترامپ مساله ایران و نزاع عربی – اسرائیلی را دو کانون بحران خاورمیانه به شمار می‌آورد و به زعم خود می‌کوشد تا پیش از ترک قدرت به‌طور موازی آنها را در مسیری متفاوت از گذشته قرار دهد. سیاست آمریکا در مورد نزاع عربی – اسرائیلی کم و بیش روشن است.
این سیاست در معامله قرن تبلور یافته است بدین صورت که کشوری مستقل با اختیارات محدود در بخش اعظم کرانه باختری رود اردن برای فلسطینی‌ها شکل گیرد و در ازای آن نیز کشورهای عرب با اسرائیل روابط رسمی برقرار کنند. در مورد ایران اما سیاست دولت ترامپ پیچیده‌تر و مقداری همراه با ابهام است. در هر صورت، دولت ترامپ تمام قدرت خود را به کار گرفته است تا از طریق فعال کردن مکانیسم ماشه، یک‌بار و برای همیشه به «شرّ برجام» پایان دهد و ایران را وادار به امضای توافق تازه‌ای کند.
شاید طرح ابتکارات دیپلماتیک جدیدی از سوی دیگر طرف‌های برجام که سبب جلب رضایت ترامپ هم شود، آمریکا را از تعقیب این سیاست بازدارد. اما اگر چنین ابتکاراتی در میان نباشد، به نظرم آمریکا تا حد تهدید به خروج از سازمان ملل، بر فعال کردن مکانیسم ماشه اصرار ورزد! خروج آمریکا از سازمان ملل هم به معنای بی‌اثر کردن و حتی نابودی این سازمان است و این چیزی است که بعید می‌دانم سایر قدرت‌های جهانی تاب تحمل آن را داشته باشند، بنابراین ممکن است تا حدود زیادی درصدد جلب رضایت ترامپ برآیند.
1. بهار نیور/ آمریکا فعال کردن مکانیسم ماشه را آغاز کرد
2. همشهری آنلاین/ مهمترین واکنش‌ها به اقدام آمریکا در فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران | نظر سه کشور اروپایی طرف ایران در برجام
3. قطره/ آمریکا و سرانجام فعال کردن مکانیسم ماشه!
