امسال نیز مانند سال‌های گذشته، کاربران فروشگاه‌های اینترنتی در این ایام خاص، شاهد عبارت «جمعه سیاه» یا «Black Friday» بر صفحه اول اغلب فروشگاه‌های اینترنتی بزرگ کشورمان بودند!
این موضوع که طی چند سال اخیر و به واسطه فروشگاه‌های اینترنتی در کشور ما باب شده است، این سوال را در ذهن برخی مخاطبان ایجاد کرده است که پدیده جمعه سیاه چیست و چرا در حال رواج در جامعه ماست و آیا می‌توان این پدیده را یک تهدید فرهنگی در نظر گرفت یا خیر؟! با توجه به اهمیت این موضوع، در ادامه به بررسی و پاسخ به این دست سوالات می‌پردازیم.
جمعه سیاه چیست؟
خواستگاه جمعه سیاه یا «بلک فرایدی» به غرب برمی‌گردد؛ بد نیست بدانید که ریشه این نام‌گذاری به دنیای حساب‌داری مربوط است! در گذشته، کسبه و تجار اروپایی، ترازنامه‌های مالی کسب و کار خود را به شیوه‌ای مخصوص ثبت می‌کردند، بدین صورت که اگر ضرر و زیانی داشتند آن را با جوهر قرمز و اگر سود می‌کردند با جوهر سیاه ثبت می‌کردند و دلیل این تغییر رنگ نیز چیزی جز مشخص‌تر کردن سود و زیان کسب و کارشان نبود.با توجه به افزایش فروش و سود کسبه و تجار در روز بعد عید شکرگزاری که یکی از مهمترین مراسم مذهبی مسیحیان است، به طور معمول، صورت‌های مالی آنها با جوهر سیاه ثبت می‌شد که این مسئله نوید دهنده شروع سال نویی پربرکت و پرسود بود، به همین دلیل هم از ابتدای دهه60 میلادی، کم‌کم این مسئله، زمینه ساز شکل گیری یک فرهنگ جدید در جامعه غربی شد که از آن با عنوان حراجی جمعه سیاه یا بلک فرایدی یاد می‌شود.
جمعه سیاه در اغلب کشورهای غربی، روز بعد از عید شکرگزاری است که آخرین جمعه ماه نوامبر به‌شمار می‌آید و عمده افراد، خریدهای سال نو میلادی خود را در این روز انجام می‌دهند. در مورد جشن شکرگزاری، ذکر این نکته ضروری است که روز شکرگزاری یا Thanksgiving Day یک تعطیلی ملی در آمریکا و کانادا است و در این روز مردم به شکرانه برداشت محصولات، جشنی برگزار میکنند.
البته باید به این نکته اشاره داشت که جمعه سیاه، یک روز تعطیل نیست و در جوامع غربی و غیراسلامی، روز جمعه یا Friday یکی از روزهای کاری محسوب می‌شود، با این حال در جمعه سیاه، اکثر شرکت‌ها به کارکنان خود اجازه می‌دهند تا این روز را مرخصی گرفته و به خرید سال نو بپردازند.
اصلی‌ترین ویژگی جمعه سیاه ارائه تخفیف‌های ویژه توسط فروشگاه‌ها است، در واقع اتفاق اصلی این روز، حراج کالاهایی است که در سایر روزها با قیمت‌های اصلی خود به فروش می روند اما در این روز خاص اعمال تخفیف‌های ویژه، قیمت آنها را به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد.
به طور طبیعی اعمال تخفیف‌های ویژه، منجر یه ترغیب مشتریان برای خرید کالا می‌شود چرا که با هزینه کمتری امکان تهیه ملزومات خود را دارند، از سوی دیگر، کسب و کارها نیز با حاشیه سود کمتری می‌توانند انبارهای خود را از وجود کالاهای قدیمی‌تر خالی کرده و جای کافی برای وارد کردن محصولات جدید فراهم کنند.
در دهه اخیر، عمده کالاهایی که در جمعه سیاه شامل تخفیف‌های ویژه می‌شوند کالاهای دیجیتالی هستند که مشتریان در سایر ایام سال به دلیل قیمت بالای آنها، کمتر توان خرید این دست محصولات را دارند، محصولات دیجیتالی محبوب، عموماً شامل محصولاتی مانند گوشی‌های تلفن و تلویزیون‌های بزرگ می‌شود اما کالاهایی مانند پوشاک نیز شامل تخفیف‌های ویژه می‌شوند.
باید به این نکته توجه داشت که دلیل ارائه تخفیف بر روی این قبیل محصولات، ارائه مدل‌های جدید در سال جدید میلادی است و به فروش نرفتن محصولات قدیمی میتواند در نهایت زیان اقتصادی قابل توجهی را برای فروشگاه‌ها به همراه داشته باشد.
جمعه سیاه در ایران
همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، ریشه پدیده حراجی در جمعه سیاه به غرب و جهان مسیحیت باز می‌گردد اما در سال‌های اخیر، فروشگاه‌های بزرگ اینترنتی کشورمان در یک اقدام ضد فرهنگی و غربگرایانه دست به طرح این پدیده در کشورمان زده و این رخداد را همزمان با دیگر کشورها برگزار میکنند! البته پر واضح است که جمعه سیاهی که در کشور ما برگزار می‌گردد به دلیل تفاوت فرهنگی و تقویمی ماهیت واقعی خود را ندارد و در عمل یک اقدام تصنعی و حتی سیاه بازی متقلبانه است چرا که خرید سال نو در کشور ما نه همزمان با سال نو مسیحی بلکه همزمان با سال نو خورشیدی صورت می‌پذیرد و این اقدام برخی فروشگاه‌های بزرگ اینترنتی در واقع یک اقدام مبتذل و تقلیدی کورکورانه و بی‌منطق از فرهنگ غرب است که طبعاً میتواند بخشی از پروژه استحاله فرهنگی جامعه جوان ایرانی در نظر گرفته شود.نکته جالب توجه در رابطه با حراجی‌های بلک فرایدی فروشگاه‌های ایرانی، ارائه تخفیف‌های غیرواقعی به خریداران است، در واقع اغلب فروشگاه‌ها با تبلیغات گسترده، وعده تخفیف‌های بیش از 50درصد را به مشتریان می‌دهند اما در عمل، کالاها را به قیمت‌های واقعی و حتی با سودهایی بیشتر از حد معمول به مشتریان می‌فروشند، به همین دلیل بسیاری از افرادی که قربانی این قبیل تبلیغات فروشگاه‌های ایرانی شده اند بعد از چند روز دریافته‌اند که نه تنها در فروش روز جمعه سیاه به آنها تخفیفی داده نشده بلکه کالا با قیمتی بالاتر از قیمت واقعی به آنها فروخته شده است!
یکی دیگر از ترفندهای فروشگاه‌های اینترنتی، ارائه یک کالای جذاب و پر مشتری در صفحه نخست فروشگاه با تاکید بر این است که این کالای ارزشمند با تخفیف شگفت انگیز عرضه شده و کاربران در یک زمان خاص امکان سفارش آن را دارند، این تعیین زمان خاص در واقع یک اقدام روانی برای جلب نظر کاربران و تحریک آنها به ماندگاری بیشتر در فروشگاه اینترنتی است تا از این طریق ضریب مشاهده و خرید سایر محصولات افزایش یابد. در نهایت هم کاربر مشتاق به خرید آن محصول ویژه، با عبارت کالای ناموجود روبرو می‌شود. در واقع از همان اول هم قرار نبوده که کالای گران قیمتی با تخفیف ویژه به مشتریان فروخته شود بلکه هدف جلب بازدیدکنندگان بیشتری به وب سایت فروشگاه بوده است.
به طور مثال تصور کنید که یک فروشگاه اینترنتی وعده ارائه تخفیف 50درصدی برای سری تلفن های همراه آیفون را منتشر کنند، بدون شک، این وعده موجب جلب هزاران کاربر به وب سایت فروشگاه می‌شود که در حالت عادی جذب این تعداد بازدید کننده نیاز به صرف هزینه‌های تبلیغاتی زیادی دارد اما با استفاده از جو روانی بلک فرایدی، به راحتی هزاران بازدید کننده جذب وب سایت فروشگاه می‌شوند.
درنتیجه خروجی حراجی جمعه سیاه اغلب فروشگاه‌های ایرانی چیزی جز ارائه تخفیف بر روی محصولاتی مانند محصولات آرایشی در شرف تاریخ انقضاء و برخی پوشاک نیست و سایر اقلام اگر با قیمتی بالاتر به مشتری فروخته نشوند با همان قیمت سابق به مشتریان فریب خورده تحمیل می‌شود.
