کمیسیون مشترک، به ریاست «انریکه مورا» معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی از طرف «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و با حضور نمایندگان چین، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا و ایران در سطح معاونان و مدیران سیاسی وزرای امور خارجه برگزار شد. سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه، ریاست هیأت ایرانی در این نشست را عهده دار بود.
با پایان تعطیلات نوروزی در ایران، بار دیگر تلاش‌های دیپلماتیک برای احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام شدت گرفته است. توافقی که در این سال‌های اخیر «بی‌جان» یا «نافرجام» ارزیابی شده، اما با روی کار آمدن دولت جدید در ایالات متحده و تمایل واشینگتن به بازگشت به آن، فرصتی برای احیا شدن پیدا کرده است. البته دولت جو بایدن بارها تأکید کرده به دنبال توافقی «طولانی‌تر و قوی‌تر» با ایران خواهد بود.
در هفته‌های پس از شکل‌گیری دولت در آمریکا، نشیب‌های روند احیای برجام، بسیار بیشتر از فرازهای آن بود اما حال به نظر می‌رسد مسیری ایجاد شده، که میخائیل اولیانوف سفیر روسیه در وین، آن را «درست» اما سخت توصیف کرده است. این ارزیابی آقای اولیانوف پس از نشست مجازی کمیسیون مشترک برجام در روز سیزدهم فروردین ابراز شد.
رئیس دستگاه دیپلماسی فدراسیون روسیه، سرگئی لاوروف، دو روز پیشتر در یک نشست در مسکو گفته بود کشورش با همکاری فرانسه یک نقشه راه غیررسمی تهیه کرده که بر اساس آن بتوان طرف‌ها را قدم به قدم به احیای توافق نزدیک کرد. «نقشه راه» اصطلاحی است که در اظهارات مقام‌های آمریکایی‌ای که در روزهای گذشته با رسانه‌ها صحبت کرده‌اند هم نهفته است.
مسیری که همه طرف‌ها را به موقعیت کنونی نزدیک کرده، مملو از پیشنهاداتی بوده که بیشتر این تهران بوده که آنها را نپذیرفته است. یکی از مواردی که همواره مقام‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی بر نپذیرفتن آن تأکید کردند مذاکره مستقیم با ایالات متحده، حتی در فرمت چندجانبه، بوده است.
ایران مذاکره غیرمستقیم با آمریکا و لغو گام به گام تحریم‌ها را رد کرد
اگرچه به نظر می‌آمد در دوران مذاکرات هسته‌ای به نوعی تابوی مذاکره مستقیم با آمریکا، با ساعت‌ها گفت‌وگوی دو جانبه و مستقیم محمدجواد ظریف و جان کری شکسته شده، اما بزنگاه کنونی نشان داده که چنین گفت‌وگویی همچنان «پرهزینه» است. محمدجواد ظریف در اظهارات متعدد خود در هفته‌های اخیر گفته است «نیازی به چنین گفتگویی نیست» و «مسیر بازگشت به برجام مشخص است».پس از پافشاری تهران بر موضع خود، حال واشینگتن می‌گوید اصراری بر این گفت‌وگوی مستقیم نیست. اما در همین حال یکی از نتایج نشست اخیر مجازی در وین، برنامه‌ریزی دیداری حضوری برای گروه ۴+۱ در روز ۱۷ فروردین است، که بنا بر آنچه اتحادیه اروپا اعلام کرده، در جریان آن، «هماهنگ‌کننده گروه ۴+۱، گفت‌وگوهای جداگانه با همه اعضای برجام و ایالات‌متحده را شدت خواهد بخشید».
آیا برجام احیا می شود؟
در بیش از هفتاد روزی که از آغاز به کار دولت جو بایدن می‌گذرد، پیشنهادات متعددی برای احیای برجام از سوی سیاستمداران و همچنین ناظران این حوزه برای احیای برجام ارائه شده بود و به نظر می‌آمد که گره اصلی کار این بود که کدام طرف باید قدم اول را بردارد.بلینکن: آمریکا برای دیدار با ایران به این کشور امتیاز نمی‌دهد. همین موضوع خصوصاً در تهران و واشینگتن حاشیه‌های فراوانی را به دنبال داشت. آنتونی بلینکن وزیر خارجه ایالات متحده و همکارانش، از جمله از سوی قانونگذاران آمریکایی -که بسیاری از آنها منتقد برجام هستند- مورد سؤال قرار گرفتند که آیا واشینگتن در پی امتیازدهی به جمهوری اسلامی پیش از بازگشت تهران به تعهداتش است یا خیر. در تهران هم رهبر جمهوری اسلامی و سایر مقام‌ها در اظهارنظرهایی عموماً یکدست در این‌باره موضع‌گیری کرده و اعلام کردند پیش از رفع تحریم، ایران هیچ‌یک از اقدامات خود در نقض تعهداتش در برجام را باز نخواهد گرداند.
در چنین فضایی است که صحبت از یک «نقشه راه» یا حتی دو «نقشه راه» مجزا، مطرح شده و می‌تواند مسیر پیش رو را شکل دهد. چنین ترکیبی می‌تواند از یک سو زمان‌بندی و ماهیت اقدامات را تعیین کند و در عین حال به دو موضوع بازگشت آمریکا به برجام و بازگشت تهران به پایبندی به تعهداتش، شکل ملموسی‌تر ببخشد.
آیا حق تقدم در «نقشه راه» با اقدامات هسته‌ای تهران است؟
یک‌سال پس از خروج ایالات متحده از برجام، تهران در اقداماتی مرحله به مرحله، از پایبندی به تعهدات هسته‌ای خود فاصله گرفت و در ماه‌های اخیر، تصویب قانونی در مجلس شورای اسلامی در این زمینه، عدول تهران از خط قرمزهای برجامی را شدت بخشید. این اقدامات تهران، پس از حدود دو سال، هنوز به فرستاده شدن پرونده به شورای امنیت و از هم پاشیدن کامل توافق نیانجامیده، اما برخی از این نقض تعهدات، نگرانی جدی کشورهای غربی را به همراه داشته است.در اظهارات عمومی و خصوصی مقام‌های اروپایی و آمریکایی، اقداماتی چون استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر، تولید اورانیوم فلزی و غنی سازی در سطح ۲۰ درصد، از جمله مواردی بوده که نگران‌کننده‌تر از سایرین ارزیابی شده است. یکی از دلایلی هم که به این اقدامات پررنگ‌تر از سایرین پرداخته شده، این است که با پیشبرد هر کدام از آنها تهران نه تنها بر علم خود در این زمینه (که غیرقابل بازگشت است) می‌افزاید بلکه می‌تواند سرعت دستیابی تهران به سلاح اتمی را -در صورت گرفتن تصمیم به این کار- به شدت افزایش دهد.
این موارد از اقدامات ایران را باید به یک نگرانی عمده دیگر افزود. بر مبنای قانون مجلس، دولت ملزم به توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی شد. پروتکلی که بر مبنای آن، بازرسان بین‌المللی، دسترسی و نظارت دقیق‌تری بر برنامه هسته‌ای ایران داشتند.
پس از بروز بحرانی در این زمینه، در نهایت رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، موفق شد در تهران، به توافقی موقت دست یابد، که بر مبنای آن اگرچه دسترسی محدود است، اما همچنان این چشم‌انداز وجود دارد که با احیای برجام، بازه زمانی‌ای که بازرسان نتوانستند خود در محل حاضر باشند، اما از طریق تصاویر ضبط شده، روند فعالیت‌های ایران را مرور کنند. فرصت این توافق سه ماهه، اوایل خرداد ماه به پایان می‌رسد. البته که در یکی از بندهای توافق موقف تهران با آژانس آمده که طرفین می‌توانند درباره نیاز به لغو یا تمدید آن گفت‌وگوی بیشتری انجام دهند.
وبگاه آمریکایی آکسیوس با اشاره به پشت پرده نشست کمیسیون مشترک برجام که امروز به طور مجازی برگزار شد؛ از مواضع سرسختانه اروپایی‌ها و مقاومت سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه ایران در قبال خواسته آنها خبر داد.
گفته می‌شود که عراقچی از صدور بیانیه مشترک در پایان جلسه امتناع کرد چرا که با حضور آمریکایی‌ها در نشست هفته آتی وین موافق نبوده است.
او در نهایت گفته چنانچه آمریکایی‌ها همزمان در وین حضور داشته باشند و طرفین دیگر برجام مایل به صحبت با آنها باشند، مانعی ندارد اما ایران با آنها دیداری نخواهد داشت.
آنطور که گفته می‌شود طرف‌های اروپایی برجام خیلی روی مسئله مذاکرات مستقیم تاکید کرده و مدعی شده‌اند که پیشنهادهای دولت بایدن از حد تصور بهتر است!
بنظر می‌رسد، اصرار نماینده فرانسه از همتایان انگلیسی و آلمانی بیشتر بوده تا آنجا که مدام خطاب به عراقچی، گفته می‌شد که مواضع ایران غیرسازنده است.
ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم مدعی است که مقامات آمریکا در نشست وین شرکت می‌کنند اما مذاکرات با ایران غیر مستقیم خواهد بود و آنها با شرکای اروپایی و چین و روسیه وارد گفتگو می‌شوند.
معاون وزیر‌امور خارجه کشورمان در این نشست، ضمن تشریح مواضع اصولی کشورمان، لغو تحریم های آمریکا را اولین گام جهت احیای برجام خواند و اظهار داشت ایران به محض لغو تحریم ها و راستی آزمایی آنها، گام های جبرانی هسته ای را متوقف خواهد کرد.
وی افزود برای بازگشت ایالات متحده به برجام نیاز به هیچ مذاکره‌ای نیست و مسیر آمریکا در این خصوص کاملا روشن است و ایالات متحده همانگونه که از توافق خارج شد و تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران وضع کرد، به همان صورت نیز می‌تواند به توافق برگشته و قانون‌شکنی را خاتمه دهد.
منابع:
- فارس / عراقچی: هیچ مذاکره‌ای با آمریکا نداریم، چه مستقیم چه ...
- مهر / اروپایی ها مواضع سرسختانه ای داشتند/ ایران کوتاه نیامد
- ایرنا / کاخ سفید: مذاکره مستقیم با ایران نداریم اما آماده‌ایم
