چنانچه این رویداد تاریخی و حادثه غم انگیز تاریخ بلند اسلام در عرصه رفتار سیاسی الگوی بسیاری از حرکت های تأثیرگذار دیگر شده است؛ از حرکت توابین و مردم مدینه و قیام مختار تا نهضت و انقلاب ملت ایران به رهبری امام خمینی(ره) همه با تأثیرپذیری از این نهضت بزرگ عاشورایی بوده است. به گفته تحلیلگران رفتار سیاسی انقلاب اسلامی ایران با الهام از نهضت عاشورا سازماندهی شده و سرانجام به پیروزی رسیده است.
مبدأ نهضت های آزادی بخش لذا می توان واقعه عاشورا را در عرصه رفتار سیاسی از ۱۴ قرن پیش تا امروز مبدا و منشأ نهضت ها و حرکات بسیاری دانست که در دل تاریخ علیه حاکمان زور و جور و ستم به وقوع پیوسته است؛ چراکه نهضت عاشورا نهضتی راستین بوده که به دست پاکترین بندگان خدا بر روی زمین علیه فاسدترین ها به پاشد و برای همیشه در حافظه تاریخ ثبت شد تا الگو و اسوه همه حرکت های حق طلبانه و عدالت خواهانه تاریخ در راستای برپایی آزادی و عدالت در جهان باشد.
در همین راستا، نویسندگان شاعران و تاریخ نگاران مسلمان و غیر مسلمان بسیاری از درس آموزی و عبرت های بیشمار این رویداد برای همه جهانیان گفته و نوشته اند چنانچه نویسنده ای مصری به نام «عقاد» در کتابی با عنوان «ابوالشهداء حسین بن علی(علیه السلام)» می نویسد: «نه تنها مسلمانان، بلکه غیر مسلمانان از این حادثه درس جوانمردی ایثار و مقاومت در برابر ستمگران گرفتند از سفیر مسیحی که در همان مجلس یزید به او اعتراض کرد بگیریم تا برسیم به قرون میانه، تا روزگار خودمان.»
رفتار سیاسی در عاشورای حسینی
رفتار سیاسی حضرت زینب(سلام الله علیها) و امام سجاد(علیه السلام) پس از واقعه کربلا در روشنگری و بیدارگری افکار عمومی با روضه ها و سخنرانی هایی آغاز میشود که دشمن را به وحشت می اندازد؛ رفتار سیاسی که از همان ابتدای تاریخ عاشورا همچون دانشگاهی دانشجویان مسلمان و غیر مسلمان باسواد و بی سواد و از همه اقشار و طبقات و کشورها را در مکتب عاشورا پرورش می دهد و تربیت می کند تا راه گشای نهضت ها و بیدارگری های آینده باشند. مفسران بخش مهمی از عزاداری و سوگواری های دوستداران و عاشقان امام حسین(علیه السلام) را همان رفتار سیاسی می دانند که باید سبب جذب افکار عمومی جهان شود؛بنابراین تحلیلگران غربی تأکید می کنند: «باید مراقب بود که اگر این عزاداریها و این همه عشق هدفدار شود و به سوی قلب غرب نشانه رود، دیگر هیچ سلاحی نمی تواند در برابر آن مقابله کند درس های عاشورا از فداکاری و ایثار و شهادت و شجاعت تا تعهد و مسئولیت، صداقت و وفاداری دفاع از امامت و ولایت پاسداری از دین و ارزش ها و افشای چهره دشمنان اسلام، نفی نژاد پرستی، توبه، دعا و استغفار و قیام برای خدا هر یک می تواند منشأ سیاستی باشد تا ملتی را از ذلت به عزت برساند و جبهه کفر و استکبار را شکست بدهد.
همان گونه که ملت ایران با الهام از همین عبرت های عزّت بخش استبداد و استعمار را به زانو درآورد و باز همین درسها بود که نقش خود را در جنگ تحمیلی به نمایش گذاشت. سکوت نکردن در برابر ستمکار باید اذعان داشت که مبارزه با ستم و ستمگران، به ویژه حاکمان مستبد و برپایی عدل یکی از عبرت ها و درسهای مهم عاشورایی در عرصه رفتار سیاسی است که به ما می آموزد انسان مسلمان نمی تواند در برابر ستم و ستمگران سکوت کند و بی تفاوت بماند؛
اگر سکوت کرد او هم ستمکار است چنانچه اباعبدالله(علیه السلام) فرمودند: «ای مردم رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: اگر کسی حاکم ستمگری را ببیند که حلال خدا را حرام می کند، عهد و پیمان الهی را می شکند و با سنت رسول خدا مخالف است و با بندگان خدا به ستم و بیدادگری رفتار می کند پس با گفتار و کردار در برابرش نایستد؛ بر خداست که این فرد را نیز با همان حاکم ستمکار محشور کند عاشورا و قیام امام حسین(علیه السلام) در برابر ستمگر و متجاوز به احکام خدا به ما می آموزد نباید در برابر حاکم ستمگر، سکوت کرد؛ چراکه سکوت و بی تفاوتی در برابر گناه و ستم حاکمان گناهی بس بزرگ و در حد گناه همان حاکم ستمکار است.
عزت و اقتدار عزت یکی دیگر از عبرت های عاشورایی از منظر رفتار سیاسی است؛ چراکه امام حسین(علیه السلام) با گفتار و کردار خود نشان دادند، برخورد مسلمانان با یکدیگر چه در داخل کشور و چه در خارج کشور باید از موضع عزّت باشد و مسلمانی که ذلت را می پذیرد مسلمانی اش کامل نیست عزّت در سخن و عمل همه عاشوراییان تجلی دارد؛ ولی در سخن و عمل امام حسین(علیه السلام) از همه بیشتر همه این بزرگواران مرگ با عزّت را زندگی و زندگی با ذلّت را عین مرگ می دانستند.
یکی از شعارهای امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا این بود مرگ از پذیرش ننگ بهتر، و ننگ از ورود در آتش سزاوارتر است عزّت اجازه نمیدهد که برای اینکه چند روز بیشتر زنده بماند با فردی همانند یزید بیعت کند؛ چرا که بیعت با یزید به معنای تأیید حکومت و کارهای ناپسند اوست. همان گونه که امروز در عرصه سیاست داخلی و خارجی کشور مسلمان باید عزت خود را حفظ کرده و اجازه ندهد غرب با زورگویی به دنبال اهداف شوم خود و خواری جامعه مسلمانان باشد و این رفتار و منش سیاسی عاشورایی به ویژه برای کارگزاران نظام اسلامی هشداری است که در حالی که خود را شیعه می دانند؛
ولی در این حال خود را در اختیار غیر خدا قرار نداده و مرعوب و تسلیم قدرتهای بزرگ نشوند و دیگران را نیز به این ذلت فرا نخوانند؛ چرا که شیطان بزرگ در سخن امام راحل همان دشمنی است که دستانش به خون شهدای بسیاری آلوده است و امروز تنها در لباس دیگری به دنبال زخم زدن است عزت همان منش و رفتار سیاسی است که جامعه را به سوی اقتدار بین المللی سوق می دهد و سبب می شود نظام اسلامی امروز از چنان اقتدار و عزتی برخوردار باشد که حتی دشمن را یارای مقابله نباشد.
پاسداری از اسلام و ارزش های اسلامی یکی دیگر از درس های عاشورا در عرصه رفتار سیاسی است؛ چنانکه برخی حکومت ها معتقدند این گونه امور در قلمرو مسائل خصوصی افراد جای دارد و حکومت در این باره هیچ مسئولیتی ندارد؛ اما در اندیشه سیاسی ،اسلام با دلیل های بسیار اینگونه امور جزء وظایف حکومت بوده و نه تنها حاکم و همه کارگزاران حکومتی باید به اسلام و ارزش های اسلامی باور داشته باشند که همگان موظف به تبلیغ و پاسداری از آن هستند.
سقوط نخبگان
حادثه عاشورا داستان بلندی است و حکایت های بی شماری دارد؛ حکایت هایی از عشق ۷۲ نفر انسان شجاع، بی باک، پاک و بی ریا به آقا و سرور و سالار شهدای عالم و قیام برای اصلاح و امر به معروف و نهی از منکر تا بدعت گذاری و سنت شکنی و حلال و حرام عده ای که بویی از اسلام و قوانین الهی نبرده اند و حتی بی تفاوتی جامعه ای به این همه که خود موجبات هلاکت را فراهم می کند باید گفت عاشورا هم «پیام» دارد که باید آن را شنید و به کار بست و هم «عبرت» دارد که باید آن را شناخت و از بروز آنگونه حوادث و مظلومیت حق و طرفداران دین جلوگیری کرد.به فرموده رهبر معظم انقلاب آنچه زمینه ساز پیدایش آن قتل عام فجیع شد، کوتاهی مردم از نصرت حق بی وفایی نسبت به پیمان عهدشکنی از روز ترس و دنیا طلبی، ترک صحنه جدال حق و باطل، ترک وظیفه نهی از منکر، فریب خوردن از تبلیغات باطل، جهل عمومی جامعه مرعوب شدن در برابر سلطه باطل، بی تفاوتی سکوت و سازش و ترک وظیفه از سوی چهره های شاخص جامعه و عناصر تأثیرگذار، تبعیت نکردن از امام حق ضعیف شدن فرهنگ شهادت طلبی و فدا کردن جان در راه ایمان و حق، وابستگی و دلبستگی به دنیا نشناختن موقعیت عمل و دیر جنبیدن برای اقدام به موقع بود.»
کلید واژه های عبرت
هر یک از این کلیدواژه ها در کلام رهبری عبرت هایی است که می تواند به شناخت و بعد هم آگاهی و فرهنگ عمومی مردمی تبدیل شود تا افکار عمومی به خطرهای بی تفاوتی جامعه نسبت به وقایع و اتفاقات آگاه شده و از آن عبرت بگیرند.رهبر معظم انقلاب عنوان کرده اند: «جا دارد اگر ملت اسلام فکر کند که چرا پنجاه سال بعد از وفات پیغمبر، کار کشور اسلامی به جایی رسیده باشد که همین مردم مسلمان از وزیر شان، امیرشان، سردارشان عالم شان، قاضی شان قاری شان گرفته در کوفه و کربلا جمع بشوند و جگر گوشه همین پیغمبر را با آن وضع فجیع به خاک و خون بکشند؟ آدم باید به فکر فرو برود که چرا اینطوری شد؟... اگر خواص در هنگام خودش کاری را که تشخیص دادند عمل کردند، تاریخ نجات پیدا می کند و حسین بن علیها دیگر به کربلاها کشانده نمی شوند اگر خواص بد فهمیدند، دیر فهمیدند و با هم اختلاف کردند.
معلوم است که در تاریخ کربلاها تکرار خواهد شد. ایشان با بینش عمیق و دانش وسیع عـ ع عبرت های عاشورایی را در برهه های گوناگون از پیش از انقلاب و در دوران طاغوت تا امروز و در عرصه های مختلف با بیان مخصوص به همان دوران مطرح میکنند تا جامعه را نسبت به خطرهای زمان و بی توجهی و بی تفاوتی ها به ویژه انحراف خواص آگاه کرده و جامعه را برای رشد و توسعه در مسیر تعالی آماده کنند.
از مبارزه حسینی تا درسهای عاشورایی
محرم عاشورا و تاسوعا در کلام رهبر معظم انقلاب در زمان ستم شاهی رنگ و بوی ضرورت مبارزه حسینی به خود می گیرد و پیام عاشورا این گونه ترسیم میشود که راه مبارزه را روشن کرده و خفتگان را بیدار کند تا این عبرت برای زمانه ای چون طاغوت به بی تفاوتی در حلال و حرام و بود و نبود اسلام نینجامد.در زمانه انقلاب و نظام اسلامی و پس از ثمر دادن میوه انقلاب حسینی مردم، عبرت ها و آموزه های عاشورایی راه و رسم زندگی را به پیروان نهضت عاشورا می آموزد. این عبرتها در دوران هشت ساله دفاع مقدس با عنوان درسهای عاشورا و نهضت حسینی به اوج خود رسیده و انگیزه و الهام بخش ملتی می شود که پیر و جوان و نوجوان و زن و مرد در میدان مبارزه حق علیه باطل حماسه آفرینی کرده و درس ایمان، فداکاری، ایثار، شهادت طلبی بصیرت دشمن شناسی، مقاومت و صبر را از حماسه عاشورا تا حماسه جنگ تحمیلی به خوبی معنا کردند. امام راحل در کلام معروف شان می فرمایند: «محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.» کلامی که دنیایی حرف و معنا و عبرت و پیام در بر دارد و به خوبی به نقش سازنده عبرت های عاشورایی در سرنوشت اسلام و انقلاب اشاره می کند.
از حوادث تا تجربه های تاریخی
عبرت از حوادث تاریخی یعنی عبور از ظاهر آنها و دست یافتن به پیامی که در درونشان نهفته است و رسیدن به سنتهای حاکم بر تاریخ و به کار بستن آنها به عبارت دیگر، عبرت یعنی تجربه تاریخ و دست یافتن به آگاهی هایی که حوادث تاریخ از آن حکایت میکند.رهبر معظم انقلاب میفرمایند: «قرآن به ما میگوید که از گذشته تاریخ درس بگیرید. حالا ممکن است بعضی ها بنشینند، فلسفه بافی کنند که گذشته برای امروز نمی تواند سرمشق باشد. این حرفها را بعضی ها میگویند. می خواهند اینها را با شیوه های فلسفی به خیال خودشان درست کنند نمی توانند کاری به آنها نداریم قرآن صادق مصدق است و ما را به عبرت گرفتن از تاریخ دعوت می کند.»
ایشان درباره عبرتهای عاشورایی نیز فرموده اند: «عاشورا به غیر از درس یک صحنه عبرت است. باید انسان در این صحنه نگاه کند تا عبرت بگیرد یعنی چه عبرت بگیرد؟ یعنی خود را با آن وضعیت مقایسه کند بفهمد در چه حال و وضعیتی است. چه چیز او را تهدید میکند و چه چیز برای او لازم است. این را عبرت می گویند.» ایشان میفرمایند: من میگویم چه شد که کار به اینجا رسید؟ چرا امت اسلامی که آن قدر نسبت به جزئیات احکام اسلامی و آیات قرآنی دقت داشت، در یک چنین قضیه واضحی، این قدر دچار غفلت و سستی و سهل انگاری بشود که چنین فاجعه ای به وجود بیاید؟ این مسئله انسان را نگران میکند. مگر ما از جامعه زمان پیغمبر و امیر المؤمنین قرص تر و محکم تریم؟ چه کار کنیم که آن طور نشود؟»
در تحلیل این سخن و عبرتهای عاشورایی که رهبر معظم انقلاب به آن اشاره میکنند باید عنوان کرد که بحث بر سر انحرافی است که در جامعه رخ میدهد و سرنوشتی که به سراغ همه ادیان گذشته و پیامبران آمده و کتابهای آسمانی که تحریف شده و دین و آیینهایی که بر عکس مسیر رسالت پیامبران در جهت اهداف دشمنان نبوّت قرار می گیرد. از خطر بیتفاوتی تا سقوط ارزشهای اسلامی به گفته تحلیلگران در عبرتهای عاشورایی سخن از خطر بی تفاوتی و سقوط ارزشهای اسلامی و دینی است؛ گردابی که همه چیز را به کام خود میبرد و فرزندان راستین انقلاب
را اگرچه فرزند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)، باشند به مسلخ کربلا می کشاند. همان بی تفاوتی و خطری که از ابتدای انقلاب گاه در برهه های گوناگون سربر می آورد و فرو می ریزد؛ یعنی جامعه ما هم از این خطر گریزان نیست وقتی که خواص و مسئولان جامعه ای در پی کسب امتیازات دنیوی و دنیا طلبی می لغزند و برای کسب مقام و مادیات و مظاهر دنیا از اصولی که امام راحل برای مسئولان جامعه اسلامی با عنوان ساده زیستی تبیین کرده اند دست میکشند.
همان مسئولی که وقتی نزدیک انتخابات می شود، از اصول و قوانین اسلامی هم دست می کشد و حتی از زیر پا گذاردن شرع و اسلام حرف میزند و حجاب را به عنوان یکی از مهمترین مبانی زیر سؤال رفته این روزهای جامعه به مسلخ می برد و زنان و دختران بی حجاب را تکریم کرده و کار آمران به معروف و ناهیان از منکر را مکروه و مردود می شمارد. «وقتی خواص طرفدار حق در یک جامعه آنچنان می شوند که از ترس از دست دادن جان و مال و از دست دادن مقام و پست، از ترس منفور شدن و تنها ماندن، حاضر می شوند حاکمیت باطل را قبول بکنند و در مقابل باطل نمی ایستند و از حق طرفداری نمیکنند و جانشان را به خطر نمی اندازند اولش با شهادت حسین بن علی با آن وضع آغار میشود، آخرش هم به بنی امیه و شاخه مروانی و بعد بنی عباس و بعد از بنی عباس هم . سلسله سلاطین در دنیای اسلام تا امروز می رسد.»
لذا مهمترین عبرت عاشورایی در کلام رهبران معظم انقلاب که منشأ انحراف جامعه شمرده می شود، انحراف و سقوط گروه اندک اما تأثیر گذاری است که خواص نامیده می شوند.
