نقطه شروع خصومت آمریکا به جمهوری اسلامی چیست؟ کسانی که حافظه تاریخی ندارند و تحت تاثیر القائات رسانه‌ای بیگانه قرار گرفته‌اند شاید فکر کنند این خصومت مربوط به حادثه سیزدهم آبان ۵۸ باشد اما برای مردم ایران حادثه کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ فراموش شدنی نیست.
آمریکا حتی از همان ابتدای پیروزی انقلاب و قبل از ماجرای لانه جاسوسی هم این دشمنی را دنبال می‌کرد، به طوری که بعد از تسخیر لانه «اسنادی که از سفارت به دست آمد... نشان داد که از همان روزهای اول بعد از پیروزی انقلاب، سفارت آمریکا مرکز توطئه و جاسوسی علیه ایران بوده؛ حتی در سفارت آمریکا طراحی کودتا می‌شده که علیه انقلاب کودتا کنند؛ طراحی جنگ داخلی می‌شده؛ تلاش می‌کردند که در استان‌های مرزی کشور، جنگ داخلی راه بیندازند؛ طراحی می‌شده که چگونه در حکومت جدید انقلابی نفوذ کنند؛ رسانه‌های ضدانقلاب را که در داخل بودند، مدیریت می‌کردند، هدایت می‌کردند: این را بنویسید، این را بگویید، این را جعل کنید، این شایعه‌سازی را بکنید؛ برای تحریم هم برنامه‌ریزی می‌کردند؛ یعنی سفارت، از اولین روزهای شروع انقلاب، مرکز توطئه علیه کشور و علیه انقلاب بوده. [لذا دشمنی آمریکا] ربطی به تسخیر لانه جاسوسی ندارد؛ مدت‌ها قبل از آن، اینها فعالیت خودشان را علیه انقلاب شروع کرده‌بودند.»(10 آبان 1402)
به همین مناسبت رسانه KHAMENEI.IR در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام علی لطیفی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به بررسی موضوع استفاده از اسناد لانه جاسوسی در محتوای کتاب‌های درسی و آشنایی نسل جدید با خیانت‌های آمریکا پرداخته‌است.
حادثه سیزدهم آبان ۵۸ و تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام نشان داد که آمریکا در همان یک سال پس از پیروزی انقلاب توطئه‌های متعددی برای شکست نهضت مردم ایران طراحی کرده‌بود. بعد از دستیابی به همین اسناد بود که سفارت آمریکا به نام لانه جاسوسی مشهور شد. در ابتدای بحث، نمونه‌هایی از توطئه‌های آمریکا قبل و بعد از انقلاب را که در محتوای این اسناد به آنها اشاره شده، بیان بفرمایید.
در مجموعه اسنادی که امروز به اسم اسناد لانه جاسوسی مشهور است، مباحث بسیار متنوعی مطرح شده‌است. بخشی از این اسناد حاصل مجموعه گزارش‌ها، اخبار و اطلاعاتی بوده که از تهران به مراکز امنیتی و نظامی و سیاسی آمریکا یا برعکس مخابره میشد. بعضی از این مباحث مرتبط با ایران در زمینه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، نظامی و مسائل اطلاعاتی ــ امنیتی است و بخشی از آنها مرتبط با کشورهای دیگر است.
آن چیزی که مربوط به ایران و برای ما حائز اهمیت است، آشکارکننده ذهنیت و تحلیلی است که آمریکایی‌ها از ایران داشتند و همچنین نشان‌دهنده توطئه‌ها، جنایت‌ها و حمایت‌هایی است که بعضی از سردمداران حکومت پهلوی داشته و حمایت‌هایی که از جریان‌های مخالف انقلاب اسلامی و جریان‌های مخالف مصالح و منافع ملی داشتند. علاوه بر این، نشان‌دهنده بعضی زمینه‌سازی‌هایی است که حکومت پهلوی برای سرکوب قیام‌ها و اعتراض‌های مردمی داشت. از این جهت اسناد لانه جاسوسی به جامعه جهانی و مردم ایران نشان داد که در سفارت آمریکا فعالیتهایی بیشتر از فعالیت‌های معلوم و عادی دیپلماتیک انجام می‌شود.
شاید اگر این اسناد کشف نمی‌شد ما به صورت واضح و آشکار نمی‌توانستیم این ادعا را داشته‌باشیم که آنجا نه‌تنها مرکز جاسوسی، بلکه قطعا در یک‌سری از زمینه‌ها مرکز توطئه علیه اراده مردم بوده‌است. براساس این اسناد آمریکایی‌ها خودشان این را پذیرفتند که حضرت امام‌خمینی رحمه‌ا... و جمهوری اسلامی، نظامی با حمایت و پشتیبانی جدی مردمی است. درعین‌حال شما در همان اسناد یا در اسناد دیگری که برخی از آنها اخیرا از سوی وزارت خارجه آمریکا منتشر شده، می‌بینید که دولت آمریکا بنا را می‌گذارد بر این‌که با مخالفان جمهوری اسلامی ارتباط بگیرد یا از هر جریانی و هر صدایی و هر حادثه‌ای که به دنبال براندازی حکومت و انقلاب نوپاست حمایت کند. درواقع به‌دنبال ضربه زدن به حکومت جمهوری اسلامی است.
این امر به یک معنا نشان‌دهنده دورویی دولت ایالات متحده است، وقتی که از مردم‌سالاری و دموکراسی صحبت می‌کند. چرا؟ چون آمریکایی‌ها کاملا به این نتیجه رسیدند که مردم این حکومت را می‌خواهند ولی در عین حال سعی می‌کنند این حکومت را ساقط کنند. این نشان‌دهنده دورویی و نفاق و بی‌معنا بودن مردم‌سالاری و دموکراسی در نگاه آمریکایی‌هاست و حاکی است که آنها برای مخالفت با چیزی که مردم ایران درخواست کردند، از اقدام عملی فروگذار نمی‌کنند. طبیعی است که این اسناد خصوصا وقتی از طرف خود آمریکایی‌ها و از زبان خود آنها مطرح می‌شود، ارزشی بسیار جدی دارد. این یک ویژگی خاص در اسناد لانه جاسوسی است که آنها را برجسته می‌کند. البته از منظرهای دیگری هم این اسناد ارزش تاریخی و سیاسی دارند اما فکر می‌کنم مهم‌ترین استفاده‌ای که عموم مردم از اسناد می‌توانند بکنند همین نکته‌ای است که عرض کردم.
این اسناد در بیش از 70 جلد کتاب چاپ شدند. نوجوانان و جوانان نسل امروز تا چه حد با این اسناد آشنا هستند؟
ابتدا دانشجویان پیرو خط امام اسناد را پیدا کردند و در فرآیندی کم‌کم احیا و برای چاپ آماده شدند. اسناد به صورت مجلد به مجلد چاپ میشد و در نهایت در هفتاد جلد منتشر شد. آن مجموعه هفتاد و چند جلدی، هر جلدش حجم زیادی نداشت. با تجمیع چند کتاب در یک مجلد و در یک کتاب، اکنون چاپ جدیدی که در دسترس است، 11 جلد است. نسخه قابل مطالعه این 11 جلد به صورت پی‌دی‌اف در وبسایت‌ها موجود است. مطالعه این اسناد برای عموم مردم در این حجم و خصوصا برای نوجوانان و جوانان مقداری خسته‌کننده است. زیرا بخش زیادی از محتوای این اسناد ناظر به موضوعات و مسائلی است که افراد باید در آن دوره تاریخی باشند تا بتوانند فهم خوبی پیدا کنند. همچنین شاید برخی موضوعات آن، چندان مورد علاقه و دغدغه جوان و نوجوان نباشد.
نکته مهم این است که ما متأسفانه در این 40 سال بعد از انقلاب اسلامی درخصوص اسناد لانه جاسوسی، کارهای مطالعاتی، پژوهشی و پردازشی خوب، بسیار کم انجام داده‌ایم. یعنی این اسناد مثل یک ذخیره ارزشمند پردازش‌نشده است. اسناد ذخیره بسیار مهمی است اما انصافا کارهای مطالعاتی و پژوهشی کمی روی آنها انجام شده، حتی برای بزرگسال. بزرگسالان معمولا فرصت ندارند و حوصله نمی‌کنند کل این ۱۱ جلد مفصل را بخوانند. ما متأسفانه چکیده خوب، مرتب و منظم از این اسناد نداریم که کار تحقیقی هم روی آن انجام شده‌باشد. گاهی اوقات کار تحقیقی خوب به سند معنا می‌دهد. مثلا در سند اسمی از یک فرد یا مکان یا حادثه‌ای برده شده که باید توضیحاتی در مورد آن بیاید تا مخاطب بتواند بفهمد که اهمیت آن سند و گزارش در چیست. این واقعا ضعف ماست. باید این را پذیرفت و مجامع دانشگاهی و پژوهشی_تحقیقاتی قطعا باید روی این قضیه بیشتر سرمایه‌گذاری کنند.
برای آشنایی نوجوانان و جوانان با اسناد لانه جاسوسی چه کتاب‌هایی را معرفی می‌کنید؟
برای مخاطب نوجوان به صورت خاص تا آنجایی که بنده خبر دارم کارهای مختصر و محدودی شده‌است. تلاشی که انجام‌شده و من توصیه می‌کنم، نوجوان‌هایی که علاقه‌مند هستند این کار را ببینند، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری وابسته به حوزه هنری انجام داده‌است. این مجموعه پایگاه اینترنتی دارد به نشانی ۲۲bahman.ir ، در آن بخشی هست با عنوان برداشتی از اسناد لانه جاسوسی. نزدیک به ۶۰-۷۰ محتوا برگرفته از ۵۰-۶۰ سند لانه جاسوسی دارند که روی آن کار مطالعاتی و تحقیقی خوبی هم انجام داده‌اند. از جهت تحقیق و معرفی افراد و چینش اسناد واقعا زحمت کشیده‌اند.
کار دیگری که برای نوجوانان به نظر من قابل استفاده است، کتابی است که در سال‌های گذشته در انتشارات مدرسه منتشر کردیم با عنوان «استقلال ایرانیان زیر نفوذ بیگانگان» و با عنوان فرعی «آمریکا در ایران با تکیه بر اسناد لانه جاسوسی آمریکا». در این کتاب‌ها سعی شده به صورت خاص مسأله نفوذ آمریکا در ایران و تهدیدها و توطئه‌هایی که علیه استقلال ایران داشته به تصویر کشیده شود و عمده محتوای کتاب متأثر و برگرفته از چیزی است که در اسناد لانه جاسوسی آمده‌است.
کار دیگری که در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش انجام دادیم، این بود که پویشی را در وبگاه رشد با عنوان «راز سفارت» فعال کردیم. در این صفحه به نشانی roshd.ir/laneh محتواهای صوتی، تصویری و متنی را که برای مخاطب نوجوان و جوان، ناظر به اسناد لانه جاسوسی باشد، جمع‌آوری کردیم. یکی از مطالبات رهبر انقلاب از مسئولان در سال‌های گذشته، افزوده شدن اسناد لانه جاسوسی به محتوای کتاب‌های درسی برای آشنایی نسل جدید با خیانت‌های آمریکاست. در این زمینه دقیقا چه اقداماتی انجام شده‌است؟
این مطالبه از سوی رهبر معظم انقلاب چند بار تکرار شده‌است. دغدغه ایشان این بود که نسل جدیدی که دوره قبل از انقلاب و سلطه آمریکا بر ایران را درک نکرده‌اند، بتوانند از نوشتجات خود آمریکایی‌ها بخوانند که آنها چه نفوذی داشتند و چطور با نگاه تحقیرآمیز به ایران و ایرانی می‌نگریستند و منافع ملی خودشان برای‌شان مهم‌تر بود. چون منافعی که در ایران داشتند از دست دادند، با انقلاب اسلامی به مخالفت برخاستند و دشمنی‌شان با ایران هیچ ارتباطی به تسخیر لانه جاسوسی ندارد؛ بلکه قبل از آن این دشمنی را داشتند. متون اصلی همه این اسنادی که ترجمه شده به زبان انگلیسی موجود است. خودشان این حرف‌ها را میزنند.
در اولین سال‌هایی که رهبر انقلاب، مسأله آوردن اسناد لانه جاسوسی در کتاب‌های درسی را فرمودند، اقداماتی انجام شد، بررسی‌ها و فعالیتهایی در سازمان پژوهش انجام شد اما عملا به نتیجه‌ای نرسید. در سال‌های ۹۸ و ۹۹ گروهی از دغدغه‌مندان هم داخل سازمان و هم بیرون سازمان همت کردند تعدادی یا بخش‌هایی از محتواهای بعضی از کتاب‌ها مثل کتاب‌های تاریخ، استناداتی را ناظر به اسناد لانه جاسوسی داشتند و بعضی از موارد در کتاب‌ها آورده شد، هر چند کافی نبود. به نظر می‌رسید اسناد ظرفیت بیشتری دارد. دلیل این‌که در سال‌های ۹۸ و ۹۹، موارد معدودی به کتاب‌ها افزوده شد، به‌نظر بنده بخشی از آن به‌دلیل دشواری این فرآیند بود. فرآیند استخراج اسناد، به‌ویژه با توجه به بعضی از پیچیدگی‌ها، تنوع و تکثّر بسیار زیادی که در محتوای اسناد وجود دارد، واقعا کار بسیار طاقت‌فرسایی است.
در سال ۱۴۰۱ پس از تأکید مجدد رهبر انقلاب، ما در سازمان این کار را به‌صورت ویژه در اولویت قرار دادیم. علاوه بر کارشناس‌هایی که در دفتر تألیف کتاب‌های درسی ابتدایی و متوسطه نظری بودند، دو گروه پژوهشی فعال شدند. به‌واسطه تلاش‌ها و همت زیادی که انجام شد، مجموعه جدید و مفصلی از اسناد به کتاب‌های درسی اضافه شد. درواقع کار سال گذشته انجام شد اما از مهر ۱۴۰۲ در کتاب‌های درسی درج شده‌است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این اسناد آن است که ما سعی کردیم حتی‌الامکان بخش‌های قابل‌توجهی از اصل سند را هم بیاوریم، چون براساس بررسی‌های کارشناسی احساس کردیم این‌که ما صرفا نقل کنیم و آدرسی را در پاورقی بدهیم، آن حس مواجهه با متن سند را برای دانش‌آموز ندارد.
آنچه امسال اضافه شد، دانش‌آموز را با اصل سند مواجه می‌کند و ضمنا سعی کرده که به‌واسطه بعضی پرسش‌ها یا طرح یک مقدمه، دانش‌آموز را درگیر محتوا کند. در حال‌حاضر نزدیک به ۵۶ سند از مجموعه اسناد لانه جاسوسی در کتاب‌های درسی درج شده‌است از‌جمله در کتاب‌های: مطالعات اجتماعی پایه نهم، تفکر و سواد رسانه‌ای، جامعه‌شناسی، تاریخ معاصر ایران، هویت اجتماعی، تحلیل فرهنگی، جریان‌شناسی اندیشه معاصر و... .
پروژه دیگری را هم از پارسال کلید زدیم که علی‌القاعده شاید مقداری زمانبر باشد. با این هدف که گزیده‌ای از اسناد لانه جاسوسی را که مناسب مخاطب نوجوان و جوان باشد، تهیه کنیم. شاید مجموعه یک یا دوجلدی شود. البته الان از آن نمی‌توانیم برآورد داشته‌باشیم. یکی از پژوهشگران حوزه تاریخ انقلاب اسلامی مشغول آن پروژه است. امیدواریم که ان‌شاءا... آن پروژه هم در اولین فرصت به ثمر بنشیند.
