در این شب‌ها، روزه داران با الگوگیری از معصومین(علیهم السلام) به شب‌زنده‌داری، تلاوت قرآن، دعا، عبادت و مذاکره علمی و کسب دانش و معرفت می‌پردازند. ضربت خوردن و شهادت امام علی(علیه السلام) در این شب‌ها نیز به اهمیت آن نزد شیعیان افزوده و سوگواری برای آن امام با آیین‌های شب قدر همراه شده است.
نامگذاری «قَدْر» کلمه‌ای عربی به معنای اندازه، تقدیر و سرنوشت است. از شب قدر به نام‌های «لیلةالعظمه» و «لیلةالشرف» نیز یاد شده است. جایگاه و اهمیت شب قدر برترین و مهم‌ترین شب سال در فرهنگ اسلامی به شمار می‌رود. بنابر روایتی از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، شب قدر از موهبت‌های خدا بر مسلمانان است و هیچ‌یک از امت‌های پیشین از این موهبت برخوردار نبوده‌اند. در قرآن کریم، سوره‌ای کامل به توصیف و ستایش شب قدر اختصاص یافته و بدین نام (سوره قدر) خوانده شده است. در این سوره، ارزش شب قدر بیشتر از هزار ماه دانسته شده است. آیات یکم تا ششم سوره دخان نیز به اهمیت و رخدادهای شب قدر می‌پردازد.
کلمه قَدْر در زبان عربی معانی متعددی دارد. در ادامه، به برخی از این معانی پرداخته‌ام:
ارزش و اهمیت: قَدْر به معنای ارزش، اهمیت، و ارزش‌گذاری است.
مقدار و میزان: این کلمه به معنای مقدار، تعداد، و بزرگی یا کوچکی چیزی نیز به کار می‌رود.
تقدیر و سرنوشت: قَدْر در معنای تقدیر و سرنوشت نیز به کار می‌رود.
احترام و ارزش‌گذاری: در برخی موارد، قَدْر به معنای احترام و ارزش‌گذاری نیز استفاده می‌شود.
در مفاهیم اسلامی، شب قدر نیز به معنای شب نزول قرآن و تقدیر امور آمرزش گناهان در نزد شیعیان جایگاه ویژه‌ای دارد. این شب، بافضیلت‌ترین شبِ سال و شب رحمت الهی و آمرزش گناهان است. در این شب، فرشتگان به زمین می‌آیند و بنابر برخی از احادیث شیعه، مقدرات سال آینده بندگان را بر امام عرضه می‌کنند. معنای دقیق کلمه قَدْر بسته به سیاق جمله و متن مورد استفاده متفاوت خواهد بود، اما این معانی مهمی از آن را پوشش داده‌اند.
تغییر تقدیر
تقدیر و سرنوشت انسان به عنوان یک مسئله پیچیده و گاهاً غیرقابل پیش‌بینی در دیدگاه‌های مختلف دینی و فلسفی بحث شده است. در این بحث، نقش دعا در تغییر تقدیر و سرنوشت انسان مورد بحث قرار می‌گیرد. در دیدگاه برخی از ادیان، دعا به عنوان ارتباط بین انسان و خداوند در نظر گرفته می‌شود. طبق این دیدگاه، وقتی انسان با ایمان و صمیمیت بالا به خداوند دعا می‌کند، می‌تواند تأثیر مثبتی بر تقدیر و سرنوشت خود داشته باشد. این تأثیر می‌تواند تغییر در مسیر زندگی، فرصت‌ها و چالش‌ها، و حتی تغییر در نتیجه اقدامات و تصمیماتی که انسان می‌گیرد، باشد.به هر حال، لازم است توجه داشته باشیم که تفسیر و فهم اثر دعا در تغییر تقدیر بستگی به باورها و دیدگاه‌های هر فرد دارد. برخی ممکن است بنیان‌های عقلی، معنوی یا دینی برای قبول این اثر دعا داشته باشند، در حالی که دیگران ممکن است به دیدگاه‌های متفاوتی پایبند باشند. در نهایت، مهم است که هر فرد بر اساس باورها و دیدگاه خود به دعا پرداخته و از آن به عنوان یک ابزار برای ارتباط با خداوند و تقویت روحانیت خود استفاده کند.
کلمه تقدیر در زبان عربی معانی متعددی دارد. به برخی از این معانی پرداخته‌ام:
ارزش و اهمیت: تقدیر به معنای ارزش، اهمیت، و ارزش‌گذاری است.
مقدار و میزان: این کلمه به معنای مقدار، تعداد، و بزرگی یا کوچکی چیزی نیز به کار می‌رود.
تقدیر و سرنوشت: تقدیر در معنای تقدیر و سرنوشت نیز به کار می‌رود.
احترام و ارزش‌گذاری: در برخی موارد، تقدیر به معنای احترام و ارزش‌گذاری نیز استفاده می‌شود.
تقدیر و سرنوشت انسان یک موضوع پیچیده و گاهاً نامفهوم است. در باور برخی از ادیان و فلسفه‌ها، تقدیر و سرنوشت انسان به عنوان نتیجه‌ای از تعامل بین عوامل زیادی مانند سرمایه فردی، شرایط زمانی، تصمیمات فرد و عوامل خارجی شکل می‌گیرد. در بعضی مواقع، تغییر تقدیر و سرنوشت انسان ممکن است از طریق تصمیمات و اقدامات فرد و تغییر در رفتار و نگرش‌های او رخ دهد. به عنوان مثال، با انتخاب یک مسیر جدید، تغییر در روابط، کسب و کار یا تحصیلات، فرد می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سرنوشت خود داشته باشد.
همچنین، تغییر در طرز فکر و نگرش می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر تقدیر انسان داشته باشد. با تغییر از نگرش منفی به نگرش مثبت، انسان ممکن است به راحتی با چالش‌ها برخورد کند و به سمت موفقیت حرکت کند. همچنین، فرد می‌تواند با تغییر در عملکرد و رفتار خود، تجربه‌های جدیدی را به دست آورده و تغییری در تقدیر خود ایجاد کند. با ترغیب به رشد، یادگیری و توسعه مهارت‌ها، فرد می‌تواند به یک نسخه بهتر و بهتر از خودش تبدیل شود. به این ترتیب، آگاهی از محدودیت‌ها و توانمندی‌های خود نیز می‌تواند به فرد کمک کند تا بهترین استفاده را از منابع خود ببرد و تغییری در تقدیر و سرنوشتش ایجاد کند.
دعا و تضرع: دعا و تضرع به خداوند برای تغییر تقدیر و رخدادها از نظر معنوی و روحی مؤثر است. در زمان‌های خاص مانند شب قدر، دعا کردن و از خداوند خواستن تغییر در مقدرات می‌تواند مفید باشد.
در قرآن کریم، دعا به عنوان برترین عبادت از آیات و روایات استفاده می‌شود. در آیات مختلف، خداوند به ما دعا کردن را توصیه می‌کند و اعتنای خود را به دعاهای بندگان می‌فرماید. به عنوان مثال: در آیه ۶۰ سوره غافر، خداوند می‌فرماید: «وَ قالَ رَبُّکمُ ادْعونی اسْتَجِبْ لَکمْ انَّ الَّذینَ یسْتَکبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ»؛ پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا دعای شما را بپذیرم! کسانی که از عبادت من تکبّر می‌ورزند به زودی با ذلّت وارد دوزخ می‌شوند! این آیه نه تنها دعا را تأکید می‌کند، بلکه از آن به عنوان عبادت نیز یاد می‌کند.
در آیه ۷۷ (آخرین آیه) سوره فرقان، خداوند می‌فرماید: «قُلْ مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ ۖ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزَامًا»؛ بگو: «اگر دعای شما نباشد، پروردگارم برای شما ارجی قائل نیست؛ شما [آیات خدا و پیامبران را] تکذیب کردید، و [این عمل] دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد». این آیه نشان می‌دهد که خداوند به خاطر دعاهای بندگان به آنها اعتنا می کند و ارزش قایل است.
در آیه ۱۸۶ سوره بقره، خداوند پس از بیان فضیلت‌ها و احکام ماه مبارک رمضان، می‌فرماید: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ ۖ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»؛ هنگامی که بندگانم از تو درباره من بپرسند، [بگو:] یقیناً من نزدیکم، دعای دعا کننده را زمانی که مرا بخواند اجابت می کنم؛ پس باید دعوتم را بپذیرند و به من ایمان آورند، تا [به حقّ و حقیقت] راه یابند [و به مقصد اعلی برسند].
عمل و تلاش: از نظر مادی و جسمانی، تغییر تقدیر نیازمند عمل و تلاش است. اگر می‌خواهیم وضعیت خود را تغییر دهیم، باید اقدام کنیم. مثلاً اگر می‌خواهیم در زندگی موفق شویم، باید به تحصیل، کار، و روابط اجتماعی اهمیت بدهیم و تلاش کنیم.
تغییر به صورت های گوناگون؛ تغییر مادی؛ از نظر مادی و جسمانی، تغییر تقدیر نیازمند عمل و تلاش است. اگر می‌خواهیم وضعیت خود را تغییر دهیم، باید اقدام کنیم. مثلاً اگر می‌خواهیم در زندگی موفق شویم، باید به تحصیل، کار و روابط اجتماعی اهمیت بدهیم و تلاش کنیم. پیروی از اصول؛ عمل به اصول دینی و اخلاقی نیز می‌تواند تغییری در زندگی ما به ارمغان بیاورد. احترام به دیگران، کار اخلاقی، و رعایت اصول اجتماعی می‌تواند به بهبود زندگی مادی و معنوی کمک کند.
تغییر نگرش؛ نگرش ما نسبت به موقعیت‌ها و رخدادها می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد. اگر به‌عنوان یک فرصت برای رشد و یادگیری به تقدیر نگاه کنیم، می‌توانیم از آن بهره‌برداری کنیم.
پذیرش و تسلیم: گاهی تغییر تقدیر به معنای پذیرش و تسلیم اتفاقات است. اگر نتوانیم یک وضعیت را تغییر دهیم، باید آن را پذیرفته و با آرامش به آن نگاه کنیم.
در نهایت، تغییر تقدیر نیازمند ترکیبی از عوامل معنوی، روحی، جسمانی و عملی است. همچنین، هر فرد ممکن است به شیوه‌های مختلفی به تغییر تقدیر نگاه کند و از راه‌های متفاوتی برای تغییر آن استفاده کند.
