«چراغی که به خانه رواست، جایش کجاست؟»

ضرب‌المثل‌ها از جمله میراث فرهنگی جوامع هستند که با اختصار، لطافت، و وضوح معنا پیام‌هایی حکیمانه و تاثیرگذار را منتقل می‌کنند. ضرب‌المثل «چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است» به‌عنوان یکی از این امثله، مفهومی از اولویت در انفاق و توجه به نزدیکان را به ذهن متبادر می‌کند.

این یادداشت به بررسی دقیق‌تر این مفهوم می‌پردازد و به این شبهه پاسخ می‌دهد که آیا رسیدگی به مستضعفان داخلی باید اولویت انحصاری داشته باشد، یا توجه به مردم مظلوم و مستضعف در دیگر کشورهای اسلامی و مقاومت نیز جایگاهی حیاتی دارد. در نهایت، با رجوع به آیات قرآن، احادیث اهل بیت(علیه السلام)، و مبانی اسلامی، این ضرب‌المثل مورد نقد قرار گرفته و نتیجه‌گیری می‌شود که توجه هم‌زمان به مستضعفان داخلی و خارجی، به‌ویژه مظلومان در جوامع مقاومت اسلامی، ضروری است.

ریشه و معنای ضرب‌المثل

مثل‌ها بخشی از ادبیات غنی هر جامعه هستند و با استفاده از تشبیهات و عبارات مختصر، مفاهیم عمیق را به بهترین شکل منتقل می‌کنند. «چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است» از جمله این ضرب‌المثل‌هاست که در جامعه ما معروف است. این مثل هنگامی به کار می‌رود که بخواهیم بگوییم در بخشش و انفاق، اولویت با نزدیکان است و کمک به آن‌ها نسبت به دیگران ترجیح دارد.

حکایت ماندگار ضرب المثل

در زمان‌های قدیم، تاجری بود که برای رسیدن به اهدافش در کسب‌وکار، نذری می‌کند تا به مدت چهل شب، شمع و چراغ مسجد محله را تأمین نماید. به همین خاطر، خادم مسجد هر روز به سراغ او می‌آمد تا شمع‌های نذری را دریافت کند. روزها و شب‌ها گذشت و تاجر به‌خوبی نذر خود را ادا کرد. اما پس از پایان نذر، خادم مسجد همچنان به درخواست‌های خود ادامه می‌داد.

تاجر که از این وضعیت به ستوه آمده بود، به خادم گفت که به تازگی فرد دیگری را نیازمند یافته و قصد دارد به او کمک کند؛ فردی که به‌طور خاص از نزدیکان خود اوست. در پاسخ، خادم با حوصله گفت: "البته، چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است."

کارکرد ضرب‌المثل‌ها و محدوده کاربرد آن‌ها

ضرب‌المثل‌ها از جهت حکمت و اختصار به انتقال بهتر پیام کمک می‌کنند، اما نباید از آن‌ها به‌عنوان اصول استدلالی نهایی استفاده کرد. ضرب‌المثل‌ها معمولاً از تجربه‌های بشری برآمده‌اند و لزوماً دلیل قاطع بر درستی یک رویکرد نیستند. برای مثال، «سکوت علامت رضاست» در همه موارد صحیح نیست و به همین منوال، ضرب‌المثل «چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است» نیز نباید به‌عنوان حجت نهایی تلقی شود. توجه به معانی عمیق‌تر در آیات و احادیث نشان می‌دهد که اولویت‌های انفاق، گاه فراتر از نزدیکان و حتی در راستای حمایت از جامعه وسیع‌تر نیز مورد تأکید قرار گرفته است.

اول همسایه یا اول خانه؟

سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که آیا روح کلی دین اسلام بر اولویت دادن به خود استوار است یا به دیگران؟ آیا این دین انسان را به خودخواهی تشویق می‌کند یا برعکس؟ نگاهی به کلام اهل بیت(علیه السلام) و قرآن نشان می‌دهد که توجه به نیاز دیگران یکی از اصول اساسی دین ماست. حضرت فاطمه زهرا(س) به عنوان الگوی جامع اخلاق و انسانیت، به روشنی فرموده‌اند: «اول همسایه، بعد خانه» که نشان‌دهنده توجه به نیازمندان پیش از خود است. روایت‌های فراوانی از امامان معصوم وجود دارد که خودشان همه داشته‌هایشان را به نیازمندان می‌بخشیدند و در سختی‌ها با دیگران شریک می‌شدند.

قرآن و انفاق به نیازمندان

نگاهی به سوره «انسان» نشان می‌دهد که قرآن چگونه از ایثار و انفاق حتی در مواقع تنگدستی تجلیل کرده است. در آیات 8 و 9، آمده است: «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء و لا شکورا.» این آیات به ماجرای حضرت علی(ع) و خانواده‌اش اشاره دارد که غذای خود را به مسکین، یتیم، و اسیر بخشیدند. این بخشش نه به نزدیکان، بلکه به غریبه‌ها صورت گرفته است. از این داستان به خوبی مشخص است که انفاق و ایثار حتی به دیگران و غیرنزدیکان نیز مورد تاکید قرآن است.

انفاق و گستره‌ی همسایگان

در قرآن بیش از ده‌ها بار به انفاق اشاره شده است و این نشان‌دهنده اهمیت و لزوم انفاق و کمک به دیگران در ایمان اسلامی است. آیه 134 سوره آل عمران به ما می‌گوید که حتی در سختی‌ها نیز باید به انفاق ادامه داد: «الذین ینفقون فی السراء و الضراء». این آیه صراحتاً نشان می‌دهد که حتی در شرایط سخت نیز نمی‌توانیم به بهانه‌های شخصی از کمک به دیگران غافل شویم.

نیازمندان داخل کشور یا خارج کشور؟

از نظر برخی افراد، ممکن است کمک به فلسطینیان و لبنانی‌ها در شرایطی که نیازمندانی در کشور خودمان وجود دارند، غیرمنطقی به‌نظر برسد. این افراد بر این باورند که کمک به مستضعفان داخلی اولویت دارد. اما اینجا می‌توان این پرسش را مطرح کرد که آیا در دین اسلام بین نیازمندان مرزی قائل شده است؟ در احادیث متعدد آمده که مسلمان باید هر جا که مظلومی را می‌بیند به او یاری برساند. بنابراین، از دیدگاه دینی تفاوتی بین همسایه داخلی و خارجی وجود ندارد و یاری به مظلومان جهانی در صورت امکان وظیفه‌ای دینی است.

آیا کمک به فلسطین به نیازمندان داخلی ضرر می‌زند؟

بسیاری از مردم گمان می‌کنند که کمک به فلسطین به دلیل نیازهای داخلی منطقی نیست. در حال حاضر، مردم فلسطین بیشتر از پول و کمک مالی به حمایت سیاسی و معنوی نیاز دارند. همچنین، کمک دولت به فلسطین عمدتاً در قالب حمایت‌های سیاسی و دیپلماتیک است و هزینه‌های مستقیم مالی که مانع کمک به نیازمندان داخلی شود، وجود ندارد.

سرمایه‌گذاری دفاعی: کمک به مقاومت، حفظ امنیت داخلی

از نگاه اقتصادی نیز کمک به مقاومت اسلامی در کشورهای دیگر مانند فلسطین و لبنان برای کشور منفعت‌های مهمی دارد. وجود جبهه‌های مقاومت و فشار بر دشمنانی چون اسرائیل باعث می‌شود تا این کشورها درگیر مسائل خود باشند و خطرات کمتری برای ما ایجاد کنند. بنابراین، این کمک‌ها نوعی سرمایه‌گذاری در جهت حفظ امنیت و منافع ملی به‌شمار می‌آیند و به طور غیرمستقیم به نفع مردم کشورمان هستند.

نتیجه‌گیری

بررسی عمیق این موضوع نشان می‌دهد که ضرب‌المثل «چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است» نباید بهانه‌ای برای خودداری از کمک به مظلومان جهانی باشد. در دین اسلام، تاکید بر یاری رساندن به مظلومان در هر جایی وجود دارد و بین مستضعفان داخلی و خارجی تفاوتی قائل نیست. کمک به کشورهای مقاومت نه تنها یک وظیفه دینی و اخلاقی است، بلکه از منظر امنیت ملی نیز به سود مردم ایران است.