راسخون :
آيت‌الله يعقوب جعفری، مفسر قرآن در بيان جايگاه وقف در قرآن و سنت گفت كه اگر چه كلمه وقف در قرآن ذكر نشده است اما دستورات قرآن در رابطه با انفاق، احسان و يا كارهايی كه به عنوان باقيات‌الصالحات باقی می‌ماند و عموماتی از اين قبيل به وقف اشاره دارد.
وی آيه‌ای كه بيشترين استنباط را می‌توان از آن در مورد وقف كرد، آيه 46 سوره كهف عنوان كرد كه می‌فرمايد «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلًا؛ مال و پسران زيور زندگى دنيايند و نيكيهاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر اميد [نيز] بهتر است» و ادامه داد: اين آيه، آيه مناسبی برای تشويق به وقف است كه شامل كارهای است كه برای هميشه از انسان باقی می‌ماند البته اين آيه به سه عنوان تفسير شده؛ علمی كه از انسان باقی می‌ماند، اولادی كه از انسان باقی می‌ماند و يا آثاری مثل مسجد و يا مدرسه و يا هر چيزی كه اصلش باقی بماند اما جامعه از منافع آن بهره‌مند شود.
وی در ادامه افزود: خود پيامبر(ص) و ائمه(ع) موقوفاتی داشته‌اند، به خصوص موقوفات حضرت علی (ع) در تاريخ مشهور است از جمله چندين نخلستان و چندين حلقه چاه كه با دست خودشان آنها را حفر كرده بودند، از جمله آنها حلقه چاهی است كه اكنون نيز حجاج در مسجد شجره از آن استفاده می‌كنند. همين اكنون هم آب مشروب منطقه از همان چاه‌هايی تأمين می‌شود كه حضرت علی (ع) آنها را وقف كردهاند.
آيت‌الله جعفری وقف را عملی مورد پسند و مقبول در اسلام دانست اما تصريح كرد: وقف در اسلام عملی است بسيار پسنديده اما به شرطی كه به نيت واقف عمل شود. متأسفانه در طول تاريخ موقوفات بسياری بوده كه يا وقف بودن آن را از بين برده‌اند و يا اسم وقف بر روی آن است اما در محلی كه مورد نظر واقف است مصرف نمی‌شود. در حالی كه از نظر اسلام جايز نيست از درآمد وقف درجای ديگری غير از محل مورد نظر واقف استفاده شود؛ حتی اگر شرايطی به وجود بيايد كه آيندگان فكر كنند درآمد موقوفه را اگر در جای ديگری مصرف كنند بهتر و سودمندتر است، باز هم نمی‌توان درآمد موقوفه را در جای ديگری غير از نيت واقف خرج كرد.
صاحب مجلدات تفسير كوثر در پاسخ به اين سؤال كه چرا اسلام اختيارات بی‌شماری به واقفان داده است و تا اين حد از عمل به نيت آنها حمايت می‌كند؟ گفت: وقتی كسی از مال خودش می‌گذرد و آن را در اختيار عموم قرار می‌دهد بايد نظرش تأمين شود و اسلام برای تشويق مردم به وقف چنين قوانينی وضع كرده است.
وی افزود: تأكيد بر عمل به نيت واقف، وقف را ضابطه‌مند كرده است به گونه‌ای كه تغيير كاربری موقوفات دست‌درازی به آن را از بين برده است. وقتی اسلام خود را ملتزم به عمل به نيت واقف می‌كند باعث می‌شود همه مردم به وقف تشويق شوند و در آنچه كه برايشان مطلوب است وقف انجام دهند.
آيت‌الله جعفری در تشريح مسئله لزوم يا عدم لزوم قصد قربت در وقف عنوان كرد: وقف دو قسم است؛ وقف عام و وقف خاص. وقف خاص شامل مواردی است كه فردی اموالش را مثلاً برای اولاد خودش وقف می‌كند و در صورتی كه اولادش نااهل بودند نمی‌توانند آن اموال را بفروشند و فقط از منافع آن می‌توانند نسل به نسل استفاده كنند، در اين حالت كه وقف برای اولاد صورت می‌گيرد قصد قربت لازم نيست.
وی در بحث وقف عام قصد قربت را لازم برشمرد و عنوان كرد: در وقف‌های عام مثل وقف برای مساجد و اقدامات خيريه و كارهايی كه مورد عنايت خداوند و شرع مقدس است، قصد قربت لازم است. بنابراين طبق موازين شرعی در وقف عام قصد قربت لازم است.
آيت‌الله جعفری در پاسخ به این سؤال كه، با توجه به تغييراتی كه در اموال و دارايی‌های مردم به وجود آمده و ورود مباحث مربوط به وقف‌های جديد مثل وقف پول، سهام، اختراعات و ... آيا لزومی به مطرح كردن مبانی فقهی جديد در اين موارد وجود دارد يا خير؟ وی با تأكيد بر تعريف وقف در اسلام كه باقی ماندن اصل يك چيز و استفاده از منافع آن است گفت: از زمان پيغمبر(ص) وقف را حبس العين و سبيل المنفعه تعريف كردهاند و هر آنچه كه عين آن باقی بماند و بتوان از منافع آن استفاده كرد را می‌توان وقف كرد و مانعی برای ورود وقف‌های جديد وجود ندارد و فقط رعايت اصل تعريف وقف كفايت می‌كند.
وی با اشاره به مواردی كه در عصر حاضر نيازمند وقف به آن هستيم، گفت: وقف مكان‌هايی برای كارهای فرهنگی و برخی نيازهای مادی مثل نداشتن خانه برای نيازمندان و فقرا از مهمترين نيازهايی است كه اكنون می‌توان برای آن وقف كرد.
اين مفسر قرآن در مورد بزرگترين مشكلی كه باعث عدم اقبال مردم به وقف شده است عنوان كرد: اكنون موقوفات بسيار زياد است و ما برای هر چيزی هم موقوفه داريم ولی آيا اين موقوفات در محل خودش مصرف می شود و يا خير؟ مردم در اين رابطه ترديد جدی دارند، لذا فرهنگ وقف كردن تا حدودی كمرنگ شده است.
وی ادامه داد: در مسئله اقبال مردم به وقف دو مسئله وجود دارد؛ يكی اينكه افراد در مصرف موقوفات بعد از خودشان ترديد دارند و مسئله دوم اينكه موقوفات بسياری داريم كه اگر همين موقوفات درست مديريت شود بسياری از نيازها برطرف می‌شود.
جعفری در پاسخ به اين سؤال كه پيشنهاد شما برای رفع موانع وقف بين مردم چيست، گفت: پيشنهاد من برای رفع مشكلات وقف همان است كه در شرع گفته شده است، يعنی موقوفه فقط بر اساس نيت واقف مصرف شود و اگر محل مصرفی است كه الان از بين رفته امور به نزديكترين مواردی كه شبيه نيت واقف است، خرج شود.
/2759/
جذب خبرنگار افتخاري
