راهبردهای رسانه ای برای مقابله با چالش های فراروی وحدت اسلامی

مقدمه

امروز در حالی که جهان اسلام بیش از هر زمان دیگر به وحدت و تفاهم نیاز دارد دستگاه های تبلیغاتی غرب با سوء استفاده از فن آوری ارتباطات، عملیات روانی و تبلیغی، قدرت نرم و جنگ رسانه ای، وحدت جهان اسلام را نشانه گرفته اند. در این عرصه، گسترش ارتباطات در حوزه های فرهنگی و دینی موجب شده تا نظام های رسانه ای در دنیا به عنوان ابزاری مؤثر برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی فعالیت خود را دنبال نمایند. از سوی دیگر، گسترش روزافزون گفتمان های عمومی در برابر گفتمان های رسمی، نقش رسانه را افزایش داده و منجر به ورود گفتمانهای غیر رسمی به حوزه رسانه شده است.
 
در ارتباط با اهمیت فعالیت های رسانه ای حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران فرموده اند: " امروز شما ببینید وسایل تبلیغ در دنیا چقدر متنوع شده. این طرف دنیا یک نفر جوان پای یک دستگاه کوچک می نشیند و افکار، تصورات، تخیلات، پیشنهادهای فکری و پیشنهادهای عملی را از سوی هر کسی – بلکه هر ناکسی - از آن طرف دنیا دریافت می کند. امروز اینترنت و ماهواره و وسایل ارتباطی بسیار متنوع وجود دارد و حرف، آسان به همه جای دنیا می رسد. میدان افکار مردم و مؤمنین، عرصه ی کارزار تفکرات گوناگون است. امروز ما در یک میدان جنگ و کارزار حقیقی فکری قرار داریم. این کارزار فکری به هیچ وجه به زیان ما نیست، به سود ماست. اگر وارد این میدان بشویم و آنچه را که نیاز ماست - از مهمات تفکر اسلامی و انبارهای معارف الهی و اسلامی - بیرون بکشیم و صرف کنیم، قطعا برد با ماست، لیکن مسأله این است که ما باید این کار را بکنیم." (1)
 
در این عرصه، قدرت های بزرگ از راه تسلط بر شبکه های ارتباطی و رسانه های جمعی، عادات و آداب خود را در دیگر کشورها رواج می دهند تا با تضعیف فرهنگ های ملل دیگر، اندیشه ایجاد جهانی تک فرهنگی را محقق سازند.
 
اشاعه تفکرهای متنوع اعم از مذاهب و ادیان، مکتب های زمینی و مادی، ملیتها و قومیت ها از طریق رسانه های سنتی و مدرن، ادیان و مذاهب را در معرض یک رقابت کاذب قرار داده و عامل مهمی برای تفرقه و تشتت بین پیروان مذاهب بخصوص در جهان اسلام شده است. این آشکار است که وقتی روح اسلام و فرهنگ مسلمانان با رواج فرهنگ غرب از جامعه اسلام رخت بربندد، «اتحاد» که یکی از مظاهر فرهنگ اسلامی است، در کشورهای اسلامی و میان مسلمانان محقق نخواهد گشت.
 
کارکرد رسانه ها، مطبوعات، شبکه های ماهواره ای و خبری، در عصر حاضر چنان گسترش یافته که قدرت های بزرگ بخش اعظمی از بودجه را برای ساخت و با نظارت بر این دستگاهها اختصاص داده اند. نمود این تحرکات را می توان در سیاست های جنگ طلبانه آمریکا در افغانستان و عراق مشاهده کرد که با استفاده از تبلیغات و گزارشات منتشره در نشریات و رسانه های وابسته، توانست اجماع جهانی را جهت حمله نظامی به این کشورها به دست آورد. در این برهه متأسفانه بسیاری از رسانه های جهان اسلام نیز در دام شگردهای حرفه ای نظریه پردازان حوزه ارتباطات و مدیریت رسانه ای غرب گرفتار شدند و حرکت مستقلی را برای مقابله با این وضعیت صورت ندادند.
 
البته در سال های اخیر گام های مثبتی در کشورهای اسلامی جهت ایجاد هماهنگی رسانه ای برداشته شده که نمود آن کنفرانس وزرای کشورهای اسلامی در عربستان است. در این اجلاس مطرح شد که کشورهای اسلامی باید شبکه های منسجم و هدفمند برای خنثی سازی توطئه های رسانه ای دشمنان داشته باشند. همچنین از سرمایه داران مسلمان خواسته شد که سرمایه خود را به جانب راه اندازی و گسترش رسانه های جمعی معطوف نمایند و رسانه های اسلامی بیش از پیش شبکه های انگلیسی زبان خود را علیه فشارهای روانی و رسانه ای غرب به کار گیرند. در نهایت قرار شد براساس یک طرح، شبکه های خبری و رسانه ای واحدی از طریق سران کنفرانس اسلامی احداث گردد که ضمن بررسی تحولات جهان اسلام برای مقابله با توطئه های دشمنان فعالیت نماید. اما علیرغم این رویکرد جدید، در عرصه عمل اتفاق مهمی صورت نپذیرفت و تحول مهمی در جهت بهره گیری از رسانه رخ نداد.
 
واقعیت این است که همان گونه که ایجاد تفرقه میان مذاهب از طریق رسانه های سنتی و مدرن امکان پذیر است، برای مقابله با عوامل تفرقه و حرکت به سوی تقریب مذاهب اسلامی نیز باید از همین رسانه ها استفاده کرد؛ ابزارهایی که می توانند نقش مهمی در ایجاد و پیشرفت وحدت میان مسلمانان داشته و در نزدیکی میان مذاهب بسیار تأثیرگذار باشند.  

اهمیت نقش رسانه در عرصه دین و فرهنگ

در اهمیت نقش رسانه برای تقویت مبانی دینی، توجه به موضع مسیحیت کاتولیک حائز اهمیت است. واتیکان در دومین شورای خود درباره رسانه ها و نقش و مسؤلیت های آنها در جامعه، رسانه ها را هدیه های الهی(2) قلمداد نمود و گفت آنها زمینه اتحاد مردم را فراهم می آورند . در این شورا گفته شد که کلیسا امروزه برای گسترش معنویت و تعالیم دینی، به طور اساسی نیازمند مطالعه، ارزیابی و استفاده صحیح از فن آوری ارتباطات و رسانه هاست.
 
جهت گیری رسانه های سنتی و مدرن غرب بخصوص در عرصه هنر و سینما نشانگر آن است که مقابله با رشد اسلام از طریق ایجاد تفرقه در میان مسلمانان از اولین اولویت های فرهنگی جهان غرب بوده است. چنان که در تمامی این آثار ضد اسلامی می توان مصادیق «تمسخر، تحقیر، تحریف و تهدید» را در مواجهه با مسلمانان شناسایی کرد. با توجه به این مصادیق شاید بتوان گفت که هیچ فتنه ای در آخرالزمان بزرگ تر از «فتنه رسانه ها» نیست. قدرت نفوذ و میدان عمل این جادوی قرن بیست و یکم که شاید همان دجال آخرالزمان باشد تهدیدی فراگیر است که وحدت اسلامی و آینده مسلمانان را نشانه گرفته است.
 
در جهان امروز، دستگاه های تبلیغی غرب با استفاده از رسانه، ایجاد تفرقه در سطوح ملی و فرا ملی را برای عدم انسجام مسلمانان تجربه کرده و کماکان در دستور کار دارند. جهان غرب ایجاد تفرقه در سطوح ملی در کشورهای اسلامی را موجب تشتت و اختلاف در یک واحد از جهان اسلام دانسته و تحقق این هدف را در امتداد سیاست کلی جلوگیری از وحدت جهان اسلام می داند. به عبارت دیگر، هنگامی که کشورهای اسلامی دچار جنگها و منازعات داخلی باشند به طور طبیعی نمی توانند جهان اسلام را برای ایجاد یک اتحاد بزرگ یاری نمایند و در نتیجه اختلاف ها در سطوح ملی موجب اختلاف در سطوح فراملی در حیطه جهان اسلام خواهد شد. برای مثال، نقش رسانه ها در ایجاد اختلاف و منازعه بین مسلمانان و گروه های ملی و اسلامی در فلسطین، لبنان، حوزه قفقاز، بالکان واروپای شرقی نمونه ای از این ترفندهای تفرقه آمیز است. در برخی از این کشورها مانند حوزه بالکان شاهد آن بودیم که رسانه های وابسته به غرب با هدایت افکار عمومی، جامعه خویش را به شورش علیه حاکمیت فراخواندند و نوعی انقلاب های موسوم به مخملی را ایجاد نمودند. این اتفاقات در مناطقی موجب تضعیف جدی مسلمانان و کشتار آنان گردید و در مناطقی نیز منجر به آن شد که دولت های وابسته به غرب به قدرت برسند: در کشورهای مزبور بنیاد اوپن سوسایتی متعلق به جرج سوروس، صهیونیست و از شاگردان کارل پوپر، ضمن فعال کردن نهادهای غیر دولتی برای سازماندهی سیاسی جامعه، ده ها رسانه را برای مهندسی افکارعمومی هدایت می کرد. سوروس در لبنان نیز کوشید در پی ترور رفیق حریری، یک انقلاب مصنوعی ایجاد کند؛ اتفاقی که در روزنامه شرق با نام «انقلاب رنگی در بیروت) مورد استقبال واقع شد. اما هوشیاری جامعه لبنان و مهندسی خوب حرکت جامعه از سوی حزب الله و برگزاری راهپیمایی دو میلیونی مردم با فراخوانی نصرالله، این پروژه را ناکام گذاشت.(3)
 
امروزه تنها در جمهوری آذربایجان، ۲۰ مؤسسۀ خبری با سرمایه سوروس فعالیت می کنند. این رسانه ها به جای آنکه در راستای همگرایی کشورهای اسلامی فعالیت کنند به ابزاری برای تضعیف اسلام در جامعه می پردازند. هم اکنون غیر از سوروس، صهیونیسم معروف رابرت مردوخ، مشهور به غول رسانه ها، بیشترین رسانه ها را در جهان در اختیار دارد و می کوشد افکارعمومی جهان اسلام را در جهت تقویت تفرقه هدایت نماید. چند سال پیش، هنگامی که شبکه الجزیره توانست محبوبیتی در افکار عمومی خاورمیانه کسب کند، فاکس نیوز متعلق به مردوخ، شبکه الجزیره را خرید تا هدایت افکار عمومی اعراب را در جهت افزایش تضاد بین شیعه و سنی به عهده بگیرد. متأسفانه یکی از آسیب هایی که رسانه های کشورهای اسلامی با آن مواجهند الهام پذیری از رسانه های غربی از طریق دریافت خبر و تحلیل است. این امر موجب می شود که این رسانه ها نتوانند به خوبی در خدمت تعالی و پیشرفت جوامع خود قرار گرفته و گاهی نیز موجبات تفرقه در میان مسلمانان را فراهم می آورند. این اتفاق را بارها در لبنان، عراق و فلسطین شاهد بوده ایم. اما از سوی دیگر در سایه هوشمندی و سیاستگذاری صحیح می توان از عنصر رسانه جهت ایجاد اتحاد و تفاهم در جهان اسلام بهره جست.
 
" الوین تافلر در موج سوم می گوید: «آیت الله خمینی  (رضی الله عنه) در یک نبرد رسانه ای انقلاب کرد. پیروان آیت الله خمینی  (رضی الله عنه) کاملا رسانه های موج اول یعنی موعظه های شفاهی و چهره به چهره روحانیون با مردم و موج دوم یعنی نوارهای صوتی را به خدمت گرفتند و همزمان رسانه موج سوم یعنی رادیو و تلویزیون را که در اختیار رژیم شاه بود، تحریم کردند. بنابراین پیام آیت الله خمینی به توده های مردم می رسید و ضمن زیر سؤال بردن مشروعیت شاه، مردم را علیه شاه تهییج می کرد؛ اما پیام شاه به جامعه نمی رسید.» (4)
 
اورت راجرز در کتاب تکنولوژی ارتباطات: رسانه های جدید در جامعه در سال۱۹۸۶  یعنی پس از گذشت هفت سال از رخداد انقلاب اسلامی ایران، بیان می کند که رژیم شاه علیرغم در اختیار داشتن رسانه های فراگیر نوشتاری و الکترونیک نتوانست در برابر شبکه ارتباطات سنتی ایستادگی کند و درسی که کشورهای جهان سوم باید از انقلاب ایران بگیرند، این است که اهمیت بیشتری به کانالهای بین فردی با رسانه های کوچک بدهند." امروزه دیپلماسی رسانه ای آمریکا که یکی از اهداف آن ایجاد اختلاف بین مسلمانان است در وزارت خارجه این کشور ۱۱۴ نوع فعالیت را به عنوان محصول این دیپلماسی دنبال می کند. از جمله این فعالیت ها اعزام سخنران از آمریکا به خارج برای ارائه کنفرانس در مورد مواضع آمریکا می باشد. اهمیت این موضوع برای دستگاه دیپلماسی آمریکا تا بدان حد است که در راستای ارتقای دیپلماسی رسانه ای و بهسازی چهره جهانی آمریکا حدود یک میلیارد و ۲۲۵ میلیون دلار در هر سال در اختیار وزارات خارجه آمریکا قرار می گیرد.

مشخصات فعالیت های رسانه ای جهان غرب

دیپلماسی رسانه ای جهان غرب مبتنی بر همراهی با رسانه های رژیم صهیونیستی

مشخصه مهم دیپلماسی رسانه ای جهان غرب، همراهی با رسانه های رژیم صهیونیستی است. امروزه بسیاری از رسانه های جهانی به دست قدرت های غربی و یا لابی صهیونیستی تأسیس یا اداره می شوند. تلاش این رسانه ها در این جهت است که فرهنگ غربی را فرهنگ برتر معرفی کرده و فرهنگ دیگر ملل را قدیمی، کهنه و بی خاصیت جلوه دهد و این گونه القا کند که این فرهنگ دیگر برای عصر حاضر پاسخگو نیست.
 

تحریف یا سانسور خبرهای مربوط به جهان اسلام

مشخصه دوم تحریف یا سانسور بسیاری از خبرهای مربوط به جهان اسلام بویژه جنایاتی است که علیه مسلمانان صورت می گیرد. سانسور خبری باعث شده که واقعیت های جهان اسلام به صورت غیر واقعی مطرح گردند. در واقع دشمنان اسلام با بهره گیری از رسانه ها، به تزلزل و تخریب چهره اسلام و مسلمانان می پردازند. این تبلیغات بدان حد گسترده است که در بسیاری از کشورهای غربی به مسلمانان با چشم تروریسم و تهدید کنندگان صلح جهانی می نگرند. رسانه های غربی با تحریف اخبار سعی می کنند تنفر از اسلام و مسلمانان را در افکار مردم جهان نهادینه ساخته و زمینه تهاجم گسترده فرهنگی و نظامی به کشورهای اسلامی را فراهم کنند.
 

مبارزه رسانه ای غرب با وحدت جهان اسلام

در واقع، مقابله با تقریب مذاهب از طریق ایجاد اختلاف و نفاق میان مذاهب اسلامی با ابزار رسانه ای سنتی نظیر مطبوعات، رادیو و تلویزیون و رسانه های مدرن نظیر سامانه های اینترنتی، سینما، تئاتر، انیمیشن و رسانه های مجازی اجرا می شود .غرب بودجه های بسیاری را برای تقویت این سیاست در نظر گرفته که در قالب تبلیغات گسترده عملیاتی شده است.
 
برای تحقق اهداف تقریبی در میان مذاهب اسلامی، یافتن شیوه هایی برای مقابله با تهدیدها و استفاده از فرصت ها ضرورت دارد. امروزه در حوزه رسانه، شناخت ترفندهای رسانه های سنتی و مدرن برای ایجاد اختلاف بین مسلمانان و یافتن راه هایی برای مقابله با این ترفندها با اهمیت تلقی می شود.
 

طرح راهبردی تقریب رسانه ای در جهان اسلام

تحقق شعار «اتحاد اسلامی» در حوزه بهره گیری شایسته از عنصر رسانه، ضرورت بررسی چگونگی تقویت سیاست رسانه و تقریب در میان مسلمانان جهان را از ابعاد گوناگون ایجاب می نماید. در فرآیند تدابیر تقریبی، سیاست رسانه ای به مجموعه عواملی اطلاق می شود که دولت های اسلامی و علمای تقریبی از طریق آن در بلند مدت الگوهای رفتاری و شیوه تفکر و زندگی ملت های مسلمان را در جهتی که تأمین کننده منافع و خواست های همگرایانه باشد هدایت می کنند. این ابعاد شامل بعد رسانه ای و اطلاعاتی (تلویزیون، رادیو، مطبوعات، کتابخانه ها) بعد هنری و ورزشی (تبادل هنرمندان و ورزشکاران، صادرات و واردات محصولات فرهنگی و جشنواره ها) بعد دینی (گفتگو بین ادیان) و بعد فرهنگی و علمی دربرگیرنده مبادلات علمی، دانشگاهی و اعزام و دعوت استاد و دانشجو و پژوهشگر با هدف ایجاد و تقویت دوستی میان مذاهب اسلامی می باشد. در این تعاریف کارکرد رسانه، برقراری پیوند بین بخش های مختلف امت اسلامی است. به همین سبب می تواند در درون جامعه مسلمانان نوعی تفاهم و همگرایی ایجاد نماید. در عین حال اگر رسانه به جای آنکه در خدمت اهداف تقریبی باشد، در خدمت دشمنان اسلام قرار گیرد می تواند به صورت عامل تفرقه و واگرایی جوامع مسلمان عمل نماید. در دهه های اخیر می توان نمونه های بارزی از همگرایی و تقریب اسلامی و واگرایی تفرقه آفرین را در جهان اسلام مشاهده کرد. اهمیت رسانه های مدرن یا دیجیتالی نیز هر روز افزایش می یابد. نئواونجلیستها یا گروهی که امروزه به مسیحیان صهیونیست نیز موسوم شده و هم‌پیمان نومحافظه کاران آمریکا هستند، از رسانه های مدرن برای تحقق اهداف خود به خوبی استفاده کرده اند. در واقع نقش این رسانه ها در متقاعد ساختن عامه مردم آمریکا برای حمایت از سیاست های نو محافظه کاران بسیار برجسته است. تا حدی که این پدیده را "تله ونجلیسم" نامیده اند. همچنین عوامل اجتماعی و دینی نهضت نئواونجلیسم که تحت تاثیر گسترده رادیو و تلویزیون مذهبی و نهادهای چند رسانه ای قرار داشتند، کلیسای الکترونیک نام گرفته اند.  

مجمع جهانی تقریب و مراحل تدوین سیاست های راهبردی رسانه ای

یکی از برنامه های راهبردی اعضای مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در جهت مقابله با تهدیدات و بهره گیری از فرصتها، یافتن راههائی برای استفاده از رسانه های سنتی و مدرن در کشورهای مختلف می باشد و در این ارتباط باید سیاست های راهبردی رسانه ای تدوین گردد. این فرآیند در بر گیرنده سه مرحله می باشد:
 
1- تدوین راهبردها
۲- اجرای راهبردها
٣- ارزیابی راهبردها
 

تدوین راهبردها

مقصود از تدوین راهبرد، شناسایی فرصت ها و تهدیداتی است که در مسیر اجرای وظایف رسانه ای وجود دارد؛ همچنین تعیین هدف های بلند مدت وانتخاب روش های عملیاتی می باشد. بر پایه آنچه بیان شد می توان به دو راهبرد کلی در حوزه رسانه های سنتی و مدرن به منظور تحقق تقریب مذاهب اسلامی اشاره داشت: راهبرد نخست، کمک به اتحاد مسلمانان در سراسر جهان با تأسیس یک نهاد اطلاع رسانی و خبری جهانی. راهبرد دوم، حضور و تأثیر گذاری مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در معادلات جهان اسلام با بهره گیری از ابزار رسانه ای کارآمد.
 

اجرای راهبردها

اجرای راهبردها ایجاب می کند که مجمع، هدف های رسانه ای خود را با رعایت اولویت مشخص کند، سیاست ها را تعیین نماید، و منابع انسانی و مالی را به گونه ای تخصیص دهد که راهبردهای تدوین شده به اجرا در آید. اعضای مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی که جمعی از علما و شخصیت های تأثیر گذار جهان اسلام هستند باید با شناخت محیط عمومی کشور خود، با استفاده از ابزار اطلاع رسانی نظیر رسانه ها، سامانه های اینترنتی، محیطهای علمی، دینی، دانشگاهی، هنری و ورزشی در اجرای این برنامه فعال باشند.
 

ارزیابی راهبردها

ارزیابی راهبردها به معنی نظارت و ارزیابی دائمی و مستمر از مراحل اجرائی راهبردهاست. در این فرایند مجمع با نوآوری، تنها به موفقیت های موجود بسنده نکرده و به سوی وضعیت مطلوب حرکت می کند.
 

حوزه رسانه های سنتی

منظور از این حوزه، نوع دیداری، شنیداری و نوشتاری است؛ از قبیل مطبوعات، رادیو و تلویزیون، رسانه های اینترنتی که در خدمت صنعت اطلاع رسانی قرار دارند. بر اساس آمار، رسانه های سنتی اصلی ترین منبع اطلاع رسانی دینی هستند و حدود شصت درصد مردم در کارکردهای چهارگانه آموزشی، اطلاع رسانی، ارشادی و سرگرمی از این رسانه ها تغذیه می کنند.
 
در این حوزه، تأسیس رسانه ای خبری و اطلاعاتی برای نزدیک سازی جهان اسلام در قالب مجمع بین المللی تقریب مذاهب اسلامی امری ضروری می نماید. تأسیس این رسانه فراگیر برای جهان اسلام، ابزاری مفید در مقابل سیاست های رسانه ای غرب است که با ترفندهای خاص خود وحدت جهان اسلام را تهدید می کند. به عبارتی، در عصر حاضر که غرب و دشمنان اسلام با در اختیار گرفتن ابزارهای تبلیغاتی و رسانه ای برای مبارزه با اسلام و مسلمانان فعالیت می کنند، تشکیل رسانه ای خبری و اطلاعاتی در جهت اهداف تقریب ضروری است. این رسانه می تواند تحت عنوان خبرگزاری جهانی تقریب با مشارکت کلیه اعضا به زبانهای مختلف اداره گردد. خبرگزاری تقریب در صورت مدیریت صحیح می تواند از سانسورهای خبری غرب بویژه در عراق و فلسطین جلوگیری کند، موج اسلام ستیزی را مهار نماید و با تأکید بر مشترکات، جهان اسلام را به سوی همگرایی هدایت کند. امروزه شرایط فرهنگ و ارتباطات در جهان اسلام اقتضا می کند که انواع ارتباطات سنتی وجمعی در مسیری همگرایانه و نه واگرایانه باشد.  

حوزه رسانه های مدرن

رسانه های مدرن با توجه به نقش مهم و تأثیرگذار خود، در واقع بهترین عرصه برای ظهور استعدادها و توانایی های تقریبیون است. امروزه این فن آوری برای جهان اسلام غریبه نیست و لذا نهادهای فرهنگی از جمله مجمع جهانی تقریب مذاهب باید نگاه ویژه خود را نسبت به فناوری اطلاعات و رسانه های مدرن تقویت کنند. واقعیت این است که ما در جهانی زندگی می کنیم که سرعت و عمق تحولات در برخی عرصه ها آنچنان بالاست که تاریخ بشر تاکنون نظیر آن را ندیده است. به طور خاص، مرکز ثقل این تحولات حوزه فن آوری اطلاعات و ارتباطات است. براساس آمار، حجم اطلاعات فنی بشر هر دو سال دو برابر می شود و پیش بینی می شود که از سال ۲۰۱۰ به بعد این زمان به ۷۲ ساعت برسد. هر روز ۳۰۰۰ کتاب جدید در جهان چاپ می شود. ارزش تخمینی اطلاعات یک هفته روزنامه نیویورک تایمز و یا هشت روز روزنامه تایمز بیش از همه اطلاعاتی است که یک فرد در قرن هیجدهم طی تمام عمر خود به دست می۔ آورده است. اولین پیام کوتاه یا SMS در انتهای سال ۱۹۹۵ فرستاده شد و اکنون تعداد پیام های کوتاه فرستاده شده در هر روز با جمعیت کره زمین برابر است. جهان در حال تجربه جدیدی است. تغییری که اگر چه وجهه غالب آن علمی است، اما خواه ناخواه آثار عمیقی بر سایر ابعاد زندگی انسانها بخصوص در عرصه دین و فرهنگ بر جای گذاشته و عصری جدید را در آینده ای نزدیک فراروی او می نهد. به گزارش سایت سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا تعداد کاربران اینترنت بنابر آمارهای سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷، بالغ بر یک میلیارد نفر بوده است. آمار نشان می دهد که تعداد کاربران اینترنت با سرعت انفجار آمیزی میان کشورهای جهان سوم در حال گسترش است. امروزه پدیده دیگری به نام وب ۲ جانشین وب سنتی شده است.
 
مهمترین اساس وب ۲ مشارکت است.(5) در وب سنتی گروه های کوچکی از افراد، سایت هایی با گرایش محتوائی مشخص ایجاد می کردند و افراد زیادی آنها را می خواندند، ولی در وب ۲ گروههای بیشماری از افراد می نویسند و محتوای تولید شده توسط آنها بازهم توسط خودشان سازماندهی می شود. تولید محتوا و پردازش در وب ۲ می تواند به صورت وبلاگ نویسی، آپلود عکس و کلیپ در سرویس های اشتراک عکس و ویدئو، برچسب گذاری یا تولید فرهنگ های مشارکتی یا همان ویکیها باشد. با توجه به این وضعیت اکنون در حیطه روابط دینی و فرهنگی بایستی در کنار حوزه های ملی و بین المللی به حوزه سایبر یا فضای مجازی نیز بیندیشیم. شاید نخستین چیزی که در این فضا جلب نظر می کند حضور کمرنگ و یا اصولا عدم حضور دولت هاست. دومین موضوع نیز حضور ضعیف مسلمانان در این فضا می باشد. در جهانی به نام وب ۲ که با هزاران اجتماع کوچک و بزرگ و میلیون ها نفر انسان می توان مستقیما به تعامل پرداخت مسلمانان غیر فعال و دشمنان جهان اسلام و بخصوص اتحاد اسلامی بشدت فعال هستند. بر این اساس با ایجاد گروه های دینی و شبکه های موضوعی رایگان در موضوعات تقریبی و ارائه مطالب متنوع می توان مسلمانان جهان و به خصوص طلاب و دانشجویان را در جوامع هدف با اهداف تقریب مذاهب اسلامی آشنا کرد. در قدم های بعدی و با توجه به بازخوردهای فعالیت های اولیه می توان با طراحی نرم افزارهای کاربردی جذاب و جهت دار روی پلاتفرم این شبکه ها، محیط زیرشبکه های ایجاد شده را کاربردی تر و جذاب تر نمود و به مدد آن اعضای بیشتری را به این مجامع جذب نمود. کنفرانس های موضوعی، جلسات بحث و تبادل نظر، گروه های کاری روی مسائل فرهنگی، معرفی و ارائه و تبادل آثار هنری، آموزش، معرفی منابع فرهنگی دینی و تقریبا هر نوع فعالیت دیگری در چهارچوب این شبکه ها ممکن است. عدم محدودیت ایجاد زیرشبکه، این امکان را فراهم می آورد که بتوانیم شبکه های مختلف برای مخاطبین در رده های سنی متفاوت و نیز با ادیان و دیدگاه های فکری متفاوت داشته باشیم. برای آشنائی بیشتر با این فضای جدید، به طور اختصار فضاهای مورد نظر معرفی می گردد.
 

وبلاگ ها

برای استفاده کاربردی از وبلاگ و نفوذ مؤثر در وبلاگستان ها، تهیه شناسنامه اجمالی از وبلاگهای فارسی، عربی و انگلیسی مرتبط در قالب یک بانک اطلاعاتی و سپس به روزآوری مستمر آن ضروری است.
 
از این ظرفیت به دو شکل می توان استفاده کرد: نخست حضورغیر مستقیم در وبلاگ های با ترافیک بالا که موضوعاتشان در حیطه فعالیت های اسلامی است. این حضور می تواند به شکل بحث های محتوایی در قالب نقد و اظهارنظر و یا ارتباط با صاحبان این وبلاگها و ارائه مطالب جهت درج در آنها باشد. دوم ایجاد وبلاگهای فعال و جذاب با موضوعات دینی با تأکید بر تقریب مذاهب اسلامی به زبان های زنده دنیا، که می تواند روی اقشار فرهیخته و مؤمن بسیار تأثیرگذار باشد.
 

پخش ویدیویی

ایجاد چند شبکه تلویزیونی با موضوعات تقریبی که ویدئو کلیپ های متنوعی در حوزه دین و دیگر موضوعات جذاب را در چهارچوب فیلم های خبری، مصاحبه، کلیپ های هنری و امثال آن در خود جای دهند، می تواند مخاطبین زیادی از کشورهای مختلف جذب نماید. حضور فعال در شبکه های مرتبط دیگر و ارائه مستمر نظرات اصلاحی و تشویقی نیز از دو جهت مفید است: یکی بسط ارتباطات و جذب مخاطب بیشتر برای شبکه های خودی، و دیگری جهت دهی به حرکت های فرهنگی همسو در این محیط
 

خوراک های خبری

استفاده از خبرخوانهای RSS در همه سایت های اینترنتی وابسته، جهت ایجاد سهولت در استفاده از آنها و افزایش تعداد مراجعین به این سایت هاست. خوراک های خبری و تحلیلی را می توان به صورت موضوعی و با طبقه بندی های متنوع نیز عرضه کرد تا برای سنین و سلائق و مناطق مختلف به طور مجزا جذاب و قابل استفاده باشد.  

اطلاعات رفتاری کاربران

یکی از در دسترس ترین این سرویس ها Google trend است که می تواند جهت استخراج، دسته بندی و تدوین رفتارهای فرهنگی و گرایشات مناطق مختلف جهان در محیط وب مورد استفاده قرار گرفته و خروجی های آن جهت ارائه خدمات فرهنگی چه در محیط وب و چه به صورت فیزیکی مورد بهره برداری قرار گیرند. این خدمات به دلیل توانائی تبدیل گرایشات فکری و علائق کاربران اینترنت به قالب های آماری و از آن مهمتر تفکیک منطقه ای این گرایشات، نقش بسیار مهمی در فعالیت های رصد و پویش جریانات فکری جهان اسلام دارد.
 

ویکی پدیا

ویکی پدیا نیز یکی از بزرگترین ظرفیت های رایگان اینترنت است که مانند اغلب ظرفیت های آنلاین، بیشتر از سوی مخالفین اسلام و اتحاد مسلمانان مورد استفاده بوده است. در همه زمینه ها و همه زبان ها می توان مقالات مورد نظر را در ویکی پدیا به صورت رایگان عرضه و در مورد موضوعات موجود با رعایت شرایط عمومی ویکی پدیا، ویرایش های جدید ارائه داد. این مقالات به دلیل پر مراجعه بودن خود سایت از یک طرف، و ارجاع دادن موتورهای جستجو به آن از سوی دیگر، ترافیک بالائی خواهند داشت.
 
ایجاد ویکی های مستقل در موضوعات فرهنگی و دین با توجه به آزاد بودن انتشار مقالات در آن (و البته امکان کنترل کلی می تواند مخاطبین زیادی را به بحث و چالش بکشاند. در مجموع، محیط وب ۲ محیطی باز، آزاد و رایگان برای نقد و ارزیابی اندیشه ها، طرح تفکرات ناب دینی، تعاملات فرهنگی و برقراری شکل جدیدی از روابط فرهنگی است. این روابط از پس کوچه های قوانین و مقررات فعالیت های فرهنگی در ممالک بیگانه و موافقتنامه ها و تفاهم نامه های دولتی نمی گذرد؛ بلکه به صورتی پویا، سریع و جذاب، مخاطب نهائی و مصرف کننده فرهنگی را هدف گرفته است. وب ۲ می تواند آنتی تز خود باشد؛ البته اگر مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به سرعت و با آموزش لازم علمای اسلام و پژوهشگران مسلمان را به حضور در آن برانگیزاند. با توجه به خصوصیاتی که در مورد وب ۲بیان شد، تعبیر میدان جنگ با عرصه کارزار در بیانات مقام معظم رهبری بسیار با این خصوصیات نزدیک است و رهنمودهای ایشان بایستی فراروی فعالیت های فرهنگی در این محیط باشد.
 
نکته مهم فرهنگ سازی در مورد ضرورت حضور فعال اطلاعاتی در حوزه های دین و فرهنگ درون محیط های آزاد طرح اندیشه مانند ویکی ها و وبلاگها به عنوان یک واجب کفائی است. محیط های دانشگاهی، حوزوی و به طور عام فرهنگی بایستی به وب ۲ به مثابه یک جامعه انسانی بزرگ با امکانات ارتباطی بس قوی و رایگان بنگرند که بدون هیچ مانعی از جمله دخالت های دولتی و مقررات دست و پاگیر فرهنگی با کمترین امکانات می توان به طور مستقیم با جامعه مخاطب ارتباطی دوسویه برقرار ساخت و شبکه های مجازی با موضوعات جذاب فرهنگی ایجاد کرد و داده های علمی - دینی را به اشتراک نهاد؛ حتی امکان نقد داده های دیگران نیز بدون هیچ مشکلی فراهم است. اگر مسجد و منبر به عنوان یک بستر ارتباطی و طرح مسائل دینی، فرهنگ خاص خود را دارد و در چهارچوب آن می تواند در انتقال محتوا به مخاطب موفق باشد، وب ۲ نیز فرهنگ مخصوص خود را دارد و مناسبات و ساختارهای حاکم برآنند که این فرهنگ را می سازند و ما برای توفیق در ارائه و انتقال محتوا در این فضا، تسلط لازم را بر آن فرهنگ داریم و می توانیم در جامعه کاربران مسلمان نیز این تسلط را ایجاد نمائیم. ارتباطات دینی در فضای سایبر به اشکال مختلفی می تواند انجام شود و بسته به نوع مخاطب، تولید کننده، جنس مصرف کننده، تعداد و ... متفاوت است.
 
استفاده دینی از فضای سایبر، ارتباطات مسلمانان را با مسلمانان و غیر مسلمانان مستحکم می کند و امکان مقایسه و مقابله گروه های دینی مختلف را فراهم می آورد.
 

نتیجه گیری

با توجه به موضوع جهانشمولی اسلام و جهانی سازی در کنفرانس وحدت اسلامی در ایران و نیز مباحثی که بیان شد، نتایج و پیشنهادهای زیر ارایه می گردد.
 
* آموزش اعضای مجمع جهت چگونگی استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات و استفاده از فن آوری مدرن برای کاهش شکاف بین مذاهب جهان اسلام ضرورت دارد. اعضای مجمع باید در حوزه فعالیت خود نخست ترفندهای رسانه ای برای ایجاد تفرقه در سطوح ملی و فراملی را بشناسند و سپس با تعیین راهکارهای اجرایی به خنثی سازی تهدیدات بپردازند.
 
* با آموزش لازم رسانه ای، هر یک از اعضای مجمع تقریب مذاهب اسلامی در کشورهای خود به ایجاد و تقویت مناسبات رسانه ای سنتی و مدرن با اهداف تقریبی همت گمارد. در این ارتباط برپایی یک کارگاه آموزشی در فاصله بین دو اجلاس مفید می باشد.
 
* ایجاد زیرساخت های رسانه ای در حوزه رسانه های سنتی و مدرن در کشورهای مختلف با کمک اعضای مجمع و ایجاد ارتباط مستمر و منظم بین اعضای مجمع در کشورهای مختلف و بهره گیری از تجارب رسانه ای یکدیگر ضرورت دارد.
 
* گسترش سواد دیجیتالی به منظور ایجاد نگرش نوین در روند بهره گیری از رسانه – تشویق دولت های اسلامی توسط اعضای مجمع جهت استفاده مجامع تقریبی از فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهت تقویت وحدت جهان اسلام.
 
* راه اندازی سامانه های اینترنتی و ایجاد وبلاگها به زبانهای مختلف جهت استفاده از فضای مجازی که امروزه نسبت به سالهای قبل بسیار پررنگ تر و برجسته تر است و هر چه زمان به پیش می رود امکان بهره برداری از فضای مجازی برای اقدامات تقریبی بیشتر می شود. در عصر کنونی نمایشگاه های هنری، کتاب و جلسات بحث و کلاس های آموزشی در فضای مجازی عملی تر است. امروزه حتی برخی از برنامه ها نظیر استفاده از دروس حوزوی علمای اسلام را بر روی سامانه اینترنتی می توان دید.
 
* در حوزه رسانه های سنتی، شناسایی و ارتباط با رسانه های تأثیرگذار در افکار عمومی نظیر خبرنگاران، روشنفکران، هنرمندان و سازمانهای غیردولتی و تشویق و هدایت آنان در مسیر تقویت فرهنگ تقریبی در جوامع اسلامی باید در دستور کار قرار گیرد.
 
منبع: مجموعه مقالات «امت اسلامی؛ چالش‌ها، راهبردها»، نویسنده: محسن پاک آیین، چاپ اول، ناشر: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، تهران، 1390 ش، صص 226-211.