مالیات بر سود سپرده های بانکی چه تاثیری بر افزایش درآمد دولت در راستای تحقق شعار جهش تولید دارد؟

مهمترین منبع درآمد دولت در اکثر کشورهای جهان، مالیات است. اما مالیات تنها کانال درآمد دولت نیست؛ از دیدگاه اقتصادکلان، مالیات به عنوان ابزاری در سیاستگذاری دولت عمل می کند. به این ترتیب دولت ها به منظور تحقق اهداف اقتصادی جوامع، مالیات و یا معافیت های مالیاتی را در برخی زمینه ها اعمال می کنند.در ایران برای دستیابی به اهداف مد نظر دولت در سال های گذشته، معافیت و مشوق های مالیاتی به بخش های مختلف اقتصادی داده شده است.

یکی از این موارد، سود سپرده های بانکی است. با اینکه معافیت مالیاتی موجب کاهش درآمد دولت می شود اما اعمال آن در راستای تحقق برخی اهداف مورد توجه قرار می گیرد. برای جبران این کاهش درآمد مالیاتی، بودجه دولت به درآمدهای نفتی وابستگی بیشتری پیدا کرده و به این ترتیب اثرات زیانباری بر اقتصاد وارد می شود. به همین جهت، گسترش پایه های مالیاتی و تأمین هزینه های دولت از طریق درآمدهای مالیاتی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی در برنامه پنجم توسعه، مورد تأکید قرار گرفته اند.

وضع مالیات بر سود سپرده های بانکی با هدف افزایش درآمدهای مالیاتی می تواند یکی از اهداف دولت به عنوان پایه های مالیاتی جدید باشد. از طرفی به منظور بهبود عدالت مالیاتی و نیز تصحیح اصول مالیاتی در کشور، باید از تمام درآمدهای اشخاص حقیقی یا حقوقی، مالیات اخذ شود. اما اعمال وضع مالیات بر نرخ سود سپرده بانکی، موافقین و مخالفانی دارد. (1)

مالیات های حاکم بر سیستم بانکی کشورهای مختلف

بررسی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه عضو گروه ۲۰، وضعیت قوانین مالیاتی کشورهای مختلف را نشان می دهد. نتایج این بررسی نشان می دهدکه در بین کشورها، فقط در عربستان سعودی، سود حاصل از سپرده ها معاف از مالیات است و در سایر کشورها به نحوی مشمول مالیات است. با مطالعه قوانین مالیاتی کشورها و نیز گزارش نهادهای معتبر، کشورهای عضو در 3 گروه طبقه بندی می شوند.

گروه اول: گروه مالیات تکلیفی

در این گروه پس از واریز اصل سود به حساب سپرده گذار، مالیات از حساب فرد به عنوان «مالیات تکلیفی بر سود» کسر می شود. کشورهایی که از این شیوه استفاده می کنند عبارتند از: اندونزی، آرژانتین، ایتالیا، آلمان، ژاپن و ترکیه. (2)

گروه دوم: احتساب سود سپرده ها به عنوان درآمد مشمول مالیات

در کشورهای عضو این گروه که شامل استرالیا، آمریکا، انگلستان، برزیل، چین، روسیه، کانادا، فرانسه و آفریقای جنوبی هستند، میزان سود دریافتی باید در انتهای سال همانند سایر درآمدها و هزینه های قابل قبول مالیاتی به مراجع مالیاتی اعلام شود و در نهایت با کسر هزینه ها و اعمال قوانین تعریف شده، مالیات قابل پرداخت تعیین شود. (2)

گروه سوم: رویکرد ترکیبی

در این رویکرد که روش مورد استفاده در کشورهای هندوستان، فرانسه، مکزیک و کره جنوبی است، اصل بر احتساب سود به عنوان درآمد مالیاتی است. اما به دلایل مختلف از جمله تأمین درآمد برای دولت در طول سال، مالیات تکلیفی با یک نرخ پایه از سود پرداختی کاسته می شود و در نهایت، سود کسب شده به عنوان درآمد مالیاتی و مالیات تکلیفی پرداخت شده به عنوان هزینه های قابل قبول مالیاتی در نظر گرفته می شوند.

بدین ترتیب اگر مالیات پرداختی کمتر از میزان محاسبه شده باشد، فرد باید مابه التفاوت را پرداخت کند و اگر مالیات پرداختی بیش از میزان محاسبه شده باشد، دولت میزان مازاد را به فرد برمی گرداند. (2)

مالیات بر سود سپرده های بانکی در برخی کشورهای غیر عضو گروه 20

میزان مالیات تکلیفی بر سود سپرده های حقیقی در کشور سوئیس 35 % و در کشور ایرلند که سود سپرده اشخاص حقوقی در درآمد مشمول مالیات محاسبه می شود و با توجه به معافیت مالیاتی افراد معلول و مسن (بالاتر از ۶۵ سال) ، 41% در نظر گرفته شده است.

این رقم در نیوزلند با توجه به متغیر بودن (10.5 % تا ۳۳ %) میزان مالیات بر سود سپرده اشخاص حقوقی به 28% رسیده است. در افغانستان نیز ۲۰ % سود سپرده های پس انداز و سرمایه گذاری مدت دار به عنوان مالیات کسر می گردد. (2)

مالیات های حاکم بر سیستم بانکی ایران

مالیات بر سود سپرده های بانکی در ایران به دلیل شمول بخش عمده ای از پس اندازها در قالب سپرده های بانکی و همچنین تقویت بانک های اطلاعاتی به جهت دسترسی به اطلاعات بانکی اشخاص، نه تنها از طریق ایجاد توازن میان سرمایه گذاری ها و هدایت منابع پولی و مالی می تواند درآمدزایی دولت را افزایش دهد بلکه می تواند با فراهم نمودن امکان محاسبه دقیق تر و اخذ مالیات، تبعیض مالیاتی را نیز کاهش دهد.

وضع مالیات بر سود سپرده های بانکی در ایران علاوه بر برخورداری از مزایای فوق، چالش هایی نیز در بر دارد. مواردی مانند وجود مؤسسات غیرمجاز در بازار غیرمتشکل پولی، عمق کم بازار سرمایه و ریسک های بالای آن، قدرت بازاری بانک ها (و در نتیجه مقاومت و یا واکنش آن ها در قالب افزایش نرخ تسهیلات) و انتقادات شکل گرفته به عنوان عمده ترین این چالش ها مطرح می شوند. (3)

بدیهی است که تدوین الزاماتی همچون عمق بخشی به بازار سرمایه، اتخاذ تدابیر حمایتی و همچنین کاهش فساد از طریق افزایش شفافیت در نظام مالیاتی در قالب بسته سیاست گذاری، گامی در جهت رفع چالش های مذکور و دستیابی به مزایای ناشی از وضع مالیات است. بدین ترتیب با ایجاد شرایط لازم در تدوین بسته سیاستی مربوطه، می توان از مزایای قابل توجه این طرح بهره مند شد. (3)

مالیات بر معاملات بانکی

مالیات وضع شده بر بدهی و یا اعتبار ورودی به حساب های بانکی، مالیات بر معاملات بانکی نامی‌ده می شود. این مالیات می تواند توسط بانک مرکزی به طور خودکار در فرایند شفاف سازی حساب ها وصول گردد. (اسمیت، 2010) (4)

همچنین مالیاتی که بر سود حاصل از سپرده گذاری در بانک و مؤسسات مالی اخذ می شود، مالیات بر سود سپرده بانکی نامی‌ده می شود. برای مثال اگر در مورد سپرده گذاری در بانک، مبلغی به عنوان سود واریز شود این سود می تواند به روش های مختلف مشمول مالیات شود. به گونه ای که یا مالیات تکلیفی به صورت درصد از این سود کسر می شود و یا این سود به عنوان درآمدهای مشمول مالیات در اظهارنامه سالیانه لحاظ می شود. (5)

بر طبق پیش نویس اصلاح قانون مالیاتی در سازمان امور مالیاتی کشور و وزارت امور اقتصادی و دارایی، درآمد (سود دریافت) اشخاص حقیقی و حقوقی حاصل از موارد زیر به شرح زیر مشمول مالیات است: (6)

50 % سود سهام و سهم شرکه از اشخاص حقوقی

سود سرمایه گذاری در اوراق مشارکت و سایر انواع اوراق بهادار

سود متعلق به حساب های پس انداز، سپرده های مختلف و گواهی های سپرده نزد بانک ها، موسسات مالی و اعتباری، صندوق ها و نظایر آن به شرح زیر:

الف- 60 % سود حاصله از سود متعلق به سرمایه گذاری کوتاه مدت کمتر از شش ماه.

ب- 40 % سود حاصله از سود متعلق به سرمایه گذاری های میان مدت شش ماه تا یک سال.

ج- 20% سود حاصله از سود متعلق به سرمایه گذاری های بلند مدت بیشتر از یک سال.

سود سرمایه گذاری نزد سایر اشخاص

سود حاصل از انواع عقود اسلامی

مالیات بر سود سپرده های بانکی گامی در جهت جهش تولید

در کشورهایی مانند ایران، دولت با تنظیم سود دهی و نیز هدایت منابع مالی خود به سمت بازارهای مولد و نیز ایجاد زیرساخت های لازم، نقشی تعیین کننده در رشد اقتصادی و کمک به رشد و رونق تولید ایفا می کند. اما یکی از منابع مالی مهم و قدرتمندی که می تواند در هر شرایطی حتی شرایط تحریمی، دولت را در این امر یاری نماید، منبع مالیات است. (7)

هدایت منابع مالی و پولی به سمت بازارهای تولید

در حال حاضر، مالیات موثرترین وسیله جهت انتقال منابع مالی و پولی به بخش دولتی محسوب می‌شود که هدایت آن به سمت بازارهای تولید گامی در جهت رونق و نیز جهش تولید است. نگاهی به تجربه کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که مالیات، نقشی بسیار مهم و تعیین کننده در هدایت نقدینگی به سمت کسب و کارهای مولد و نیز تامین هزینه های دولت در تامین خدمات دارد.

بی توجهی به منبع مهم و قدرتمند مالیات در حالی صورت می گیرد که ایران به دلیل تحریم های شدید بر اصلی ترین بخش اقتصادی خود یعنی نفت، دچار کمبودهای شدید مالی در تامین هزینه ها و نیز ایجاد زیرساخت های لازم برای رشد و توسعه اقتصادی است.

به منظور حرکت در این راستا و با توجه به اینکه امسال از سوی رهبر معظم انقلاب به عنوان سال جهش تولید نام گذاری شده است، دولت نیازمند حمایت های مالی از اقتصاد مولد است. منابع مالی و پولی حاصل از مالیات می تواند علاوه بر تامین کسری بودجه دولت، بهترین تکیه گاه مالی دولت در انجام وظایف خود در راستای جهش تولید باشد. (7)

چالش ها و مزایای مالیات بر سود سپرده بانکی برای اقتصاد ایران

در مطالعه ای با بررسی وضع مالیات بر سود سپرده های بانکی، چالش ها و مزایای این نوع مالیات مشخص شدند. بر این اساس، چالش های وضع مالیات بر سود سپرده عبارتند از: وجود مؤسسات غیرمجاز در بازار غیر متشکل پولی، مقاومت نظام بانکی، محدودیت های بازار سرمایه، مقاومت عمومی به دلیل عدم شفافیت در نحوه هزینه کرد مالیات ها و شکل گیری انتقادات.

در مقابل، مزایای مالیات بر سود سپرده بانکی برای اقتصاد کشور، علاوه بر درآمدزایی برای دولت، عبارتند از: افزایش سرمایه گذاری در بخش های مولد، امکان حسابرسی و نظارت بر مؤسسات فعال در بازار غیر متشکل پولی، ایجاد توازن بین سرمایه گذاری ها، امکان رشد و گسترش بازار سرمایه، افزایش شفافیت اطلاعات، کاهش نابرابری های اجتماعی و افزایش عدالت در نظام مالیاتی. (8)

جمع بندی و نتیجه گیری

اخیرا یکی از مباحث نوین در بین اقتصاددانان، مبحث وضع مالیات بر نرخ سود سپرده های بانکی است. در این متن، اثرات وضع مالیات بر نرخ سود سپرده های بانکی برافزایش درآمد دولت در راستای تحقق شعار جهش تولید را مورد بررسی قرار دادیم. در واقع این نوع مالیات به جهت مدیریت منابع مالی مفید است چرا که انگیزه افراد برای سرمایه گذاری در بازار سرمایه را افزایش می دهد و به این ترتیب با هدایت منابع به سمت بازار سرمایه، تأمین مالی سرمایه گذاری می تواند با سرعت بیشتر و با هزینه کمتری در مقایسه با تأمین آن از بازار پول انجام گیرد.

با توجه به بانک محور بودن نظام تأمین مالی در اقتصاد ایران، وضع مالیات بر سود سپرده های بانکی می تواند با هدف افزایش تأمین مالی سرمایه گذاری از طریق بازار سرمایه و کاهش ریسک موجود مورد توجه قرار گیرد. بنابراین ساختار اقتصاد ایران در جهت اجرای موفق این طرح نیازمند انجام برخی اصلاحات در زمینه های مختلف است.

به عبارتی برخلاف آنکه وضع مالیات بر سود سپرده بانکی از لحاظ برقراری عدالت مالیاتی، ایجاد درآمد برای دولت و ایجاد شفافیت در نظام اطلاعاتی، قابلیت های بسیاری دارد، اما بهره مندی از دیگر قابلیت های این نوع مالیات مانند تقویت تأمین مالی از طریق بازار سرمایه بستگی به تقویت بازار بورس و ایجاد آگاهی و آموزش برای عموم دارد.

یکی از الزامات این طرح، ارائه راهکارهایی در قالب پیشنهاد سیاستی با هدف ایجاد شفافیت و تقارن اطلاعاتی در بازارهای مرتبط است. همچنین به موازات این طرح باید سیاست ها و الزامات مربوط به بهبود فضای کسب و کار و تولید با جدیت بیشتری اجرا گردد تا بازار سرمایه بتواند در بخش تولید نمایان گردد.

پی نوشتها

خداوردیزاده صابر، دشتبانی یاور. بررسی اثر شوک مالیات بر نرخ سود سپرده های بانکی بر تولید ناخالص داخلی : رویکرد تعادل عمومی پویای تصادفی کینزی 1398.
www.mashreghnews.ir
www.sobh-eqtesad.ir
غلامی الهام، مالیات توبین و مسائل مربوط به آن، مجله اقتصادی، ماهنامه بررسی مسائل و سیاست های اقتصادی، شماره های 4 و 5، تیر و مرداد 1391، صفحات 102-93.
www.mehrnews.com
www.mashreghnews.ir
www.farsnews.ir
www.plus.irna.ir