ماه رجب ماه عجب
در حكايتي دل‌نشين از پيامبر گرامي اسلام از زبان شخصي به نام ثوبان اين چنين آمده است كه: با رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در قبرستان بوديم. حضرت ايستاد و گذشت و دوباره ايستاد. عرض كردم: يا رسول‌الله، چرا اين‌گونه رفتار مي‌كنيد؟ پس آن حضرت گريه شديدي كرد، ما هم گريه كرديم. آن‌گاه فرمود: اي ثوبان، صداي ناله اهل عذاب را شنيدم. بر آنها رحم كردم، دعا كردم و خداوند عذاب آنها را تخفيف داد. سپس فرمود: اي ثوبان! اگر كساني از اهل اين قبرستان، كه در عذابند، يك روز از ماه رجب را روزه گرفته بودند و يك شب را تا صبح قيام مي‌كردند و به عبادت مي‌پرداختند، در قبرها معذب نمي‌شدند.
گاه شيئي گران‌بها، يا انساني ارزشمند و يا يك زمان مهم و ويژه، مورد بي‌توجهي انسان‌ها قرار مي‌گيرد، تنها بدان سبب كه شناختي از آنها ندارند و در نتيجه، بهره خويش را از آنها نمي‌ستانند و استفاده لازم را نمي‌برند. ماه رجب از زمان‌ها و اوقات بسيار مهم و ويژه است كه براي آنكه ـ بدون استفاده اين فرصت ـ از كفمان نرود. روايات فراواني پيرامون فضيلت اين ماه و شناساندن قدر و منزلت آن از طريق اهل بيت(علیهم السّلام) به دست ما رسيده است كه در ادامه به برخي از آنها اشاره خواهد شد:
1. پيامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود:
آگاه باشيد كه رجب ماه خداست و آن ماه بسيار بزرگي است. اين ماه «اصم» ناميده شد؛ بدان سبب كه هيچ ماهي در فضيلت و حرمت در نزد خدا با او برابري نمي‌كند.1
2. از ابن عباس نقل است كه:
هرگاه ماه رجب مي‌آمد، رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مسلمانان را دور خود جمع مي‌كرد و ميان آنها مي‌ايستاد. آن‌گاه خطبه مي‌خواند، حمد و ثناي الهي را به جاي مي‌آورد و صلوات بر انبياي گذشته مي‌فرستاد و مي‌فرمود:
اي مسلمانان، ماه بسيار بزرگ و بابركتي بر شما سايه انداخته است ـ يعني ماه رجب ـ و آن ماهي است كه در آن، رحمت خدا بر كسي كه خدا را عبادت كند، فرو مي‌ريزد؛ بدان شرط كه مشرك و بدعت‌گزار نباشد. آگاه باشيد كه در ماه رجب، شبي است كه هر كه خواب را در آن، بر خود حرام كند و به عبادت خدا بپردازد، خدا بدنش را بر آتش حرام مي‌كند و هفتاد هزار ملك با او مصافحه مي‌كنند و برايش تا رجب بعد آمرزش مي‌طلبد.2
بايد گفت آن شب نامعلوم كه در ذيل خبر ذكر شد، چه شبي است، علما با استفاده از اخبار ديگر، چهار احتمال داده‌اند: احتمال دارد مراد، شب اول ماه رجب باشد و يا شب جمعه اول رجب كه به ليلةالرغائب موسوم است. نيز احتمال دارد مراد، نيمه رجب و يا بيست و هفتم رجب باشد.
3. و از حضرت اميرمؤمنان علي(علیه السّلام) نقل است كه:
هر كس در ماه رجب صدقه بدهد، خداوند روز قيامت در بهشت او را به ثوابي گرامي مي‌دارد كه هيچ چشمي نديده و هيچ گوشي نشنيده و به خاطر بشري خطور نكرده است.3
4. از امام رضا(علیه السّلام) نيز روايت شده است:
هر كه به اشتياق ثواب، روز اول ماه رجب را روزه بدارد، خداي عزوجل، بهشت را بر او واجب گرداند؛ هر كه روز وسط رجب را روزه بدارد، مي‌تواند دو قبيله (پرجمعيت) مانند ربيعه و مضر را شفاعت كند؛ و هر كه روز آخرش را روزه بدارد، خداي عزوجل او را از پادشاهان بهشت گرداند و شفاعتش را دربارة پدر، مادر و همة بستگان و آشنايان و همسايگان بپذيرد، گرچه در ميان آنها مستحقان دوزخ باشند.4
5. در حكايتي دل‌نشين از پيامبر گرامي اسلام از زبان شخصي به نام ثوبان اين چنين آمده است كه: با رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در قبرستان بوديم. حضرت ايستاد و گذشت و دوباره ايستاد. عرض كردم: يا رسول‌الله، چرا اين‌گونه رفتار مي‌كنيد؟ پس آن حضرت گريه شديدي كرد، ما هم گريه كرديم. آن‌گاه فرمود: اي ثوبان، صداي ناله اهل عذاب را شنيدم. بر آنها رحم كردم، دعا كردم و خداوند عذاب آنها را تخفيف داد. سپس فرمود: اي ثوبان! اگر كساني از اهل اين قبرستان، كه در عذابند، يك روز از ماه رجب را روزه گرفته بودند و يك شب را تا صبح قيام مي‌كردند و به عبادت مي‌پرداختند، در قبرها معذب نمي‌شدند.5
6. شخصي به نام سالم نامي كه از صحابه حضرت صادق(علیه السّلام) بود، مي‌گويد: چند روزي از ماه رجب باقي مانده بود كه خدمت آن حضرت مشرف شدم.
فرمود: اي سالم، آيا چيزي از اين ماه را روزه گرفته‌اي؟ عرض كردم: خير. فرمود: آن‌قدر ثواب از تو فوت شده كه مقدار آن را تنها خدا مي‌داند! سپس فرمود: همانا رجب، ماهي است كه خداوند او را فضيلت داده و بسيار احترام كرده و كرامت آن را براي روزه‌داران واجب ساخته است.
سالم گويد: عرض كردم: يابن رسول‌الله، اگر چند روزي باقي مانده از اين ماه راه روزه بدارم، به مقداري از ثواب‌هاي آن مي‌رسم؟ فرمود: اي سالم! هر كه يك روز از آخر اين ماه را روزه بدارد، خدا ايمن مي‌گرداند او را از سختي سكرات مرگ و هول قيامت، و عذاب قبر.
7. نماز سلمان در ماه رجب:
رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: اي سلمان، هر مرد و زن مؤمن كه در ماه رجب سي ركعت نماز بخواند و در هر ركعت پس از حمد سه مرتبه «قل هو الله احد» و سه مرتبه سوره «قل يا ايّها الكافرون» را قرائت كند، خداوند هر گناهي را كه در پيري و جواني كرده است، از نامه عمل او محو مي‌كند، و ثواب كسي را كه در تمام آن ماه، روزه گرفته باشد، به او عطا مي‌كند و تا سال آينده نام او را از نمازگزارندگان مي‌نويسد و در هر روز از آن ماه، ثواب شهيدي از شهداي بدر براي او باشد و خداوند ميان او و آتش فاصله انداخته و به عدد هر ركعت، ثواب هزارهزار ركعت در نامه عمل او مي‌نويسد و او از پل صراط به سلامت رد مي‌شود.
و طريقه نماز اين است كه:
ده ركعت روز اول، ده ركعت روز نيمه و ده ركعت در روز آخر ماه رجب به جا آورد، هر دو ركعت به يك سلام و بعد از هر دو ركعت، دست‌ها را به آسمان بلند و چنين دعا كند:
لا إله إلّا الله وحده لا شريك له،له الملك و له الحمد يحيي و يميت و هو حيّ لايموت بيده الخير و هو علي كلّ شيءٍ قدير. اللّهمّ لامانع لما اعطيت و لامعطي لما منعت و لاينفع ذالجدّ منك الجدّ.6
يادآوري: پرسشي كه ممكن است در ذهن‌ها بيايد اين است كه، چگونه امكان دارد در برابر اعمالي ناچيز و اندك در ماه رجب، آن همه ثواب و پاداش مترتب باشد؟ چگونه ذهن آدمي مي‌تواند گستردگي آن همه ثواب را اذعان كند؟
در پاسخ بايد گفت:
اولاً، متناسب با مقام كبريايي حضرت حق و جود و بخشش بي‌كران و بي‌انتهايش، همين قاعده است كه در برابر اندكي از عمل خير، پاداشي فراوان عطا فرمايد، نه آنكه با آن همه فضل و رحمتش، در مقابل كار نيك به اندازه همان كار پاداش دهد. اساساً همان‌گونه كه در دعاي افتتاح وارد شده است: ولاتزيده كثرة العطاء ألّا جوداً و كرماً؛ فراواني عطا، (نه تنها از خزائن حق تعالي نمي‌كاهد)، بلكه بر جود و كرمش مي‌افزايد و جود و كرمش را گسترده‌تر مي‌سازد.
گنج تو به بذل كم نيايد
وز گنج كس اين كرم نيايد ( نظامي )
به هر حال، به قول شيخ محمود شبستري، خداوند با يك جذبه، گدايي را شاه مي‌گرداند و كوهي را در مقابل كاهي مي‌بخشد:
گدايي گردد از يك جذبه شاهي
به يك لحظه دهد كوهي به كاهي ( شبستري )
*****
درين دريا فكن خود را، مگر دري به دست آري
كزين درياي بي‌پايان، گهر بسيار برخيزد
وگر موجيت بربايد، چه دولت مر تو را زان به
كه عالم پيش حكم تو، چو خدمتكار برخيزد ( عراقي )
ثانياً اين‌گونه نيست كه به صرف انجام دادن روزه و عبادات در اين ماه، همه ثواب‌ها به دست آيد؛ زيرا همان‌گونه كه در روايات و نيز در دعاي گرسنگي و تشنگي قرار مده». بهره برخي از روزه‌داران، از روزه، تنها گرسنگي و تشنگي و از عبادت، تنها خستگي بدني است.
بنابراين، بدون شك بهره كامل از ثواب اين عبادات از آن كساني است كه حتي‌المقدور، شرايطي چون اخلاص و اجتناب از گناهان را مراعات كنند.
/خ
گاه شيئي گران‌بها، يا انساني ارزشمند و يا يك زمان مهم و ويژه، مورد بي‌توجهي انسان‌ها قرار مي‌گيرد، تنها بدان سبب كه شناختي از آنها ندارند و در نتيجه، بهره خويش را از آنها نمي‌ستانند و استفاده لازم را نمي‌برند. ماه رجب از زمان‌ها و اوقات بسيار مهم و ويژه است كه براي آنكه ـ بدون استفاده اين فرصت ـ از كفمان نرود. روايات فراواني پيرامون فضيلت اين ماه و شناساندن قدر و منزلت آن از طريق اهل بيت(علیهم السّلام) به دست ما رسيده است كه در ادامه به برخي از آنها اشاره خواهد شد:
1. پيامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود:
آگاه باشيد كه رجب ماه خداست و آن ماه بسيار بزرگي است. اين ماه «اصم» ناميده شد؛ بدان سبب كه هيچ ماهي در فضيلت و حرمت در نزد خدا با او برابري نمي‌كند.1
2. از ابن عباس نقل است كه:
هرگاه ماه رجب مي‌آمد، رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مسلمانان را دور خود جمع مي‌كرد و ميان آنها مي‌ايستاد. آن‌گاه خطبه مي‌خواند، حمد و ثناي الهي را به جاي مي‌آورد و صلوات بر انبياي گذشته مي‌فرستاد و مي‌فرمود:
اي مسلمانان، ماه بسيار بزرگ و بابركتي بر شما سايه انداخته است ـ يعني ماه رجب ـ و آن ماهي است كه در آن، رحمت خدا بر كسي كه خدا را عبادت كند، فرو مي‌ريزد؛ بدان شرط كه مشرك و بدعت‌گزار نباشد. آگاه باشيد كه در ماه رجب، شبي است كه هر كه خواب را در آن، بر خود حرام كند و به عبادت خدا بپردازد، خدا بدنش را بر آتش حرام مي‌كند و هفتاد هزار ملك با او مصافحه مي‌كنند و برايش تا رجب بعد آمرزش مي‌طلبد.2
بايد گفت آن شب نامعلوم كه در ذيل خبر ذكر شد، چه شبي است، علما با استفاده از اخبار ديگر، چهار احتمال داده‌اند: احتمال دارد مراد، شب اول ماه رجب باشد و يا شب جمعه اول رجب كه به ليلةالرغائب موسوم است. نيز احتمال دارد مراد، نيمه رجب و يا بيست و هفتم رجب باشد.
3. و از حضرت اميرمؤمنان علي(علیه السّلام) نقل است كه:
هر كس در ماه رجب صدقه بدهد، خداوند روز قيامت در بهشت او را به ثوابي گرامي مي‌دارد كه هيچ چشمي نديده و هيچ گوشي نشنيده و به خاطر بشري خطور نكرده است.3
4. از امام رضا(علیه السّلام) نيز روايت شده است:
هر كه به اشتياق ثواب، روز اول ماه رجب را روزه بدارد، خداي عزوجل، بهشت را بر او واجب گرداند؛ هر كه روز وسط رجب را روزه بدارد، مي‌تواند دو قبيله (پرجمعيت) مانند ربيعه و مضر را شفاعت كند؛ و هر كه روز آخرش را روزه بدارد، خداي عزوجل او را از پادشاهان بهشت گرداند و شفاعتش را دربارة پدر، مادر و همة بستگان و آشنايان و همسايگان بپذيرد، گرچه در ميان آنها مستحقان دوزخ باشند.4
5. در حكايتي دل‌نشين از پيامبر گرامي اسلام از زبان شخصي به نام ثوبان اين چنين آمده است كه: با رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در قبرستان بوديم. حضرت ايستاد و گذشت و دوباره ايستاد. عرض كردم: يا رسول‌الله، چرا اين‌گونه رفتار مي‌كنيد؟ پس آن حضرت گريه شديدي كرد، ما هم گريه كرديم. آن‌گاه فرمود: اي ثوبان، صداي ناله اهل عذاب را شنيدم. بر آنها رحم كردم، دعا كردم و خداوند عذاب آنها را تخفيف داد. سپس فرمود: اي ثوبان! اگر كساني از اهل اين قبرستان، كه در عذابند، يك روز از ماه رجب را روزه گرفته بودند و يك شب را تا صبح قيام مي‌كردند و به عبادت مي‌پرداختند، در قبرها معذب نمي‌شدند.5
6. شخصي به نام سالم نامي كه از صحابه حضرت صادق(علیه السّلام) بود، مي‌گويد: چند روزي از ماه رجب باقي مانده بود كه خدمت آن حضرت مشرف شدم.
فرمود: اي سالم، آيا چيزي از اين ماه را روزه گرفته‌اي؟ عرض كردم: خير. فرمود: آن‌قدر ثواب از تو فوت شده كه مقدار آن را تنها خدا مي‌داند! سپس فرمود: همانا رجب، ماهي است كه خداوند او را فضيلت داده و بسيار احترام كرده و كرامت آن را براي روزه‌داران واجب ساخته است.
سالم گويد: عرض كردم: يابن رسول‌الله، اگر چند روزي باقي مانده از اين ماه راه روزه بدارم، به مقداري از ثواب‌هاي آن مي‌رسم؟ فرمود: اي سالم! هر كه يك روز از آخر اين ماه را روزه بدارد، خدا ايمن مي‌گرداند او را از سختي سكرات مرگ و هول قيامت، و عذاب قبر.
7. نماز سلمان در ماه رجب:
رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: اي سلمان، هر مرد و زن مؤمن كه در ماه رجب سي ركعت نماز بخواند و در هر ركعت پس از حمد سه مرتبه «قل هو الله احد» و سه مرتبه سوره «قل يا ايّها الكافرون» را قرائت كند، خداوند هر گناهي را كه در پيري و جواني كرده است، از نامه عمل او محو مي‌كند، و ثواب كسي را كه در تمام آن ماه، روزه گرفته باشد، به او عطا مي‌كند و تا سال آينده نام او را از نمازگزارندگان مي‌نويسد و در هر روز از آن ماه، ثواب شهيدي از شهداي بدر براي او باشد و خداوند ميان او و آتش فاصله انداخته و به عدد هر ركعت، ثواب هزارهزار ركعت در نامه عمل او مي‌نويسد و او از پل صراط به سلامت رد مي‌شود.
و طريقه نماز اين است كه:
ده ركعت روز اول، ده ركعت روز نيمه و ده ركعت در روز آخر ماه رجب به جا آورد، هر دو ركعت به يك سلام و بعد از هر دو ركعت، دست‌ها را به آسمان بلند و چنين دعا كند:
لا إله إلّا الله وحده لا شريك له،له الملك و له الحمد يحيي و يميت و هو حيّ لايموت بيده الخير و هو علي كلّ شيءٍ قدير. اللّهمّ لامانع لما اعطيت و لامعطي لما منعت و لاينفع ذالجدّ منك الجدّ.6
يادآوري: پرسشي كه ممكن است در ذهن‌ها بيايد اين است كه، چگونه امكان دارد در برابر اعمالي ناچيز و اندك در ماه رجب، آن همه ثواب و پاداش مترتب باشد؟ چگونه ذهن آدمي مي‌تواند گستردگي آن همه ثواب را اذعان كند؟
در پاسخ بايد گفت:
اولاً، متناسب با مقام كبريايي حضرت حق و جود و بخشش بي‌كران و بي‌انتهايش، همين قاعده است كه در برابر اندكي از عمل خير، پاداشي فراوان عطا فرمايد، نه آنكه با آن همه فضل و رحمتش، در مقابل كار نيك به اندازه همان كار پاداش دهد. اساساً همان‌گونه كه در دعاي افتتاح وارد شده است: ولاتزيده كثرة العطاء ألّا جوداً و كرماً؛ فراواني عطا، (نه تنها از خزائن حق تعالي نمي‌كاهد)، بلكه بر جود و كرمش مي‌افزايد و جود و كرمش را گسترده‌تر مي‌سازد.
گنج تو به بذل كم نيايد
وز گنج كس اين كرم نيايد ( نظامي )
به هر حال، به قول شيخ محمود شبستري، خداوند با يك جذبه، گدايي را شاه مي‌گرداند و كوهي را در مقابل كاهي مي‌بخشد:
گدايي گردد از يك جذبه شاهي
به يك لحظه دهد كوهي به كاهي ( شبستري )
*****
درين دريا فكن خود را، مگر دري به دست آري
كزين درياي بي‌پايان، گهر بسيار برخيزد
وگر موجيت بربايد، چه دولت مر تو را زان به
كه عالم پيش حكم تو، چو خدمتكار برخيزد ( عراقي )
ثانياً اين‌گونه نيست كه به صرف انجام دادن روزه و عبادات در اين ماه، همه ثواب‌ها به دست آيد؛ زيرا همان‌گونه كه در روايات و نيز در دعاي گرسنگي و تشنگي قرار مده». بهره برخي از روزه‌داران، از روزه، تنها گرسنگي و تشنگي و از عبادت، تنها خستگي بدني است.
بنابراين، بدون شك بهره كامل از ثواب اين عبادات از آن كساني است كه حتي‌المقدور، شرايطي چون اخلاص و اجتناب از گناهان را مراعات كنند.
پینوشتها:
1. مجلسی، بحارالانوار، ج97،ص26.
2. همان، ص47.
3. همان، ص33.
4. امالي شيخ صدوق، ص10.
5. مجلسی، همان
6. آيت‌الله ميرزا جواد ملكي تبريزي، المراقبات، ص131 و 132.
/خ
.jpg "معرفی خوشنویسان معروف قرآن کریم")
