گفتاری درباره ماه رجب
رجب ماه هفتم از سال قمری است که مُضر نیز میگویند به سبب احترامی که آن قبیله به آن ماه قائل بودند و در اسلام رجب از ماههای حرام به شمار آمده است، بدین خاطر آن را رجب الفرد گویند، زیرا سه ماه از ماههای حرام به هم پیوستهاند و این ماه از آنها جدا و فرد است.(1)
در حدیث است که حضرت نوح(علیه السّلام) روز اول این ماه سوار بر کشتی شد و نجات یافت و فرمودند: کسانی که با او هستند روزه بدارند و هر که این روز را روزه بدارد آتش عذاب یک سال از او دور میشود(3) و نیز طبق سخن حضرت صادق(علیه السّلام) خواندن زیارت امام حسین(علیه السّلام) در روز اول این ماه مستحب و تأکید شده است.(4)
پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: رجب برای امّت من ماه استغفار است پس در این ماه به محضر پروردگار از گناهان خویش پوزش طلبید که خداوند بخشندهای مهربان است.(5) امام صادق(علیه السّلام) فرمود: روزه بیست و هفتم رجب را از دست مده که آن روزی است که مقام نبوّت به محمّد(صلّی الله علیه و آله و سلّم) داده شد و ثواب آن برای شما به اندازه ثواب شصت ماه است.(6)
از ثوبان غلام پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که گفت: ما جمعی در خدمت پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) بجایی میرفتیم عبورمان به گورستانی افتاد، حضرت اندکی در میان قبرها بایستاد و سپس به راه افتاد. من عرض کردم توقف شما در قبرستان به چه خاطر بود؟ حضرت سخت گریه کرد و ما نیز محزون و گریه کردیم، سپس فرمود: ای ثوبان اینان در قبرهایشان معذّبند آنچنان که من ناله آنها را شنیدم و دلم به حالشان به رحم آمد و از خدا خواستم عذابشان را تخفیف دهد و خداوند اجابت فرمود و اگر اینها در ماه رجب روزه گرفته بودند، در قبرهایشان عذاب نمیشدند. عرض کردم: یا رسول اللّه روزه و عبادت در ماه رجب از عذاب قبر ایمنی میدهد؟ فرمود: آری سوگند به آنکه مرا به حق فرستاد هر مرد و زن مسلمانی که یک روز از رجب را روزه بدارد و یک شب آن را به عبادت برخیزد و جز رضای خدا نظری نداشته باشد عبادت هزار سال در نامه عملش ثبت گردد که روزهایش را روزه و شبهایش را به عبادت گذرانده باشد و...(7)
از امام صادق(علیه السّلام) آمده که هر کس در روز اول رجب امام حسین(علیه السّلام) را زیارت کند حتما آمرزیده گردد. بزنطی گوید: از حضرت رضا(علیه السّلام) پرسیدم: شما در چه ماهی امام حسین(علیه السّلام) را زیارت میکنید؟ فرمود: در نیمه رجب و نیمه شعبان. از ابان بن تغلب معنی «العجب ثم العجب بین الجمادی و الرجب» را پرسیدند گفت: ملاقات زندههاست «در زمان رجعت» با مردگان.(8)
در حدیث آمده که پیامبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: رجب ماه خداست کسی که یک روز از این ماه را روزه بگیرد موجب خشنودی خدا گردد و غضب الهی از او دور شود و دری از درهای جهنّم به روی او بسته شود و نیز فرمود: رجب نام جویی است در بهشت از عسل شیرینتر و از برف سفیدتر هر که در این ماه یک روز، روزه بگیرد از آن جوی به او آب دهند.(9)
شیخ صدوق از سالم روایت کرده که میگفت: در اواخر ماه رجب حضور امام صادق(علیه السّلام) رسیدم به من فرمود: آیا روزه ماه رجب را گرفتهای؟ گفتم: نه! حضرت فرمود: واللّهای سالم آن قدر ثواب از تو فوت شده است که اندازه آن را به غیر خدا کسی نمیداند زیرا این ماهی است که خدای متعال بر ماههای دیگر فضیلت و برتری داده و حرمتش را بزرگ شمرده، روزه را در آن گرامی داشته سپس فرمود: ای سالم هر کس یک روز از آخر این ماه را روزه بدارد در امنیّت و آسایش خواهد بود از شدت سکرات مرگ و وحشت بعد از مرگ و نیز از عذاب قبر و هر کس دو روز آخر این ماه را روزه بدارد از صراط به آسانی میگذرد و از ترس و هراس قیامت و شدت آن نهراسد و از جهنم برائت جوید و سپس حضرت فرمود: هر کس نتواند روزه بگیرد چندبار سبحان اللّه بگوید.(10)
به هر حال اعمال و دعاهای زیادی در ماه رجب سفارش و توصیه شده که برای امور دنیایی و رهایی از مشکلات آخرتی انسان مفید است.
محمد بن ذکوان میگوید، سپس حضرت محاسن خود را به دست چپ گرفت و با حالت تضرّع و خشوع در حالی که انگشت سبّابه دست راست را حرکت میداد ادامه دعا را میخواند: «یا ذاالجلال و الأکرام یا ذالنّعماء و الجود یا ذالمنّ و الطّول حرّم شیبتی علی النّار؛ای صاحب جلال و کرم، ای صاحب نعمتها و بخششها، ای صاحب منّت وجودها، موی سفیدم را بر آتش دوزخ حرام کن.»(11)
در حدیثی دیگر از پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) گزارش شده که فرمود: هر کس در ماه رجب این عبارت را صدبار بگوید: «استغفر اللّه الّذی لا اله الّا هو وحده لاشریک له واتوب الیه؛و با صدقه این ماه را به پایان ببرد، پاداش صد شهید را دارد و اگر در ماه رجب از دنیا برود خدا از او راضی میباشد.»(12)
و نیز در حدیث دیگری آمده است که هر کسی دوست دارد که جایگاه خود را در بهشت ببیند و برای او نشان داده شود در ماه رجب یک روز روزه بگیرد و چهار رکعت نماز بخواند در رکعت اول صدبار قل هو اللّه احد، در رکعت دوم دویست بار قل هو اللّه احد بخواند. از اینگونه احادیث فراوان است که در فضیلت این ماه وارد شده است.
رغائب جمع رغیبه است به معنی«امرٌ مرغوب فیه عکاء کثیر» یعنی شبی که در آن عطاها و مواهب فراوان بدست میآید در حدیث است شب جمعه اول این ماه احیاء و بیداری و نیایش فضیلت ویژه دارد و موجب دستیابی به عطایای ارزشمند حضرت پروردگار است، در حدیث است که رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: ملائکه این شب را به این نام نهادند و محدثان در کتابهای دعا نمازی با کیفیت مخصوصی در این شب ذکر کردهاند که پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود:
« هر کس این نماز را در این شب انجام دهد ثواب این نماز به نیکوترین صورت با روی خندان و درخشان و با زبانی فصیح در شب اول قبر در حضور این فرد ظاهر شود و به او میگوید: ای دوست من مژده میدهم تو را که از هر شدّت و سختی نجات یافتی، نمازگزار میگوید: تو کیستی که من تاکنون چنین صورتی زیبا با چنین جلوهای ندیدم و سخنی شیرینتر از کلام تو نشنیدهام و بویی بهتر از بوی تو نبوئیدم در پاسخ میگوید: من همان نماز لیلة الرغائبم که شما انجام دادی. امشب آمدهام نزدت باشم تا حق را ادا کنم و مونس تنهایی تو باشم و وحشت را از تو بردارم و چون در صور دمیده شود من در عرصه قیامت سایه بر سر تو خواهم افکند پس خوشحال باش که خیر از تو معدوم نخواهد شد.»
کیفیت نماز در مفاتیح الجنان ذکر شده است میتوانید مراجعه کنید.
و نیز ولادت حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام) در روز سیزدهم همین ماه واقع شده.
ابن بطوطه در سفرنامه خود میگوید شب مبعث نزد مسلمانان عزیز است بخصوص نزد عراقیها و خراسانیها و بلاد فارس و روم که به لیلة المحیا معروف است مردم گرفتار آن دیار به کنار مضجع شریف مولایشان علی(علیه السّلام) در نجف اشرف میآیند و به شب زنده داری و اعتکاف مشغول میشوند و حاجات خود را با خواندن دعا و راز و نیاز از خداوند طلب میکنند.
هنوز نیمه شب تمام نمیشد، بیشتر گرفتاران از جمله مریضان و زمین گیر شدهگان شفا پیدا میکردند و راه منزل خود را میپیمودند در حالی که صحیح، سالم و تندرست بودند. ابن بطوطه در ادامه میگوید من در همان روزگار در یکی از مسافرخانههای شهر نجف در نزدیکی قبر شریف آن بزرگ مرد تاریخ سکنی اختیار کرده بودم که سه نفر را دیدم که فلج بودند و توانایی راه رفتن نداشتند. یکی از آنان رومی و دیگری اصفهانی و سومی اهل خراسان بود پرسیدم چرا خوب نشدهاید و اینجا ماندهاید؟ گفتند چون ما به شب بیست و هفتم ماه رجب کنار قبر حضرت امیرالمؤمنین(علیه السّلام) نرسیدیم که احیا و شب زنده دار باشیم ولی همین جا میمانیم تا شب بیست و هفتم ماه رجب سال آینده تا شفا بگیریم.»(13)
ابتدا سه روز، سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم رجب را روزهبدار و روز پانزدهم هنگام ظهر غسل کن و 8 رکعت نماز به جا بیاور. (کیفیت نماز در مفاتیح الجنان ذکر شده به آن مراجعه کنید). همین که نماز را خواند پس از مدّت کمی پسرش آزاد شد پس از آن ام داوود خدمت امام صادق(علیه السّلام) رسید و پس از عرض سلام خبر رهایی پسرش را به او رساند.
امام صادق(علیه السّلام) فرمود: منصور دوانیقی در یکی از شبها جدّم علی بن ابی طالب (علیه السّلام) را در خواب دید که به او هشدار داد: هرچه زودتر فرزندم داوود را آزاد کن و گرنه تو را در آتش میاندازم. منصور هنگامی که آتش را در مقابل خود دید دستور داد که داوود را آزاد کنند.
برای اطلاع بیشتر به کتابهای حدیث مانند امالی صدوق، بحار مجلسی و مفاتیح مراجعه کنید.
/خ
فضیلت ماه رجب
در حدیث است که حضرت نوح(علیه السّلام) روز اول این ماه سوار بر کشتی شد و نجات یافت و فرمودند: کسانی که با او هستند روزه بدارند و هر که این روز را روزه بدارد آتش عذاب یک سال از او دور میشود(3) و نیز طبق سخن حضرت صادق(علیه السّلام) خواندن زیارت امام حسین(علیه السّلام) در روز اول این ماه مستحب و تأکید شده است.(4)
پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: رجب برای امّت من ماه استغفار است پس در این ماه به محضر پروردگار از گناهان خویش پوزش طلبید که خداوند بخشندهای مهربان است.(5) امام صادق(علیه السّلام) فرمود: روزه بیست و هفتم رجب را از دست مده که آن روزی است که مقام نبوّت به محمّد(صلّی الله علیه و آله و سلّم) داده شد و ثواب آن برای شما به اندازه ثواب شصت ماه است.(6)
از ثوبان غلام پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل شده که گفت: ما جمعی در خدمت پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) بجایی میرفتیم عبورمان به گورستانی افتاد، حضرت اندکی در میان قبرها بایستاد و سپس به راه افتاد. من عرض کردم توقف شما در قبرستان به چه خاطر بود؟ حضرت سخت گریه کرد و ما نیز محزون و گریه کردیم، سپس فرمود: ای ثوبان اینان در قبرهایشان معذّبند آنچنان که من ناله آنها را شنیدم و دلم به حالشان به رحم آمد و از خدا خواستم عذابشان را تخفیف دهد و خداوند اجابت فرمود و اگر اینها در ماه رجب روزه گرفته بودند، در قبرهایشان عذاب نمیشدند. عرض کردم: یا رسول اللّه روزه و عبادت در ماه رجب از عذاب قبر ایمنی میدهد؟ فرمود: آری سوگند به آنکه مرا به حق فرستاد هر مرد و زن مسلمانی که یک روز از رجب را روزه بدارد و یک شب آن را به عبادت برخیزد و جز رضای خدا نظری نداشته باشد عبادت هزار سال در نامه عملش ثبت گردد که روزهایش را روزه و شبهایش را به عبادت گذرانده باشد و...(7)
از امام صادق(علیه السّلام) آمده که هر کس در روز اول رجب امام حسین(علیه السّلام) را زیارت کند حتما آمرزیده گردد. بزنطی گوید: از حضرت رضا(علیه السّلام) پرسیدم: شما در چه ماهی امام حسین(علیه السّلام) را زیارت میکنید؟ فرمود: در نیمه رجب و نیمه شعبان. از ابان بن تغلب معنی «العجب ثم العجب بین الجمادی و الرجب» را پرسیدند گفت: ملاقات زندههاست «در زمان رجعت» با مردگان.(8)
در حدیث آمده که پیامبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: رجب ماه خداست کسی که یک روز از این ماه را روزه بگیرد موجب خشنودی خدا گردد و غضب الهی از او دور شود و دری از درهای جهنّم به روی او بسته شود و نیز فرمود: رجب نام جویی است در بهشت از عسل شیرینتر و از برف سفیدتر هر که در این ماه یک روز، روزه بگیرد از آن جوی به او آب دهند.(9)
شیخ صدوق از سالم روایت کرده که میگفت: در اواخر ماه رجب حضور امام صادق(علیه السّلام) رسیدم به من فرمود: آیا روزه ماه رجب را گرفتهای؟ گفتم: نه! حضرت فرمود: واللّهای سالم آن قدر ثواب از تو فوت شده است که اندازه آن را به غیر خدا کسی نمیداند زیرا این ماهی است که خدای متعال بر ماههای دیگر فضیلت و برتری داده و حرمتش را بزرگ شمرده، روزه را در آن گرامی داشته سپس فرمود: ای سالم هر کس یک روز از آخر این ماه را روزه بدارد در امنیّت و آسایش خواهد بود از شدت سکرات مرگ و وحشت بعد از مرگ و نیز از عذاب قبر و هر کس دو روز آخر این ماه را روزه بدارد از صراط به آسانی میگذرد و از ترس و هراس قیامت و شدت آن نهراسد و از جهنم برائت جوید و سپس حضرت فرمود: هر کس نتواند روزه بگیرد چندبار سبحان اللّه بگوید.(10)
به هر حال اعمال و دعاهای زیادی در ماه رجب سفارش و توصیه شده که برای امور دنیایی و رهایی از مشکلات آخرتی انسان مفید است.
ماه رجب و دعا
محمد بن ذکوان میگوید، سپس حضرت محاسن خود را به دست چپ گرفت و با حالت تضرّع و خشوع در حالی که انگشت سبّابه دست راست را حرکت میداد ادامه دعا را میخواند: «یا ذاالجلال و الأکرام یا ذالنّعماء و الجود یا ذالمنّ و الطّول حرّم شیبتی علی النّار؛ای صاحب جلال و کرم، ای صاحب نعمتها و بخششها، ای صاحب منّت وجودها، موی سفیدم را بر آتش دوزخ حرام کن.»(11)
در حدیثی دیگر از پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) گزارش شده که فرمود: هر کس در ماه رجب این عبارت را صدبار بگوید: «استغفر اللّه الّذی لا اله الّا هو وحده لاشریک له واتوب الیه؛و با صدقه این ماه را به پایان ببرد، پاداش صد شهید را دارد و اگر در ماه رجب از دنیا برود خدا از او راضی میباشد.»(12)
و نیز در حدیث دیگری آمده است که هر کسی دوست دارد که جایگاه خود را در بهشت ببیند و برای او نشان داده شود در ماه رجب یک روز روزه بگیرد و چهار رکعت نماز بخواند در رکعت اول صدبار قل هو اللّه احد، در رکعت دوم دویست بار قل هو اللّه احد بخواند. از اینگونه احادیث فراوان است که در فضیلت این ماه وارد شده است.
لیلة الرغائب
رغائب جمع رغیبه است به معنی«امرٌ مرغوب فیه عکاء کثیر» یعنی شبی که در آن عطاها و مواهب فراوان بدست میآید در حدیث است شب جمعه اول این ماه احیاء و بیداری و نیایش فضیلت ویژه دارد و موجب دستیابی به عطایای ارزشمند حضرت پروردگار است، در حدیث است که رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: ملائکه این شب را به این نام نهادند و محدثان در کتابهای دعا نمازی با کیفیت مخصوصی در این شب ذکر کردهاند که پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود:
« هر کس این نماز را در این شب انجام دهد ثواب این نماز به نیکوترین صورت با روی خندان و درخشان و با زبانی فصیح در شب اول قبر در حضور این فرد ظاهر شود و به او میگوید: ای دوست من مژده میدهم تو را که از هر شدّت و سختی نجات یافتی، نمازگزار میگوید: تو کیستی که من تاکنون چنین صورتی زیبا با چنین جلوهای ندیدم و سخنی شیرینتر از کلام تو نشنیدهام و بویی بهتر از بوی تو نبوئیدم در پاسخ میگوید: من همان نماز لیلة الرغائبم که شما انجام دادی. امشب آمدهام نزدت باشم تا حق را ادا کنم و مونس تنهایی تو باشم و وحشت را از تو بردارم و چون در صور دمیده شود من در عرصه قیامت سایه بر سر تو خواهم افکند پس خوشحال باش که خیر از تو معدوم نخواهد شد.»
کیفیت نماز در مفاتیح الجنان ذکر شده است میتوانید مراجعه کنید.
سیزدهم ماه رجب
و نیز ولادت حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام) در روز سیزدهم همین ماه واقع شده.
بیست و هفتم ماه رجب
ابن بطوطه در سفرنامه خود میگوید شب مبعث نزد مسلمانان عزیز است بخصوص نزد عراقیها و خراسانیها و بلاد فارس و روم که به لیلة المحیا معروف است مردم گرفتار آن دیار به کنار مضجع شریف مولایشان علی(علیه السّلام) در نجف اشرف میآیند و به شب زنده داری و اعتکاف مشغول میشوند و حاجات خود را با خواندن دعا و راز و نیاز از خداوند طلب میکنند.
هنوز نیمه شب تمام نمیشد، بیشتر گرفتاران از جمله مریضان و زمین گیر شدهگان شفا پیدا میکردند و راه منزل خود را میپیمودند در حالی که صحیح، سالم و تندرست بودند. ابن بطوطه در ادامه میگوید من در همان روزگار در یکی از مسافرخانههای شهر نجف در نزدیکی قبر شریف آن بزرگ مرد تاریخ سکنی اختیار کرده بودم که سه نفر را دیدم که فلج بودند و توانایی راه رفتن نداشتند. یکی از آنان رومی و دیگری اصفهانی و سومی اهل خراسان بود پرسیدم چرا خوب نشدهاید و اینجا ماندهاید؟ گفتند چون ما به شب بیست و هفتم ماه رجب کنار قبر حضرت امیرالمؤمنین(علیه السّلام) نرسیدیم که احیا و شب زنده دار باشیم ولی همین جا میمانیم تا شب بیست و هفتم ماه رجب سال آینده تا شفا بگیریم.»(13)
اعمال ام داوود
ابتدا سه روز، سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم رجب را روزهبدار و روز پانزدهم هنگام ظهر غسل کن و 8 رکعت نماز به جا بیاور. (کیفیت نماز در مفاتیح الجنان ذکر شده به آن مراجعه کنید). همین که نماز را خواند پس از مدّت کمی پسرش آزاد شد پس از آن ام داوود خدمت امام صادق(علیه السّلام) رسید و پس از عرض سلام خبر رهایی پسرش را به او رساند.
امام صادق(علیه السّلام) فرمود: منصور دوانیقی در یکی از شبها جدّم علی بن ابی طالب (علیه السّلام) را در خواب دید که به او هشدار داد: هرچه زودتر فرزندم داوود را آزاد کن و گرنه تو را در آتش میاندازم. منصور هنگامی که آتش را در مقابل خود دید دستور داد که داوود را آزاد کنند.
برای اطلاع بیشتر به کتابهای حدیث مانند امالی صدوق، بحار مجلسی و مفاتیح مراجعه کنید.
پینوشتها:
1. سید محمد دشتی، معارف و معاریف، ج 6، ماده رجب.
2. بحار، ج 97، ص 39.
3. همان، ص 35.
4. همان، ص 33.
5. همان، ص 38.
6. همان، ص 35.
7. همان، ج 49.
8. همان، ص 37.
9. شیخ صدوق کتاب امالی، ص 11 و بحار، ج 97، ص 33.
10. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، اعمال ماه رجب.
11. همان.
12. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص 248.
13. بحارالانوار، ج 97، ص 45.
/خ