شهر شعر، شهر ریاضی

در فاصله ۱۱۵ کیلومتری مشهد مقدس و در جنوب کوههای بینالود شهرستان کوچکی قرار دارد که روزی ابرشهر نامیده می شد.
امروز این شهر به عنوان آخرین منزلگاه پذیرای زایران بارگاه هشتمین امام شیعیان است تا در سر راه خود ساعاتی خستگی راه از تن به در کنند. اما شما اگر اهل ذوق باشید در اینجا بهانه های زیادی خواهید یافت که ارزش آن را دارند حداقل یک روز اتراق کنید؛ و از دیدنی های آن بازدید کرده و خاطره ای خوش برای خود به وجود آورید. صحبت از نیشابور است.
نیشابور یکی از کهن ترین شهرهای ایران است که سرراه جاده ابریشم قرار داشته است. ساختن نیشابور را به شاپور اول ساسانی نسبت می دهند، و اسم شهر را به معنی نهاده نیک شاپور می دانند. احتمال دارد این نام در اصل شهر آپارناک یا آپارنی و جایگاه یکی از ۳ قبیله مهم پارت بوده باشد که شاهنشاهی نیرومند اشکانی را بنیاد کردند.
نیشابور یکی از ۴ شهر بزرگ خراسان قدیم به شمار می رفته و در دوره حکومت یزدگرد دوم مدتی محل اقامت او بوده است. براساس آخرین یافته های باستان شناسی در محوطه های تاریخی این شهر، نیشابور در هزاره سوم پیش از میلاد دارای ارتباط تجاری با دره سند در پاکستان و نیز منطقه بین النهرین بوده است. اخیرا نیز محوطه های باستانی با ارزشی متعلق به هزاره چهارم و سوم پیش از میلاد در اطراف شهر شناسایی شده که از اهمیت زیادی برخوردارند.
نیشابور تا پیش از اسلام ابرشهر نامیده می شد. مسلمانان در دوره خلافت عثمان بن عفان توانستند با مردم این شهر صلح کنند و از این طریق دین اسلام را وارد نیشابور کردند. از اوایل دوره اسلامی در کنار ابرشهر از اسم نیشابور نیز استفاده شد؛ و بتدریج جایگزین آن شد. نیشابور در زمان عبداله ابن طاهر به عنوان پایتخت خراسان بزرگ انتخاب و کم کم بر عظمت و اهمیت آن افزوده شد. به طوری که صفاریان نیز پس از برکناری طاهریان مجددا این شهر را به پایتختی خود برگزیدند.
در دوره غزنویان و سلجوقیان نیشابوربه حد اعلای پیشرفت خود رسید و به ثروتمندترین و پرجمعیت ترین بلاد اسلامی تبدیل شد؛ ولی طولی نکشید که بر اثر حملات ویرانگر سپاهیان مغول با خاک یکسان شد. پس از مدت کوتاهی مجددا در بخش شمال غربی شهر قدیم شهر جدیدی پای گرفت و رونق آن افزوده شد، اما زلزله سال ۸۰۸ هجری یکبار دیگر آن را ویران کرد. نیشابور در دوره تیموری اندکی رونق گرفت و روز به روز بر وسعتش افزوده شد، و توانست حیات مجدد خود را بازیابد. امروز نیشابور نزدیک به ۹ هزار کیلومتر مربع وسعت و بیش از ۵۰۰ هزار نفر جمعیت دارد و از نظر آب و هوایی بین دو نوع آب و هوای مدیترانه ای و نیمه خشک قرار دارد.
در بروشوری که ستاد تسهیلات نوروزی شهرستان نیشابور در اختیار مسافران قرار داده است در مورد دانستنی های نیشابور آمده است : نیشابور قطب سوم تولید فولاد جهان و قطب اول تولید فیروزه جهان است. این شهر مقام اول تولید شیر را در شرق کشور دارا می باشد و برای اولین بار تولید نوشابه با آب پنیر در نیشابور انجام شده است.
بزرگترین فرش جهان به مساحت ۵۰۰۰ مترمربع در نیشابور بافته شده است و سرانجام حدیث سلسله الذهب از سوی حضرت رضاع در نیشابور بیان شده است.

یادگاران علم و ادب و هنر در کنار هم

نام نیشابور با عطار و خیام و کمال الملک گره خورده است. عطار را، که اتفاقا یکی از همین روزها نیز به یاد او و بزرگداشتش نامگذاری شده ، با هفت شهر عشقی می شناسیم که در شعر مولانا او پیمود و ما هنوز اندر خم یک کوچه اش مانده ایم ، و با افسانه سیمرغ و منطق الطیرش. و خیام را با عنوان ریاضیدان ، شاعر و منجمی نامی که در زمان وزارت خواجه نظام الملک گاه شماری ایران را اصلاح کرد؛ و کمال الملک (محمد غفاری) نقاش زبردست دوران قاجاریه است که پرده معروف او به نام تالار آینه از شاهکارهای نقاشی است.
برای بازدید از مقبره این مشاهیر بزرگ ایران زمین و یکی از بزرگترین افلاک نماهای در حال احداث خاورمیانه در نیشابور باید از بلوار و خیابانی عبور کنید که در سالهای ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۱ احداث شده و ورودی آن دارای ستون های آجری است که از سوی استاد اخوان آجر تراش و هنرمند معروف نیشابوری ساخته شده است.
کمی پیش از رسیدن به محوطه آرامگاه و امامزاده محروق بنایی آبی رنگ در حال ساخت به شکل کره توجه شما را جلب خواهد کرد، و احتمالا تصمیم خواهید گرفت در کنار آن عکسی به یادگار بیندازید. به نظر می رسد این بنا قرار است بزرگترین فلک الافلاک خاورمیانه باشد.
پس از آن به امامزاده محروق(علیه السلام می رسید. امامزاده محروق یکی از نوادگان امام سجاد(علیه السلام) بود که در پی شورشی که ضد خلیفه وقت صورت پذیرفت کشته شد. پیکر وی را به آتش کشیدند و خاکستر آن را در محله تلاجرد از محله های قدیم شهر نیشابور به خاک سپردند. از همین رو به محروق یعنی سوخته شده معروف شد. آرامگاه این امامزاده که در کنار آرامگاه عمر خیام است ، بنای زیبایی دارد و در شمار آثار تاریخی به ثبت رسیده است. مقبره خیام نیز در جوار مقبره امامزاده محمد محروق واقع است.

بنایی هشت ضلعی

برای زیارت آرامگاه عطار در باغ شیخ عطار نیشابوری لازم است مسافتی را طی کنید. اگر بخواهید پیاده روی کنید می توانید این مسیر را در حدود ۲۰ دقیقه بپیمایید. اما اگر حال و حوصله پیاده روی ندارید و از اتومبیل سواری هم خسته شده اید بهتر است کالسکه سواری را نیز تجربه کنید. اگرچه مبلغ کرایه کالسکه کمی غیرمنطقی است ، ولی بد نیست بدانید قبل از اختراع ماشین بخار و پیدا شدن سر و کله اتومبیل ها مردم چگونه طی طریق می کردند. در محوطه اطراف این آرامگاه ها همچنین می توانید از چند دقیقه شترسواری نیز لذت ببرید. خیام و عطار و دیگران شاید فکرش را هم نمی کردند که روزی آرامگاهشان تبدیل به محوطه کالسکه رانی و شترسواری شود. به هر حال پس از طی مسیر خواه پیاده و خواه سواره به باغ عطار می رسید.
شیخ فریدالدین عطار نیشابوری شاعر و عارف بزرگ ایرانی در سال ۵۴۰ هجری در قریه کدکن از توابع نیشابور به دنیا آمد. آرامگاه وی بنایی هشت ضلعی است که گنبد آن کاشیکاری و مزین به گل و بوته و نقوش هندسی و کتیبه کوفی معلقی می باشد. بنای آرامگاه در سال ۱۳۴۱ ه.ش توسط انجمن آثار ملی تکمیل و مرمت گردیده است.
در باغ شیخ عطار نیشابوری مقبره محمد غفاری فرزند میرزا بزرگ کاشانی ملقب به کمال الملک از مفاخر نقاشی ایران را نیز می توانید زیارت کرده و او را به قرائت فاتحه ای میهمان کنید. بنای مقبره کمال الملک با سبک جدید و به صورت مشبک با شش ایوان در سال ۱۳۴۱ ساخته شده است .
برای ورود به محوطه آرامگاه خیام و اصولا برای دیدار از هر محوطه تاریخی و باستانی ابتدا باید مبلغ ۳۰۰۰ ریال ورودیه برای هر نفر پرداخت کنید. خانواده های بسیاری را دیدم که به دلیل کثرت جمعیت از ورود به محوطه و بازدید و احیانا قرائت فاتحه ای منصرف می شدند. و اگر امکان داشت از بیرون نرده ها عکسی به یادگار می گرفتند. اگرچه در علت دریافت این مبلغ موضوع حفاظت و نگهداری ابنیه مطرح می شود، ولی شاید بتوان با کاهش آن امکان بازدید را برای خانواده های بیشتری فراهم کرد.
طرح بنای یادبود حکیم عمر خیام مشتمل است بر برجی به سبک برجهای عهد سلجوقی (معاصر خیام) منتهی با استخوان بندی آهنی و پوشش سنگی و تزیینات کاشیکاری (حاوی رباعیات منتخب خیام) و گنبد متناسب و آب نماها و نهرهای آب در اطراف. در کنار آب نمای محوطه و روی یکی از دیوارها دو کتیبه می بینیم.
در یکی از این کتیبه ها تاریخ ساخت بنا سال ۵۱۷ هجری قمری ذکر شده است. چند کلمه بعدی ظاهرا از روی عمد مخدوش شده و خوانا نیست. در قسمت دیگری پس از ذکر مشخصات هندسی بنا آمده است: آرامگاه جدید خیام با توجه به سوابق تاریخی و رعایت نکات هندسی مناسب با شیوه های اصیل ایرانی در کنار باغ امامزاده محمد محروق ساخته شده و بقایای جسد حکیم نیز به آرامگاه کنونی انتقال یافته است. این که جسد حکیم قبلا کجا بوده و چرا به اینجا انتقال یافت است را ما هم نمی دانیم.
تاریخ کتیبه بعدی که کمی بزرگتر و از بالا تا پایین ترک برداشته و قسمتی از آن هم به کلی شکسته و سوراخ شده است به مهر ماه ۱۳۴۸ برمی گردد. در این کتیبه بخشی از سخنان نظامی عروضی سمرقندی نویسنده قرن ششم هجری از کتاب چهارمقاله او انتخاب و حک شده است:...از حجه الحق شنیدم که گفت گور من در جایی باشد که هر بهاری شمال بر من گل افشانی می کند. مرا این سخن مستحیل نمود. دانستم که چونی گزاف نگوید. چون در سنه ثلثین به نیشابور رسیدم چندین سال بود تا آن بزرگ روی در نقاب خاک کشیده بود و عالم سفلی از او یتیم مانده و او را بر من حق استادی بود و آدینه به زیارت رفتم و یکی را با خود بردم که خاک او به من نماید. مرا به گورستان حیره بیرون آورد و بر دست چپ گشتم در پایین دیوار باغی خاکی دیدم نهاده و درختان آمرود و زردالو سر از آن باغ بیرون کرده و چندان برگ شکوفه بر خاک او ریخته بود که خاک او در زیر گل پنهان شده بود. مرا یاد آمد آن حکایت که به شهر بلخ از او شنیده بودم. گریه بر من فتاد که در بسیط عالم و اقطار ربع سکون او را هیچ جای نظیری نمی دید. ایزد تبارک و تعالی جای او در جنان کناد بمنه و کرمه.
یکی از عواملی که موضوع گردشگری و تلاش در جهت توسعه آن را به موضوع روز تبدیل کرده است نقش مهم آن در ایجاد اشتغال و رونق مناطق گردشگرپذیر است. با ورود گردشگران به یک منطقه مشاغل جدیدی رونق پیدا می کنند، سالنهای غذاخوری ، فروشگاه ها و البته دستفروش ها. قرار است با رونق گردشگری انواع محصولات بومی هر منطقه عرضه شده و از این طریق صنایع دستی و محصولات تولیدی رونق پیدا کند. اما در کنار فروشگاه هایی که سوغات مهم نیشابور، جواهرآلات فیروزه و صنایع دستی ارائه می کردند، آنچه که ما بیش از هر چیز در آشفته بازار دستفروشان دیدیم انواع اجناس و اسباب بازی های ساخت چین با بسته بندی های مناسب و قیمت ارزان بود.

بازار سرپوشیده

خرید در مسافرت بویژه برای خانمها لطف دیگری دارد. یکی از مهمترین اماکنی که معمولامورد بازدید مسافران در هر شهر و دیار قرار می گیرد، بازار است. در بازار هم می توان نمونه ای از معماری سنتی هر منطقه را مشاهده کرد و هم تحفه ای به رسم یادگار و سوغات تهیه کرد. بازار نیشابور نیز از مکانهایی است که اگر گذارتان به آنجا افتاد، بد نیست سری به آن بزنید. این بازار از جمله بازارهای منحصر بفرد در استان خراسان است که قدمت آن به دوره صفویه می رسد. بازار سرپوشیده نیشابور از محل چهارسو که در ابتدای بازار زرگران بوده به سمت جنوب تا حوالی دروازه عراق امتداد می یافته است. در داخل بازار تعدادی تیمچه سرا و کاروانسرا قرار داشته که هم اکنون هم تعدادی از آنها تا حدودی سالم و بقیه تخریب شده اند.

بی بی شطیطه

در طول تاریخ کم نبوده اند زنانی که دارای کمالاتی بوده و آرامگاه آنان زیارتگاه مومنین شده است.
بی بی شطیطه بانویی است از جمله همین بانوان و مفتخر به عنایت خاصه هفتمین خورشید امامت ، حضرت امام موسی کاظم ع ، زیارتگاه این بانوی بزرگ در غرب شهر نیشابور واقع شده است.
بنای مسجد جامع قدیمی ترین اثر به جای مانده در شهر فعلی نیشابور است.
این مسجد در سال ۸۹۹ ه.ق به همت پهلوان علی کرخی ساخته شده و در سال ۱۱۹۵ ه.ق مرمت شد. این مسجد از نوع مساجد ۴ایوانی است که ایوان شمال و جنوب مرتفع تر است. همچنین دارای شبستان هایی بر ۴سمت می باشد.
منبع:روزنامه جام‌جم