سفری به بهای زندگی؟

صنعت گردشگری فضایی فقط در یک صورت استمرار می یابد و آن هم این که مسافران خود مسئولیت و مخاطرات این سفر را بپذیرند.

در روزگار نه چندان خوش صنعت گردشگری فضایی، پرتاب سفینه فالکون 1 در 28 سپتامبر 2008 موفقیتی بزرگ محسوب می شود. این سفینه که محصول شرکت هاوثورن (Hawthorne) در کالیفرنیا است، برای نخستین بار توانست مسافران خود را تا مسافت 500 کیلومتر بالای زمین ببرد. پس از آن تنها دو روز بعد شرکت فضایی ویرجین (Virgin Galactic) توافق نامه ای را با اداره جو و اقیانوس ایالات متحده به امضا رساند تا دانشمندان آمریکایی بتوانند برای رصد و ارزیابی تغییرات اقلیمی از فضاپیماها استفاده کنند. حال باید گفت صنعت فضانوردی غیردولتی بدون شک در بهاری ترین روزهای خود قرار دارد، و اخیراً نیز در یک همایش بزرگ بین المللی در گلاسکو (اسکاتلند) تصاویر و فیلم هایی از فضاپیماهای تفریحی ارائه شد تا آنهایی که دستشان به دهنشان می رسد برای سفرهای حاشیه ای به مدار سیارات به وسوسه بیفتند. اما با همه تضمین های ارائه شده، هشدارهایی نیز به گوش می رسد؛ آیا واقعاً فضاپیماهای تفریحی می توانند به امنیتی شبیه به هواپیماهای تفریحی برسند یا خیر؟ در حال حاضر هیچ معیار و استاندارد پذیرفته شده جهانی به لحاظ حقوقی برای تضمین امنیت این فضاپیماها وجود ندارد. یکی از وکلای مرکز هوافضای بن در آلمان، با بیان این مطلب، معتقد است هنوز هیچ مصوبه ای برای تعیین معیار و استاندارد این فضاپیماها ارائه نشده است.

اما گروهی از اعضای انجمن جهانی ارتقای امنیت فضایی تلاش می کنند سازمان ملل را برای تدوین حداقل استانداردهای لازم مجاب کنند، همان طور که سازمان جهانی هوانوردی (ICAO) چنین آیین نامه هایی دارد شاید یک میثاق نامه و یا پیمان در سازمان ملل بتواند حداقل شرایط لازم را فراهم بیاورد. برای مثال یکی از روش های جذب گردشگر برای فضا حمل یک موشک به وسیله یک سفینه تا ارتفاع 16 کیلومتری و نهایتا پرتاب آن است. تا لحظه پرتاب، قوانین و دستورات لازم وجود دارد؛ اما پس از آن، پرتاب این موشک مشمول هیچ معاهده و اساس نامه ای نیست و این مسئله مشکل بزرگی است چرا که بعد از ارتفاع 16 کیلومتری تا نقطه 100 کیلومتری که آغاز رسمی منطقه فضا است، موشک در یک خلأ قانونی حرکت می کند، و هیچ قانونی ناظر بر کار نیست. چرا که اساسا قوانین و مقررات موجود قبل از 16 کیلومتری را شامل می شوند و همین مسئله می تواند شرکت های نه چندان قدرتمند و نوپای گردشگری فضایی را در هنگام حادثه احتمالی، با مشکلات فراوانی مواجه کند. بنابراین این اگر قرار باشد این صنعت گسترش یابد، بسیاری از آیین نامه های موجود نیز می بایست دستخوش تغییر قرار گیرد. یکی از این آیین نامه ها، پیمان جست و جو و کاوش در فضای بیرونی زمین است که به سال 1967 در سازمان ملل به تصویب رسیده است.
در یکی از بندهای این قانون آمده است که کشورها موظفند در نجات و تحویل فضانوردانی که در خاک آنها فرود می آیند، نهایت تلاش خود را به کار گیرند. بنابراین شاید دولت ها بخواهند هزینه های این نجات و امداد را از شرکت فضایی مربوطه مطالبه کنند و این یکی از خلأهای قانونی است. نمونه ای از این حادثه نیز اتفاق افتاد و در سال 2007 در جریان سوخت گیری یکی از موشک های یک شرکت گردشگری فضایی در کالیفرنیا سه نفر کشته و سه نفر زخمی شدند. این شرکت پس از حادثه توسط سازمان های سلامت و امنیت این ایالت مجازات شد و هم اکنون مشغول مطالعه برای افزای ضریب امنیتی پروژه های آتی است. اما خطرات سفرهای فضایی فراتر از مسائلی چون سوخت گیری است. مسائلی چون خطرات کمبود فشار، نزدیکی مسافران به موتور، خطوط پروازی سفینه، پرتوهای کیهانی و...
بنابراین برخی شرکت ها با در نظر گرفتن این خطرات ابزارهای تامینی لازم را بر فضاپیماهای خود نصب کرده اند و برای مثال صندلی های نجات برای تمام مسافران و خدمه تعریف شده که در ارتفاع 12 کیلومتری قابل استفاده است.البته نهادهای قانون گذار خصوصا در آمریکا هنوز هیچ برنامه مشخصی برای تدوین دستورالعمل تا سال 2012 ندارند. البته مصوبه ای در سال 2004 در کنگره آمریکا به تصویب رسید ناظر بر این که قوانین و مقررات نظارتی در این حوزه نباید مانع از پیشرفت و ترقی این صنعت شود.

این صنعت نوپا هنوز در مراحل ابتدایی کار خود قرار دارد. به عبارتی، در روزگاری که برادران رایت هواپیما را اختراع کردند، اگر قرار بود ملزم به اطاعت از مقررات و قوانین خشک احتمالی باشند، احتمالا هیچ وقت، نخستین پرواز خود را انجام نمی داند. اما با این حال، اگر قرار باشد مسئله بیمه جان مسافران الزامی شود، آن گاه شاید این صنعت از حرکت باز بایستند. برخی معتقدند می توان از الگوی سفرهای ماجراجویانه استفاده کرد و حفاظت و مسئولیت جان مسافران را به خود آنها واگذار نمود. البته مدیران این شرکت ها اساسا با یان مسئله مخالفند، چرا که مثلا 6 یا 7 فرد سرشناس و ثروتمند در یکی از این حوادث جان خود را از دست بدهند، عملا دیگر اعتباری برای این صنعت باقی نخواهد ماند و همگان با وحشت روزافزون از آن دوری خواهند کرد.
منبع : ماهنامه دانشمند ، شماره 545 ، ص 40
/س