تأثير حضور كارشناس در دعاوي

نگاه: كارشناسان رسمي در تمام نظام هاي حقوقي از همكاران دستگاه قضايي به شمار مي روند. اين افراد اگرچه از نظر شغلي و درآمدي، وابسته به دولت يا سيستم قضايي نيستند و شغل آنها آزاد محسوب مي گردد ولي همواره همكاري تنگاتنگي با قضات در رسيدگي به پرونده هاي مختلف حقوقي و كيفري دارند. در اين مقاله برآنيم تا تأثير حضور كارشناس در پيشگيري از بروز دعاوي و نقش آنان در جريان دعاوي را مورد بررسي قرار دهيم.

نقش كارشناسان در پيشگيري از بروز دعوي

متأسفانه تا چندي پيش نقش كارشناسان در پيشگيري از بروز دعوي چندان مورد توجه قرار نگرفته بود. ولي در حال حاضر با توجه به سياست هاي قوه قضاييه در زمينه قضازدايي و تأكيد بر حل و فصل دعاوي خارج از دادگستري، اقدامات موثري در اين خصوص انجام گرفته است.
در اين بخش سعي داريم تا صرفاً نقش كارشناسان را در پيشگيري از طرح دعاوي بررسي نماييم. نقش كارشناسان در ارشاد و مشاوره اصحاب دعوي و تلاش جهت ايجاد صلح و سازش ميان آنان را مي توان از جمله اين موارد دانست.

گفتار اول: ارشاد و مشاوره

همان گونه كه در صورت بروز دعوي در موضوعات حقوقي و كيفري، وكلا به عنوان متخصصان رشته هاي حقوقي مي توانند اصحاب دعوي را راهنمايي نمايند، در پرونده هايي كه داراي موضوع تخصصي و فني است، كارشناسان رسمي، كه به زواياي تخصصي و فني موضوع آگاهند، بهتر مي توانند مشاور اصحاب دعوي باشند.
در حقيقت هنگامي كه اصحاب دعوي بدانند، رأي نهايي در موضوع مطرح شده، بر اساس نظر كارشناس صادر خواهد شد و پيش از طرح دعوي نيز با يك كارشناس مشورت نمايند، ترجيح خواهند داد با طرف مقابل خود به توافق برسند و رنج طرح دعوي و صرف هزينه و وقت بسيار را بر خود هموار مي سازند.
اقدام قوه قضاييه در مستقر ساختن كارشناسان رسمي دادگستري، در مجتمع هاي قضايي و تشكيل واحدهاي ارشاد و معاضدت قضايي توسط كارشناسان كه براي اولين بار انجام شده است، بسيار حائز اهميت وستودني است.

گفتار دوم: حل و فصل اختلاف از طريق داوري و سازش

استفاده از روش هاي داوري در زمينه هاي تخصصي امروزه در سطح داخلي و بين المللي بسيار رواج دارد. با توجه به اينكه استفاده از روش هاي غيرقضايي چون داوري، هزينه و وقت كمتري مي طلبد و امكان رجوع به افراد متخصص مورد تراضي طرفين را نيز براي افراد فراهم مي سازد، اين روش ها امروزه در امور تخصصي و فني بسيار مورد اقبال قرار گرفته است.
كارشناسان رسمي دادگستري به عنوان افرادي متخصص كه داراي صلاحيت هاي اخلاقي هستند، و از قوانين و مقررات نيز آگاهي دارند، مي توانند به عنوان داور در امور فني و تخصصي مورد استفاده قرار گيرند. در صورتي كه رجوع به كارشناسان دادگستري به عنوان داور در كشور رواج يابد، ضمن تسريع در حل اختلافات مردم به شيوه تخصصي، موجب كاهش پرونده هاي مطروحه در دادگستري مي شود و از اين راه نقش مهمي را در بهبود نظام قضايي كشور ايفا مي كند.
در سال هاي اخير قوه قضاييه با صدور دستورالعملي، رجوع به كارشناسان را جهت برقراري صلح و سازش بين طرفين پيشب يني نموده است، كه مي تواند در گسترش فرهنگ به كارگيري كارشناس در كشور بسيار موثر باشد.

نقش كارشناسان در جريان دادرسي

از آثار مهم حضور كارشناسان در دعاوي مي توان به احقاق حقوق اصحاب دعوي، كمك به قضات در كشف حقيقت و تسريع در رسيدگي هاي قضايي اشاره نمود. در اينجا به بررسي اين موارد مي پردازيم.

گفتار اول: احقاق حقوق اصحاب دعوي

بسياري از پرونده هايي كه در محاكم مطرح مي شوند، اگرچه جنبه حقوقي يا كيفري دارند ولي داراي جنبه هاي تخصصي نيز مي باشند. براي صدور يك رأي عادلانه و منطبق بر واقع، ضروري است ابتدا قاضي درك درستي از موضوعي كه بين طرفين واقع شده به دست آورد، تا بتواند بر اساس قوانين حكم صحيح را بر موضوع منطبق سازد.
بديهي است كه اگر هر يك از اين دو مرحله، يعني تشخيص موضوع و تطبيق حكم بر موضوع، به درستي انجام نگيرد، نتيجه فرآيند دادرسي عادلانه و منطبق با واقعيت نخواهد بود. كارشناسان با نقش مهمي كه در شناخت موضوعات فني و تخصصي دارند، بخشي از احقاق حقوق اصحاب دعوي را بر عهده مي گيرند.
به عنوان مثال وقتي فردي به دليل ايراد خسارت به ملك مزروعي اش عليه ديگري طرح دادخواست می نماید، دادگاه هم فعل زيانبار، ورود ضرر و رابطه بين اين دو را مسلم و محرز تشخيص مي دهد و تصميم مي گيرد حكم به جبران خسارت زيان ديده دهد، كارشناس رسمي دادگستري است كه بايستي ميزان اين خسارت را تعيين نمايد. اگر كارشناس وظيفه خود را به درستي انجام ندهد، هر قدر هم كه قاضي عادلانه به پرونده نگريسته باشد و در قوانين دقت و تأمل نموده باشد، نتيجه عادلانه نخواهد بود. اگر كارشناس خسارت واردشده را بيشتر يا كمتر از ميزان واقعي، برآورد نمايد، عدالت ميان طرفين برقرار نخواهد شد.
آنچه بيان شد مثال ساده اي از حضور كارشناس در دادرسي بود. از اين رو مي توان به راحتي دريافت كه در امور فني و بسيار پيچيده نقش كارشناسان رسمي دادگستري چقدر مي تواند موثر باشد. بيراهه نخواهد بود اگر بگوييم، كارشناسان در پرونده هايي كه همراه با امور فني و تخصصي هستند، يكي از ستون هاي اجراي عدالت به شمار مي روند.

گفتار دوم: كمك به قاضي در كشف حقيقت

در جريان يك دادرسي وظيفه قاضي تشخيص موضوع و تطبيق حكم بر موضوع است. در مواردي كه تشخيص موضوع نيازمند تخصص خاصي باشد كارشناس، وظيفه تعيين موضوع را بر عهده مي گيرد. وقتي با نظر كارشناس موضوع بر قاضي روشن گرديد، آنگاه قاضي مي تواند به راحتي حكم مناسب را بر موضوع تطبيق دهد. ”در واقع كارشناس، موضوع شناسي و دادرس، حكم يابي مي كند و حكم واقعه را با حصول شرايط ديگر بر موضوع حمل مي كند. از اين رو كه حكم دادرس تبعيت از موضوع كارشناسي مي كند، اهميت آن روشن مي شود.
رابطه ميان قاضي و كارشناس را مي توان چنان تنگاتنگ دانست كه بگوييم ”كارشناسان چشم و گوش قاضي در امور تخصصي هستند. ” در حقيقت قضات بخشي از فرآيند صدور رأي، يعني تشخيص موضوع را بر عهده كارشناسان مي گذارند.
در عمده موارد قضات، با اعتمادي كه نسبت به كارشناسان رسمي دارند، نظرات كارشناس را ملاك رأي خود قرار مي دهند و آن را يكي از مستندات مهم رأي خود مي دانند. اين مسئله نشان مي دهد كه امروزه كارشناسان جزيي از نظام قضايي براي كشف حقيقت هستند و در صدور رأي به قاضي ياري مي رسانند.

گفتار سوم: تسريع در رسيدگي هاي قضايي

در مواردي كه صدور رأي نيازمند اظهار نظر كارشناسي است، حضور كارشناس و اظهار نظر سريع وي يكي از مهم ترين موجبات كاهش اطاله دادرسي است. بر عكس، در مواردي كه قضات در امور تخصصي و فني قرار كارشناسي صادر نكرده ا ند، ملاحظه مي گردد كه هرچه جريان پرونده بيشتر پيش مي رود، مشكلات پرونده دو چندان مي شود و در برخي موارد عملاً امكان صدور رأي از بين مي رود. همچنين هرگاه كارشناسان در انجام وظايف خود به درستي عمل نكنند و گزارش هاي خود را ديرتر از موعد مقرر و يا به صورت ناقص به دادگاه تحويل دهند، نتيجه آن چيزي جز اطاله دادرسي نخواهد بود.
در حقيقت كارشناسان با حضور به موقع خود در دادگاه ها و اجراي به موقع قرار كارشناسي و دقت و سرعت در ارائه نظريات خود نقش بسيار مهمي در كاهش اطاله دادرسي بر عهده دارند.
منبع: http://www.adlname.com
/خ