وقف و امور خیریه، چه نقشی در اقتصاد مقاومتی دارند؟
عمل وقف در موازین اسلامی به شدت مورد توجه قرار گرفته است و همانند سایر ادیان الهی مانند یهودیت و مسیحیت نسبت به انجام آن توصیه شده است. البته در قرآن به صورت عینی به کلمه وقف اشاره نشده است؛ اما با تدبر در آیات قرآن می توان اهمیت وقف را به درستی درک کرد.
در آیه 46 سوره کهف عنوان شده است که به جای اندوختن مال و فرزندان که زینت های زندگی دنیوی هستند، به اندوختن توشه ای برای آخرت روی آورید و برای خود "باقیات الصالحات" به جای گذارید. با کمی تفکر می توان دریافت که منظور از باقیات الصالحات در این آیه اعمالی است که ثواب آن تا همیشه باقی بماند و این کار جز با وقف کردن حاصل نخواهد شد.
از دیدگاه دیگر، جامعه اسلامی برای رسیدن به رشد و تعالی باید قدرت اقتصادی خود را تقویت نماید. بسیاری از مشکلات فرهنگی، آموزشی و دینی از طریق رسیدن به خودکفایی اقتصادی قابل حل خواهند بود. جوامعی که می خواهند در بین قدرت های سیاسی در دنیا قرار گیرند و بتوانند جامعه ای مستقل داشته باشند، در ابتدا می بایست بر روی مسائل اقتصادی خود کار کنند.
به منظور دستیابی به رشد اقتصادی در جامعه تمامی نهادها باید با یکدیگر هم فکری کرده تا بتوانند نسبت به رفع این مشکلات تلاش نمایند. در این راستا یکی از نهادهایی که می تواند نقش بسیار مهمی در شکوفایی اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جامعه داشته باشد، نهادهای مردمی است. افرادی که تمکن مالی دارند می توانند از طریق فریضه وقف کمک های خیرخواهانه خود را به جامعه تزریق کنند و نقش مهمی در پیشرفت جامعه ایفا کنند.
.jpeg "وقف و امور خیریه، چه نقشی در اقتصاد مقاومتی دارند؟")
اقتصاد مقاومتی به چه معنا است؟
در حقیقت اقتصاد مقاومتی عبارتی است که اولین بار از سوی رهبر انقلاب در رابطه با تحریم های یک جانبه علیه جمهوری اسلامی مطرح شد. در واقع سیاست در پی گیری اقتصاد مقاومتی از سوی جمهوری اسلامی ایران موجب می شود تا اقدامات تخریبی دشمن کمترین اثر را بر روی جامعه و افراد داشته باشد.اصولا مکانیزم تاثیرگذاری سیاست تحریم علیه هر کشـور، از طریـق تحمیل هزینه های اقتصادی بر شهروندان کشور مذکور عمل می کند، تا از این طریـق بـر دولـت فشـار آورده شود؛ زیرا که انتظار می رود دولت مردان برای حفظ موقعیت خود متمایل به ترجیحات و خواسته هـای شهروندان شده و تغییر رویه دهند.(1)
بر این اساس رهبر معظم انقلاب بر ضرورت بهره گیری از تمام توانایی کشور برای مقابله با این اقدامات توصیه می کنند. این امر در صورتی به درستی انجام می شود که تکیه اقتصاد کشور از منابع نفتی برداشته شده و از سایر پتانسیل ها در مقابله با تحریم ها بهره گرفته شود.
افزایش تولیدات داخلی از طرف تولیدکنندگان و همچنین استفاده عموم مردم از تولیدات داخلی می تواند مصداقی از عمل به شیوه اقتصاد مقاومتی در دوره تحریم باشد.
در حقیقت اقتصاد مقاومتی نه تنها به عنوان اقتصادی مقاوم در برابر حربه و تحریم های دشمنان عمل می کند، بلکه به عنوان اقتصادی پویا و پیش رونده نیز شناخته می شود. فعالیت در حوزه های کارآفرینی، استفاده از نیروهای جوان و متخصص در این حوزه، اتکا به تولیدات داخلی و... همگی مصادیق بارزی از اقتصاد مقاومتی هستند.
بنابر توضیحات عنوان شده، اقتصاد مقاومتی نقش بسیار مهمی در رشد و شکوفایی اقتصادی ایجاد می کند. اقتصاد مقاومتی اقتصادی فعال و پویا است که در مقابل اقتصاد منفعل قرار دارد. برای دستیابی به اقتصادی شکوفا در جامعه نیازمند همت همه افراد جامعه هستیم و تنها از این طریق می توان به اقتصاد مقاومتی معنا و مفهوم بخشید.
بهینه سازی مصرف و همچنین اصلاح الگوی مصرف در مورد بسیاری از مواد مصرفی جامعه می تواند نقش بسیار عمیقی در شکوفایی اقتصاد مقاومتی ایفا کند. در راستای دستیابی هر چه بهتر و سریعتر به ارزش ها و آثار اقتصاد مقاومتی، چهار مورد مطرح خواهد شد. این چهار مورد شامل: اقتصاد موازی، اقتصاد ترمیمی، اقتصاد دفاعی و اقتصاد الگو است.
.jpeg "وقف و امور خیریه، چه نقشی در اقتصاد مقاومتی دارند؟")
ارتباط وقف و اقتصاد مقاومتی
همان طور که عنوان شد، از موضوع وقف به عنوان باقیات الصالحات یاد می شود و از این رو مسئله وقف همواره مورد توجه و اهتمام افراد قرار گرفته است. مسئله وقف مسئله ای است که عواقب و نتایج آن شامل تمامی اعضای یک جامعه می شود و اگر وقف از نوع عمومی باشد، سود آن به همه افراد جامعه می رسد. اما افراد برای این که بتوانند از مال خود بگذرند، باید دارای ایمان و اراده ای قوی باشند. این افراد فانی بودن این دنیا را به خوبی درک کرده اند و از این رو حاضرند تا برای آخرت خود از مال و حتی جان خود نیز بگذرند.یکی از موازینی که همواره باعث شده است تا تحریم های دشمنان در مورد جمهموری اسلامی بی اثر شود، همین مسئله وقف است. بسیاری از خیرین و نیکوکاران با وقف اموال خود در راه خدا توانسته اند کمک شایانی به حفظ اقتصاد جامعه نمایند. نکته ای که در این مورد مطرح می شود، این است که چه اقداماتی در نبود افراد وقف کننده باید در قبال موقوفات انجام پذیرد.
چرا که حفظ موقوفات و بهره وری حداکثر از آن ها نیز می تواند نقش بسیار مهم و قابل توجهی در پیشبرد اقتصاد مقاومتی ایفا کند. بر این اساس سازمان اوقاف به عنوان سازمانی ناظر بر این اموال سعی در حفظ اموال موقوفه خواهد داشت.
ترویج و تشویق افراد به وقف و همچنین استفاده درست از منابع موقوفه می تواند در اقتصاد مقاومتی بسیار موثر باشد. افراد با وقف اموال خود زمینه را برای اشتغال بسیاری از افراد و جوانان فراهم می کنند و این چرخه می تواند اثرات وقف را بلند مدت نشان دهد.
نظارت بر اموال اوقافی توسط سازمان های مرتبط می تواند نقش مهمی در بهره گیری حداکثری از این منابع ایفا کند. موقوفات در بسیاری از مکان ها و مناطق محروم کشور سبب شده است تا مدارس، مساجد، کتابخانه ها و سایر مکان هایی از این دست ساخته شوند و در اختیار افراد قرار گیرند.
.jpeg "وقف و امور خیریه، چه نقشی در اقتصاد مقاومتی دارند؟")
جایگاه وقف در امور اقتصاد مقاومتی
همان طور که اشاره شد، اموالی که از طریق وقف اهدا می شوند نیز می توانند مانند سایر سرمایه های داخلی و حتی خارجی کشور در فرایند تولیدات و خدمات رسانی و همچنین اشتغال زایی افراد به کار گرفته شوند. البته باید توجه داشت که در مورد اموال وقف شده قبل از هر گونه بهره وری می بایست تمامی جوانب حقوقی موقوفات را در نظر گرفت و با توجه به موازین شرعی و همچنین اهداف وقف کننده آن ها را پیش برد.زمانی که اموال و موقوفات در فعالیت های تولیدی و خدماتی مورد بهره وری قرار گیرند، می توانند موجبات رشد اقتصادی و پویایی اقتصاد کشور را فراهم کنند.
همان گونه که در سالیان اخیر بسیاری از افراد جویای کار توانستند از طریق همین موقوفات به کار مشغول شوند. در واقع سود و انتفاعی که از جانب موقوفات حاصل می شود می تواند گستره زیادی از افراد جامعه را تحت پوشش قرار دهد.
اگر از موقوفات به طور صحیح استفاده شود، می توان در مقوله اقتصاد مقاومتی تحول شگرفی ایجاد کرد. این کار می تواند به تدریج ریشه های فقر را بخشکاند و اختلاف طبقات جامعه را به حداقل ممکن برساند. این امر همچنین در رشد اقتصاد کشور و همچنین افزایش رفاه عمومی بسیار موثر خواهد بود. برای استفاده حداکثر از موقوفات امروزه روش های مختلفی در نظر گرفته شده است.
افراد می توانند اموال وقفی خود را از طریق بانک وقف پول، وقف سهام، وقف بورس و همچنین ثبت دیگر شرکت های اقتصادی در صادرات و واردات وارد شبکه های اقتصادی نمایند و از این طریق موجبات رشد اقتصادی را فراهم کنند. وقف اموال با استفاده از شیوه های جدید وقف سبب افزایش و رشد چند برابری اصل مال شود و از این طریق مورد استفاده نیازمندان قرار گیرد.
همچنین از این راه می توان موجبات و زمینه های کارآفرینی را نیز به طور گسترده ایجاد کرد. بنابراین به نظر می رسد مهم ترین مولفه های اقتصاد مقاومتی؛ «پیشرفت و کاهش آسیب پذیری» در شرایط «مقاومت» در برابر جبهه استکباری با استفاده از ظرفیت وقف و امور خیریه است. (2)
با توجه به این که اموال وقفی می توانند از طریق راه های عنوان شده به حداکثر سود دست پیدا کنند، افراد خیر نیز نسبت به امر وقف بیشتر ترغیب شده و بتوانند نقش پررنگ تری در این مسیر ایفا کنند.
چنانچه مسئولان امور اوقاف در رابطه با استفاده از اموال اوقافی با حقوق دانان، اقتصاددانان و فقها مشورت نمایند، می توانند موجبات تشکیل کمپانی های بزرگ اقتصادی را فراهم کرده و در این راه از حداکثر امکانات استفاده کنند؛ همان گونه که در بسیاری از کشورهای دنیا بسیاری از کمپانی های قدرتمند اقتصادی از طریق موقوفات و کمک های خیرخواهانه و نهادهای مردمی تشکیل شده اند و علاوه بر کمک به رشد اقتصادی در سطح کشور، توانسته اند آن را در عرصه جهانی نیز به نمایش گذارند.
.jpeg "وقف و امور خیریه، چه نقشی در اقتصاد مقاومتی دارند؟")
وضع اقتصادی مردم چه تاثیری در موقوفات خواهد گذاشت؟
چیزی که در این باره مسلم است این است که وضعیت اقتصادی جامعه تاثیر به سزایی در میزان موقوفات و کمک های مردمی دارد. در جامعه ای که از وضع اقتصادی نابه سامان رنج می برد و مشکلات اقتصادی متعدد از قبیل: عدم وجود نقدینگی، رکود بازارها و کسب و کارها و همچنین تورم و گرانی وجود دارد، قطعا مردم سهم کمتری در وقف و کمک های خیرخواهانه خواهند داشت.در مقابل اگر اقتصاد جامعه رونق بگیرد، افراد بیشتری نیز وضعیت بهتری از نظر اقتصادی پیدا می کنند و می توانند نقش به سزایی در افزایش موقوفات داشته باشند. با وجود تحولات بسیاری در اقتصاد و امور سیاسی مرتبط با آن به وجود آمده است، اما همچنان تعارض و تداخل میان دولـت و بـازار و سـهم هـر یـک از ایـن دو در اقتصاد سیاسی بین الملل در عصر جهانی شدن ادامه دارد.
اگر قرار است تا افراد در چارچوب اقتصاد مقاومتی بخواهند نسبت به کمک به جامعه و افراد آن اقداماتی انجام دهند و همچنین برای موقوفات حاصل از مشارکت افراد جامعه برنامه ریزی دقیق و درستی انجام پذیرد، نیاز است تا تمامی افراد جامعه و به خصوص دولت مردان برای تحقق این امر در حد توان خود کوشش کنند؛ چرا که این مسئله نیز به طور تنگاتنگ با سایر موازین اقتصادی و سیاسی جامعه در ارتباط است و بنابراین نیاز به یک همکاری گسترده در این راه احساس خواهد شد.
.jpeg "وقف و امور خیریه، چه نقشی در اقتصاد مقاومتی دارند؟")
اثر اقتصادی وقف و امور خیریه
برای این که با اثرات و فواید وقف در امور اجتماعی و همچنین زندگی فردی و اقتصاد مقاومتی ارتباط بهتر و نزدیک تری داشته باشیم، لازم است تا هر بار در این زمینه بیشتر مطالعه و تحقیق کنیم. همان طور که عنوان شد، یکی از راه های بسیار مهم و کارآمد در دستیابی به رشد اقتصادی و همچنین خارج شدن از منجلاب اقتصادی که سیاست های خارجی بر کشور تحمیل کرده است، استفاده و بهره وری از موقوفات و اموال خیریه است. اموال و موقوفات خیریه می توانند راه گشای بسیاری از مشکلات اقتصادی در عصر حاضر باشند.با این که به دلایل مختلفی از جمله رکود اقتصادی، میزان اموال اوقافی آنچنان که باید نخواهد بود؛ اما با سرمایه گذاری صحیح و با تفکر درست در مورد استفاده از اموال موجود نیز می توان تا حد زیادی برای رشد اقتصادی تلاش کرد. کمک های خیرخواهانه افراد و همچنین برکات ناشی از اموال اوقافی اگر در مسیر صحیح استفاده قرار گیرد، می تواند تا حد زیادی مشکلات کشور را برطرف نماید.
البته باید توجه داشت که از افراط و تفریط در مورد وقف پرهیز شود. دیدگاه افراطی، وقف و قرض الحسنه را آنقدر بزرگ می کند که می خواهد با آن ها بیشتر دشواری های نظام اقتصادی جامعه اسلامی را حل کند و از این راه به تمدن سازی اسلامی بپردازد؛ اما دیدگاه تفریطی آنقدر آن ها را کوچک می کند که می گوید دیگر وقف، قرض الحسنه و... کارایی لازم را ندارند و باید به آن ها بی توجه باشیم .(3)
.jpeg "وقف و امور خیریه، چه نقشی در اقتصاد مقاومتی دارند؟")
نتیجه گیری
در پایان باید عنوان کرد که وقف به عنوان وظیفه ای دینی و انسانی، علاوه بر این که باقیات صالحاتی برای فرد فراهم می کند، می تواند موجب رفع مشکلات اقتصادی جامعه نیز بشود. بر این اساس ارگان ها و سازمان های مربوطه موظف هستند تا اقتصادی کارآفرین، با تحرک و پویا ایجاد کنند و از این طریق نقش بسیار مهمی در به ثمر رساندن اقتصاد مقاومتی داشته باشند.در این راستا لازم است تا به صورت واقع بینانه با برخی از سیاست ها مواجه شد و برای ترمیم و بهبود سیاستهای غلط و تفکرات اشتباه تلاش کرد. مقابله با فساد اقتصادی نیز در این رابطه بسیار با اهمیت خواهد بود.
پینوشتها
1- یارمحمدی، ناصر (1390) ، آیا تحریم های اقتصادی علیه ایران تاثیرگذارند؟ ، دنیای اقتصاد، 4مهر، در:
www.donya_e_eqtesad.com
2- غفارپور، داوود و زهره پورحاتمی (1390) ، «اقتصـاد مقـاومتی، ضـرورت مقاومـت اقتصـادی»، سـایت سازمان امور در، مرکزی دارایی و اقتصادی در:
www.mk.mefa.ir
3- ریاحی سامانی، نادر، دانش پور، سید علی، چرا وچگونه وقف کنیم، سازمان چاپ وانتشارات 1388.
