چگونگي اصلاح مزاج ها

اصلاح مزاج

اصلاح مزاج، يعني درمان مزاج اکتسابي و بازگرداندن آن به مزاج اصلي و حفظ آن با استفاده از مُصلح.

تعريف مُصلح

به ماده ي خوراکي يا غير خوراکي که مصرف همزمان آن با ساير مواد، طبع فرد را معتدل نموده و از مشکلات احتمالي ايجاد شده ي آنها جلوگيري مي نمايد و همچنين هضم آن را آسان تر مي کند، مٌصلح مي گويند. براي نمونه اگر فرد صفراوي يا دموي بيش از حد عسل مصرف کند موجب بروز حساسيّت يا خارش بدنش مي شود يا اگر فرد بلغمي بيش از حد آب بنوشد موجب بروز بيماري، سردي، خستگي، سستي و پرخوابي در او مي شود. بنابراين براي پيشگيري يا کاهش مشکلات ناشي از مصرف برخي مواد غذايي بايد از مصلح آن استفاده نمود.

انواع مصلحات از نظر خاصيّت

مصلحات عمومي يا مصلحات مزاجي:

مصلحاتي که مزاج آنها، ضد مزاجِ مواد اصلي استفاده شده است؛ مثلاً ماست مزاج سرد و مرطوب دارد افراد بلغمي و سوداوي که داراي مزاج سرد هستند، بايد آن را با خوراکي هايي که داراي مزاج گرم و مرطوب هستند مانند زنيان، انيسون، پونه، نعناع و آويشن استفاده کنند تا مزاج ماست، معتدل شود و مشکلات ناشي ازسرد بودن ماست بر آنها اثر نکند.

مصلحات تخصصي يا ذاتي:

اين نوع مصلحات حالت عمومي نداشته و به صورت تخصصي در کنار ساير مواد استفاده مي شوند. مثل خوردن مصلح زنيان که براي کم کردن مشکلات ناشي از خوردن ماست و خوردن مصلح انيسون که براي کم کردن مشکلات ناشي از خوردن رازيانه مصرف مي شود.
در طب سنتي نيز گاهي اوقات بيماري آکنه يا جوش صورت که در اثر گرمي ايجاد مي شود را با مصرف گياه گرم رازيانه که خود نيز طبع گرم دارد درمان مي کنند، زيرا رازيانه علاوه بر گرم بودن طبع خود، به طور ذاتي درمان کننده ي جوش غرور نيز هست. خصوصاً اگر در فصول سرد سال تجويز شده باشد. يا استفاده از دم کرده ي جو که بسيار سرد است ولي در درمان بيماري هاي سرد کليوي مثل سنگ کليه از آن استفاده مي شود، زيرا جو علاوه بر سردي مزاج به طور ذاتي خاصيّت درمان بيماري هاي کليوي را نيز دارد.

انواع مصلحات از نظر طريقه ي مصرف

ممکن است مصلح يک خوراکي، بوييدني باشد نه خوردني. مثلاً مصلح گل سرخ در سردمزاجان، خوردن انيسون بوده ولي در گرم مزاجان فقط کافيست که مصلح کافور را استنشاق يا بو کنند. بو کردن کافور، سردرد ناشي از مصرف خوراکي گل سرخ را در گرم مزاجان کاهش مي دهد.
يکي از اصول پيشگيري از بيماري ها، عدم استفاده از هر نوع ماده ي غذايي در هنگام بي اشتهايي است. اگر با اولين لقمه يا قاشق غذايي که در دهان خود مي گذاريد، احساس بدي پيدا مي کنيد، فوراً آن را دور بريزيد و تا پيدا کردن اشتها هيچ نوع غذايي را ميل نکنيد؛ زيرا سلامتي شما در نخوردن آن است.
توصيه مي شود افرادي که طبيعت گرم صفراوي يا دموي دارند، غذاهاي سرد مصرف کنند تا گرمي آنان کم تر شود و افرادي که طبع سرد بلغمي يا سوداوي دارند، غذاهاي گرم مصرف کنند و يا با مخلوط غذاهاي سرد و گرم، اثر سردي و گرمي را متعادل کنند.

اصلاح افراد بلغمي مزاج

اگر افراد بلغمي مزاج، خوراکي هاي سرد ميل مي کنند حتماً بايد همراه آن از خوراکي هاي گرم نيز استفاده کنند تا سردي آنها بر آنها تأثير نگذارد. براي نمونه هنگام استفاده از ماست که مقدار کم آن بلغم زا و مقدار زيادش سودازا است، بهترين کار آن است که از مصلح مزاجي ماست مثل پونه، نعناع، آويشن، زيره و يا حتي از مصلح تخصصي آن يعني زنيان استفاده کنند و همچنين روزانه نيم ساعت نرمش و ورزش کنند. با رعايت اين موارد به زودي طبع آنان اصلاح خواهد شد.
افراد بلغمي مزاج بايد از خوردن لبنيات خصوصاً ماست، دوغ، ترشي جات و غذاهاي سردي بخش بدون استفاده از مصلح آن ها خودداري کنند و بيشتر از خوراکي هاي گرمي بخش مانند ارده، عسل، شيره ي انگور و خرما استفاده کنند.

اصلاح افراد صفراوي مزاج

در مجموع اين افراد بايد از خوراکي هاي سرد و خنک استفاده کنند. عرق کاسني و عرق شاه تره بهترين نوشيدني براي اين گونه افراد است؛ آنها براي شستشوي سر و بدن خود بايد از سِدر استفاده کنند. بهترين روش براي اصلاح افراد صفراوي اين است که از خوردن خوراکي هاي گرم بدون مصلح پرهيز کنند تا بتوانند سلامتي خود را حفظ کنند.
خوراکي هايي که موجب اصلاح مزاج در افراد صفراوي مي شود، عبارتند از: ليموترش، زرشک، نارنج، گريپ فروت با عسل، تَرنجبين، کاهو، کيوي، آلو بخارا، آلوچه، اسفناج، تمرهندي، ليموشيرين، پرتقال، نان جو و آش جو.

اصلاح افراد دموي مزاج

افراد دموي مزاج بهتر است براي اصلاح مزاج شان از خوراکي هايي مانند ميوه جات و سبزي جات تازه، مسهل هاي گياهي ( مانند خاکشير، اِسفرزه، بارهنگ، بالنگ و تخم ريحان )، سوپ يا آش جو، آش انار، آب زرشک، خيار، مرکبات، ماست، نان جو، برگه ي زرد آلوي خيس شده هلو، انجير و آلو بخارا استفاده کنند. همچنين نوشيدن روزانه 6 ليوان آب خنک ( نيم ساعت قبل از غذا و دو ساعت و نيم بعد از غذا )، کم کردن حجم غذا و استفاده از غذاهاي سبک نيز يکي از بهترين راه هاي اصلاح مزاج در اين افراد است.

نکته:

افراد دموي اگر همراه خوراکي هاي گرم از خوراکي هاي سرد استفاده نکنند، دچار جوش، خارش بدن و... مي شوند.

اصلاح افراد سوداوي مزاج

افراد سوداوي مزاج بايد از خوردن غذاهاي چرب، شور، مانده و بيات به خصوص گوشت، ماهي دودي، شيريني جات مصنوعي، ادويه جات، عدس، آلو، اسفناج، کدو تنبل و هويج فرنگي پخته، چاي و نيز خوردن قرص جلوگيري از بارداري، خودداري نموده و در عوض بيشتر از مسُهل هاي گياهي، نان سنگک، سالاد فصل همراه مقداري جوانه ي گندم قبل از غذا، روغن زيتون و آش جو استفاده کنند و در بين غذاها از نوشيدن مايعات به خصوص آب يخ و نوشابه هاي گازدار و دوغ خودداري کنند. اين افراد بايد از مصرف کشک و ماست نيز پرهيز کنند.
مصرف پنير همراه با چاي شيرين در وعده ي صبحانه براي افراد سوداوي مزاج بسيار زيان آور است، زيرا رسوبات خود را در اين نوع افراد افزايش مي دهد.
اگر چنين افرادي به فکر اصلاح طبع خود نباشند شديداً دچار افسردگي روحي خواهند شد و روز به روز از نظر جسمي لاغرتر مي شوند.
در مجموع افراد سوداوي بايد از غذاهاي گرم و مرطوب استفاده نمايند.
غذاهايي مثل برنج که مزاج سرد و خشک دارد براي افراد سوداوي مضر مي باشد چون موجب ايجاد يبوست در آنها مي شود.

مزاج خوراکي ها همراه با مصلح آن ها

در اينجا چند نمونه از خوراکي ها را به همراه مصلح آنها بيان مي کنيم:

ادویه ها و چای های گیاهی

ادویه	مزاج	انواع مصلحات
آویشین	گرم و خشک	نعناع، سرکه ی انگور
انیسون	گرم و خشک	رازیانه، فُلوس، سکنجبین
بابونه	گرم و خشک	شربت انار و عسل
بومادران	گرم و خشک	انیسون
پونه و دارچین	گرم و خشک	کتیرا
زردچوبه	گرم و خشک	آب لیمو، آب بالنگ
زنجبیل	گرم و خشک	عسل، روغن بادام شیرین
زنیان	گرم و خشک	گشنیز، باقلا
زیره	گرم و خشک	عسل، آویشن، کتیرا
گلپر	گرم و خشک	خیساندن در سرکه، بوئیدن کافور یا گلاب، رازیانه
گل سرخ	معتدل تا کمی سرد و خشک	انیسون، بوکردن کافور
هل	گرم و خشک	کتیرا
گل گاو زبان	گرم و خشک	صندل سفید ( نوعی چوب که سفید، زرد یا قرمز است )
مریم گلی	گرم و خشک	فلوس
نمک	گرم و خشک	روغن بادام، آویشن
برگ بو	گرم و خشک	کتیرا
خردل	گرم و خشک	روغن بادام، کاسنی، سرکه
میخک	گرم و خشک	صمغ عربی ( صمغ درخت اقاقیا )
قهوه	گرم و معتدل	زعفران، گلاب، روغن پسته، زنجبیل
فلفل	گرم و خشک	گلاب، صمغ عربی
سُماق	سرد و خشک	مصطکی ( صمغ نوعی درخت است )، انیسون، پختن آن بادمجان
چای سیاه	گرم و خشک	آبلیمو

گوشت ها

گوشت	مزاج	انواع مصلحات
گوشت آهو، بلدرچین	گرم و خشک	سماق، گشنیز، مرزه، پختن آن با روغن بادام یا روغن کنجد، سکنجبین
ماهی تازه	سرد و مرطوب	پختن آن با دنبه یا روغن گنجد، زنجبیل، آویشن، عسل، ادویه ی گرم، گردو، فلفل سیاه
بز	سرد و خشک	نمک، فلفل، پیاز، دارچین، زیره، میخک، بادام، نارگیل و خرما
جگر سیاه	گرم و مرطوب	ادویه ی گرم، نمک، دارچین، گشنیز، سرکه، کباب و مغز پخت کردن آن، زیره
شتر	گرم وخشک	جوشاندن با روغن زیتون، پختن با نمک و شوید، فلفل، سرکه، زیره
قلوه	سرد و خشک	کباب نمودن با روغن زیتون، نمک، فلفل، دارچین، زیره
کبوتر	گرم وخشک	پختن آن با آبغوره یا سرکه، کاسنی، کرفس، سماق، شوید، تره، نخود
گاو	سرد و خشک	دارچین، فلفل، زنجبیل، پیاز، سکنجبین، گلپر، سیر، زیره
گوسفند	گرم و مرطوب	گشنیز، سماق، مرزه، قره قورت
مرغ	سرد و مرطوب	ادویه ی گرم، سکنجبین
میگو	گرم و مرطوب	سرکه، شربت انار، نعناع
کباب	گرم و خشک	سماق، گشنیز، فلفل، سکنجبین
سیرابی	سرد و خشک	گلپر، سرکه، مرزه، زنجبیل دارچین
بوقلمون	گرم و مرطوب	گشنیز، سماق
اردک	گرم و خشک	پختن آن با سرکه، کرفس، پونه، نخود، شوید، تره، دارچین، سکنجبین.

حبوبات و غلات

حبوبات	مزاج	انواع مصلحات
باقلا تازه	سرد و تر	پوست کندن باقلا، عسل، جوشاندن باقلا در آب و دور ریختن آب آن پس از پخت، روغن بادام، پونه، آویشن، زیره، گلپر
باقلا خشک	سرد و خشک
برنج	سرد و خشک	خیساندن در آب و نمک، زعفران، زیره سیاه ، شوید
جو	سرد و خشک	رازیانه، انیسون، روغن های گیاهی
ذرت	معتدل و خشک	روغن های گیاهی
عدس	سرد و خشک	مرزه، روغن بادام، سرکه، گلپر، روغن کنجد، پونه، زعفران
گندم	گرم و معتدل	سرکه ی کهنه، شیرینی های طبیعی
ماش	سرد و مایل به خشک	زیره، میخک، آب انار ترش، سماق، آب زرشک، روغن بادام، زنجبیل، دارچین، فلفل، خردل
نان گندم	گرم و خشک	رازیانه، سیاه دانه، کنجد
نخود سبز	گرم و خشک	آویشن، دارچین، زنجبیل، فلفل
نخود خشک	گرم و خشک	زیره، شوید، سکنجبین

میوه ها

میوه	مزاج	انواع مصلحات
تمشک، اَزگیل، آلبالو، ذغال اخته، سنجد، غوره، زرشک، لیمو عمانی، کیوی	سرد و خشک	عسل
قیسی، پرتقال، گیلاس، شلیل، آلو و آلوچه	سرد و مرطوب	عناب، کندر، عسل، زنیان، زیره، روغن، زیتون
آناناس	گرم	آب انار، آب لیمو، عسل
انجیر، گلابی، انگور، سیب، مویز	گرم و مرطوب	گردو، آویشن، انیسون، بادام، دارچین
به	سرد و مرطوب	آعسل، انیسون
انار	سرد و خشک	گلاب، گلپر
کدو	سرد و مرطوب	زیره، نعناع، نمک، روغن زیتون، خردل، فلفل، آبغوره
گرمک	گرم و مرطوب	آب انار ترش، سرکه
موز	گرم و مرطوب	نمک، عسل، سکنجبین، مربای زنجبیل
خرما	گرم و خشک	آب انار، بادام، گلاب، سرکه، کاهو
زردآلو	سرد و مرطوب	عسل، زنیان، زیره، روغن زیتون
نارنج	گرم و خشک	عسل
هلو	سرد و مرطوب	عسل، مربای زنجبیل
خربزه	گرم و مرطوب	آب انار ترش، سرکه
خیار چنبر	سرد	انیسون
خیار سبز	سردو مرطوب	نعناع، گل سرخ، رازیانه، نمک
طالبی	گرم و مرطوب	آب انار ترش، سرکه
هندوانه	سرد و مرطوب	مربای پوست هندوانه، عسل
گوجه فرنگی	سرد	روغن زیتون
بادمجان	گرم و خشک	پختن آن با گوشت بره، سرکه، زیره، گلپر، انار
توت فرنگی	سرد	عسل
تمشک	سرد و خشک	عسل
شاه توت	گرم و خشک	عسل، آب انار، انار
هویج	گرم و مرطوب	انیسون، ادویه گرم
سیر و موسیر	گرم و خشک	پختن در آب و نمک، روغن بادام، کره، گشنیز، سکنجبین، انار ترش
شلغم	گرم و مرطوب	فلفل، زیره، سکنجبین، خردل، سرکه
کلم قمری	گرم و خشک	آویشن، پونه، انیسون، دارچین
سیب زمینی	سرد و مرطوب	دارچین، زنجبیل، آویشن
پیاز	گرم و خشک	شستن آن با آب و نمک، سرکه، آب انار، کاسنی

سبزیجات

سبزی	مزاج	انواع مصلحات
اسفناج	سرد و مرطوب	پختن با روغن بادام، دارچین، فلفل
بامیه	سرد و مرطوب	ادویه های گرم
برگ چغندر	گرم و خشک	خردل، آبغوره، پختن با عدس، شربت بالنگ
ترخون	گرم و خشک	عسل، کرفس
ترشک	سرد و خشک	رازیانه ، نبات
جعفری	گرم و خشک	بادرنجبویه، کاسنی
خرفه	سرد و مرطوب	کرفس، نعناع
شنبلیله	گرم و خشک	انیسون، کاسنی، برگ اسفناج، برگ خرفه
قارچ خوراکی	سرد و مرطوب	خردل، پختن با نمک و شوید، روغن کنجد، زیتون، پونه، آویشن، فلفل، زنجبیل، زیره
کاسنی	سرد و مرطوب	شاه تره، فلوس، رازیانه، عسل، دارچین، هل
کاهو	سرد و مرطوب	نعناع، کرفس، زیره، سکنجبین
کرفس	گرم و خشک	انیسون
لوبیا سبز	سرد و مرطوب	دارچین، زنجبیل، خردل، زیره نمک، روغن زیتون، آویشن
ریواس	سرد و خشک	شربت عود، انیسون، عسل
مرزه	گرم و خشک	سرکه
نعناع	گرم و خشک	کرفس
گشنیز	گرم و خشک	پختن آن با زرده ی تخم مرغ با فلفل و نمک، آب مرغ و دارچین
شوید	گرم و خشک	آبلیمو، آبغوره، سکنجبین

لبنیات

لبنیات	مزاج	انواع مصلحات
پنیر تازه	سرد و مرطوب	مغز گردو، آویشن، عسل، نعناع خشک، سبزی های معطر، زیتون
پنیر کهنه	گرم و خشک	مغز گردو، آویشن، عسل، نعناع خشک، سبزی های معطر
دوغ و ماست	سرد و مرطوب	زنیان، نعناع، آویشن، سیر، کاکوتی، زیتون، سیاه دانه، پونه
سرشیر	سرد و مرطوب	عسل
قره قورت	سرد و خشک	انواع فلفل، زیره، سیاه دانه
کره	گرم و مرطوب	عسل، انواع مربا
کشک	سرد و خشک	سیر، نعناع خشک، پونه کوهی
خامه ی پاستوریزه	سرد و مرطوب	عسل
روغن حیوانی	گرم و مرطوب	عسل، سرکه و آبلیمو

آجیل ها

آجیل	مزاج	انواع مصلحات
پسته	گرم و خشک	زردآلو، انار ترش، سرکه، سکنجبین، آلو
تخم خربزه	گرم و مرطوب	بنفشه، عسل
تخم کدو	سرد و مرطوب	عسل
شاه دانه	گرم و خشک	کتیرا، زرشک
کنجد	گرم و مرطوب	عسل
گردو	گرم و خشک	انار ترش، سکنجبین، ترشی های طبیعی
بادام درختی شیرین	گرم و خشک	عسل، رب ترش
بادام درختی تلخ	گرم و خشک	عسل، بادام شیرین
بادام زمینی	گرم و مرطوب	عسل
بادام هندی	گرم و خشک	عسل، رب ترش
تخم آفتابگردان	معتدل تا کمی سرد و خشک	آب انار، آبغوره، سرکه
فندق	گرم و خشک	آب عسل، شربت به، سکنجبین

روغن های گیاهی

روغن	مزاج	انواع مصلحات
روغن بادام شیرین	معتدل	مصطکی
روغن بادام تلخ	گرم و خشک	شکر، نبات، بادام شیرین
روغن کنجد	گرم و مرطوب	عسل
روغن زیتون	گرم و مرطوب	مغز گردو، مغز بادام، سرکه، عسل

چای های گیاهی و خواص آنها

چای	مزاج	خواص آنها
چای گل گاو زبان و سنبل الطیب	طبیعت گرم و خشک	آرام بخش اعصاب، خواب آور، ضد سردردهای عصبی، دردهای کلیوی، ضد سودا و صفرا
چای بادرنجبویه و زیرفون	طبیعت خیلی گرم	افزایش دهنده ی فشار خون، تقویت کننده ی قلب و اعصاب، خون ساز، تقویت کننده ی سلول های مغزی، آرام بخش، ضد صدای وزوز گوش، خواب آور، ضد بیماری های کلیه، ضد بوی بد دهان
چای بابونه	طبیعت معتدل	آرام بخش اعصاب، معده، روده و تقویت آنها، ضد تب، ضد انگل، ضد یبوست، تقویت کننده ی اعصاب و مغز، اشتهاآور، ضد بلغم و صفرا، شستشو دهنده ی بسیار قوی کلیه ها
چای دارچین	طبیعت گرم و خشک	محرک اعصاب، شستشو دهنده ی کلیه، تقویت رشد قد، دفع رطوبت اخلاط بلغمی، شادی آور، تقویت کننده ی نیروی جنسی، درمان پا دردهای رطوبتی، اشتهاآور، ضد دلهره، ضد بوی بد دهان، تقویت کننده ی کبد و معده
چای زنجبیل	طبیعت گرم و خشک	افزایش دهنده ی فشار خون، ضد ضعف اعصاب، تقویت کننده ی حافظه، ضد رطوبت مزاج، ضد بلغم، خون ساز، ضد درد مفاصل، تقویت کننده ی معده و روده، افزایش نیروی جنسی، ضد درد.
چای آویشن	طبیعت معتدل	افزایش دهنده ی فشار خون، تقویت اعصاب، ضد نفخ، شستشو دهنده ی کلیه، ضد صفرا، ضد دلهره و اضطراب، تقویت بدن، ضد بیماری های تنفسی ( آسم، زکام، سرفه )، مقوی معده، ضد دردهای رماتیسمی و استخوانی و کمر، ضد سنگ کیسه ی صفرا.
چای اکلیل کوهی	طبیعت گرم	مقوی اعصاب، شستشو دهنده ی کلیه، ضد صفرا، ضد اضطراب، تقویت کننده ی بدن، ضد بیماری های تنفسی ( زکام، آسم، سیاه سرفه )، تقویت کننده ی معده، ضد درد رماتیسمی، استخوانی و کمر، ضد سنگ کیسه ی صفرا.
چای گزنه	طبیعت گرم و خشک	ضد قند، ضد غلظت خون، ضد چربی، ضد صفرا و سنگ کیسه ی صفرا، ضد سرطان، ضد امراض کلیه، شستشو دهنده ی کلیه ، ضد خونریزی، افزایش دهنده ی شیر مادر، رفع خستگی، ضد ریزش مو.
چای اُسطوخودوس	طبیعت گرم و خشک	آرام بخش اعصاب، تقویت کننده ی سلول های مغز، ضد میگرن، ضد زکام، آسم و برونشیت، مؤثر در درمان رماتیسم، شستشو دهنده ی کلیه و ضد اگزما.
چای نعناع	طبیعت معتدل و گرم	ضد اسهال و استفراغ، ضد نفخ معده، تقویت کننده ی معده، خوشبو کننده ی دهان، رفع ناراحتی های روده ای، رفع خستگی، رفع ناراحتی های کیسه ی صفرا، رفع ناراحتی های ریوی، تنگی نفس، آسم و سیاه سرفه.
چای فلوس	طبیعت معتدل	پایین آورنده ی فشار خون، مؤثر در درمان برفک دهان، ضد یبوست های شدید، ضد صفرا، ضد ورم معده و روده.
چای زیره ی سیاه	طبیعت بسیار گرم	بالا برنده ی فشار خون، سوزاندن چربی اضافه، تصفیه کننده ی خون، تقویت کننده ی قلب و عروق، شستشو دهنده ی کلیه، ضد چاقی، کم کننده ی اشتها، ضد یرقان، افزایش دهنده ی شیر مادر، ضد نفخ معده، مقوی معده، رفع ناراحتی های روده
چای بهار نارنج	طبیعت گرم	آرام بخش، تقویت کننده ی قلب و اعصاب، شادی آور، ضد سردردهای عصبی، اشتهار آور
چای کوهی	طبیعت گرم	ضد حساسیت، تقویت کننده ی اعصاب ، آرام بخش، ضد اگزما.

طبع مواد غذايي

يکي از مهمترين مسائل روزمره ي زندگي انسان، استفاده از انواع غذاها براي رفع گرسنگي، پيشگيري از بيماري ها و ادامه ي زندگي است که بايد به شيوه ي متعادل و مناسب تهيه شود. مثلاً بادمجان سرخ شده با روغن، به تنهايي خلط سودا را در بدن افزايش مي دهد و در نتيجه ي زياد شدن اين خلط در بدن موجب بيماري هاي پوستي و ناراحتي هاي اعصاب و روان مي شود. همچنين استفاده از کشک به تنهايي موجب بي خوابي در بعضي از افراد مي شود؛ بنابراين با مخلوط کردن اين دو به صورت کشک و بادمجان مي توانيم غذايي با مزاج معتدل تهيه کنيم که سالم و مناسب طبع مان باشد و ايجاد ناراحتي نکند.

چگونه مزاج غذاها را تشخيص دهيم؟

اگر مزاج بيشتر مواد تشکيل دهنده ي غذا گرمي بخش بود، مزاج غذا را گرم مي ناميم و اگر مزاج بيشتر مواد تشکيل دهنده ي آن سرد بود، مزاج غذا را سرد مي ناميم. مثلاً براي پخت فسنجان از گردو، نمک و رب استفاده مي کنيم. چون بيشترين مواد آن گردو است و گردو مزاجي گرم دارد، نمک نيز ميزان گرمي آن را بيشتر مي کند. از طرفي اگر ادويه که طبعي گرم دارد به آن اضافه کنيم مزاج فسنجان گرم تر مي شود ولي رب انار يا گوجه فرنگي که طبع سردي دارند تأثيري در سرد نمودن مزاج فسنجان ندارند، چون بيشتر مواد استفاده شده در فسنجان گرم هستند امّا براي تهيه ي بوراني اسفناج، از ماست و اسفناج استفاده مي کنيم که هر دو طبع سرد دارند ( هر چقدر ماست ترش باشد سردتر است و هر چقدر پر چرب تر باشد سردي کمتري دارد ) بنابراين چون بوراني بيشتر با مواد سرد تهيه مي شود؛ يک غذاي سرد است.
مزاج برخی از غذاها همراه با مصلح آنها

غذا	مزاج	انواع مصلحات
آبگوشت	گرم	دنبه، سرکه، پیاز، ترشی جات
آش جو	سرد و مرطوب	زیره، آبغور
ارده	گرم و خشک	سرکه، عسل
سمنو	گرم و خشک	سکنجبین، کاسنی
شیره انگور	گرم و مرطوب	تخم ریحان
شیره ی خرما	گرم و خشک	سرکه، بادام درختی، سکنجبین، ترشی های طبیعی
روغن حیوانی	گرم و مرطوب	عسل، سرکه، آبلیمو، ترشی جات
عدسی	سرد و خشک	گلپر، روغن کنجد تازه، زعفران
زرشک پلو	سرد و مرطوب	عسل، فلفل سیاه، زنجبیل، خرما
باقلا پلو	سرد و مرطوب	عسل، سیاه دانه، زنجبیل، آویشن، کنجد، خرما
پاچه	گرم و مرطوب	مرزه، گلپر، دارچین، زنجبیل
کباب	گرم و خشک	سماق، فلفل، گشنیز، سکنجبین
عسل	گرم و خشک	آب انار ترش، آب لیمو، آب بالنگ، سرکه، گشنیز
حلیم	سرد	دارچین

چگونه غذايي با مزاج معتدل تهيه کنيم؟

اگر ما مزاج مواد غذايي را بدانيم، مي توانيم غذاهايي با مزاج معتدل تهيه کنيم. مثلاً وقتي که مي خواهيم سوپ تهيه کنيم، اگر از جو که داراي مزاج سرد است استفاده مي کنيم، مي توانيم با اضافه کردن گندم که مزاج گرم دارد، طبع اين غذا را معتدل کنيم يا اين که به جاي استفاده از روغن نباتي در اين غذا، از روغن حيواني يا روغن زيتون که داراي طبع گرم است استفاده کنيم تا غذايي با طبع معتدل تهيه نماييم.
سبزي هايي که براي سوپ استفاده مي کنيم نيز مي توانند مزاج آن را متعادل کنند؛ براي نمونه سبزي هاي تند و تلخ مانند نعناع، پونه، مرزه، جعفري، پياز قرمز و تره سبزي هاي گرم هستند که مي توان در تهيه ي غذاهايي که داراي مزاج سرد هستند براي متعادل نمودن آن ها استفاده نمود. ادويه جاتي مثل فلفل سياه، زردچوبه، زيره، نمک، دارچين نيز داراي طبع گرم هستند و شما مي توانيد با استفاده از اين ادويه هاي گرم، غذايتان را خوشمزه تر نموده و از سردي غذا کم کرده و به اين ترتيب غذايي با مزاج معتدل تهيه نماييد.

خوراکي هاي مفيد و مضر براي انواع مزاج ها

هر فردي بايد خوراکي هاي متناسب با مزاج خودش ميل کند. براي مثال افراد صفراوي مزاج، بايد خوراکي هاي مرطوب و خنک و افراد سودايي مزاج، خوراکي هاي گرم و مرطوب ميل کنند؛ در اين قسمت به خوراکي هاي مفيد و مضر براي انواع مزاج ها اشاره مي کنيم:

خوراکي هاي مفيد براي افراد دموي مزاج

نوشيدن روزي شش ليوان آب خنک نيم ساعت قبل و دو ساعت و نيم بعد از غذا، زرشک، کاهو، خيار، انار ترش، سبزيجات، سوپ، جو، ليمو ترش تازه، خوردن سالاد قبل از غذا، روغن زيتون، حبوبات و غلات جوانه زده، عسل به مقدار کم، شاه توت، کدو خورشتي، نعناع، شاهي، پيازچه، انگور، انبه، خرما، موز، سيب، گلابي، زيتون، آب زرشک و خوردن غذاهاي سبک مانند سبزيجات بخار پز براي افراد دموي مزاج مفيد هستند.

خوراکي هاي مضر براي افراد دموي مزاج

خوردن غذاهاي چرب و سرخ شده، شيريني جات، ادويه جات تند، غذاهاي شور، مصرف گوشت زياد، کره و خامه، نخود، کنجد، سياه دانه، غذاهاي نشاسته اي، نان، آب يخ، دوغ، نوشابه، تخم مرغ، نوشيدن مايعات همراه با غذا يا بلافاصله بعد از غذا، توت خشک، کشمش، سس، رب، ترشي جات، سرکه، سير، چاي، قهوه، نسکافه، ماست، بادمجان وغذاهاي ساندويچي.

خوراکي هاي مفيد براي افراد صفراوي مزاج

انواع مرکبات ( پرتقال ، ليمو شيرين، نارنگي و... )، انار، شاه توت، خيار، سيب، گلابي، آلبالو، گيلاس، آلو، گوجه سبز، زرشک، هندوانه، گرمک، کدو خورشتي، هويج، روغن زيتون، سوپ جو، سبزيجات مانند اسفناج و گشنيز، ليمو ترش تازه، انبه، به، نارگيل، زيتون، شاه دانه، شنبليله، فندق، پسته، جو، نخود، لپه، گوشت گنجشک، خاکشير، اسفرزه، تخم ريحان، تخم مَرو، بارهنگ، ترشي جات طبيعي، مغز فلوس، ترنجبين، عسل به مقدار کم و همراه با ليمو ترش تازه، انگور، کاهو، تخم خيار، تخم کدو خام، تخم هندوانه، گوشت شتر، مرغابي، پياز، کرفس، ترب، پونه، مرزه، کنگر، نعناع، شويد، شنبليله، ريحان، روغن گردو، روغن تخم کتان، روغن شاه دانه، روغن مرزنجوش، روغن سوسن، پياز، زعفران، زيره، زنيان، سياه دانه، سيب زميني بخار پز، دارچين، قارچ، باميه، برگه ي هلو، برگه ي زردآلو، مغز بادام خام تازه، برنج سفيد با روغن زيتون، کدو حلوايي، نخود فرنگي، عدس، ماش و ليمو عماني براي افراد صفراوي مزاج بسيار مفيد است.

خوراکي هاي مضر براي افراد صفراوي مزاج

چاي، قهوه، نسکافه، لبنيات، تخم مرغ، غذاهاي فريز شده و سرخ شده، سس و رب، غذاهاي چرب، ماکاروني، آش رشته، سير، خوراکي هاي گرم، نوشابه، ادويه جات تند، آب يخ، نوشيدن مايعات همراه با غذا يا بلافاصله بعد از آن، شيريني جات قنادي و مصنوعي، آجيل شور، گوشت قرمز، موز، غذاهاي ساندويچي، خربزه و طالبي.

خوراکي هاي مفيد براي افراد بلغمي مزاج

گوشت شتر، گوسفند، کبوتر، سار، گنجشک، بوقلمون کباب شده، هل، دارچين، زنجبيل، زعفران، جوز هندي، انواع فلفل، دانه ي خردل، سير و موسير، ريشه ي چغندر، شلغم، هويج، کلم قمري، ترب سياه و سفيد، انواع کلم، کرفس، نعناع، ريحان، جعفري، مرزه، ترخون، تره و شويد، نخود، گندم، لوبيا چيتي، لپه، زيره ي سياه، زيره ي سبز، تخم ريحان، قدومه ي شيرازي، خاکشير، بارهنگ، بادام، گردو، قندق، پسته، کنجد، ارده، عسل و شيره ي خرما.

خوراکي هاي مضر براي افراد بلغمي مزاج

خوردن مواد لبني مانند شير، ماست، دوغ، کره، پنير، سرشير، خامه و کشک، بدون استفاده از مصلح براي افراد بلغمي مزاج مضر است.
مصرف خوراکي هايي مثل: ترشي جات، کاهو، گشنيز، شاتره، خُرفه، کاسني، اسفناج، خيار، گوجه فرنگي، گوجه سبز، آلو، توت فرنگي، زرشک، هندوانه، کدو، ترشک، زالزالک، ليموترش، گريپ فروت، جو، لوبيا سفيد، لوبيا چشم بلبلي، عدس، ماش، اسفرزه، تخم خيار، تخم کدو، بذر کتان، شير گاو ( هر قدر شير پر چرب تر باشد گرم تر است )، پنير تازه، گوشت ماهي، گوشت اردک، غاز، گوشت و تخم مرغ ماشيني، گوشت و تخم پرندگان آبي، سرکه، انواع شور، برنج سفيد، عدس، سيب زميني، آب يخ، انواع نوشابه هاي گازدار، سوپ جو، آش جو، نارنگي، کيوي، گرمک، خيار پوست کنده، قارچ، ماش، جو، سس، رب گوجه فرنگي، کدو خورشتي، آش رشته، ماکاروني، پفک، شکلات، آدامس، بيسکويت، چيپس و... بدون استفاده از مصلح آن ها براي افراد بلغمي مضر مي باشد.

خوراکي هاي مفيد براي افراد سوداوي مزاج

توت سفيد، کشمش، انجير، خرما، هل، دارچين، زنجبيل، زعفران، گوشت شتر، گوشت کبوتر، گوشت گنجشک و سار، زيره، گل گاو زبان و استفاده از ملين ها مثل قدومه ي شيرازي و... .

خوراکي هاي مضر براي افراد سوداوي مزاج

گشنيز، کلم، تره، باقلا، عدس، تمشک، غوره ي خشک، خرمالوي کال، پوست هندوانه، هندوانه ي کال، گوشت گاو گوساله ي فريز شده، گوشت ماهي سرخ شده، غذاي مانده، گوشت قورمه، گوشت نيم پز و فريز شده، سوسيس، کالباس، انواع کنسرو، بادمجان، آش دوغ، آش سماق، ماست ترش، کشک، کاسني، ترشک، انار ترش، زيتون، سماق، عدس، شاه دانه، جوي سياه، چاي، نسکافه، قهوه، قره قورت، رب انار، رب گوجه فرنگي، نوشابه هاي گازدار، آب جو، سرکه، آبغوره، روغن بنفشه، روغن بيد، روغن نيلوفر، ماهي دودي، ماهي شور، خيار شور، نمک زياد، پنير شور، گوشت حيوانات پير، همچنين پنير، چاي شيرين، شيريني جات، تخم مرغ، ترشي جات، سرکه و... .

خوراکي هاي معتدل

خوراکي هاي معتدل، خوراکي هايي هستند که مقدار گرمي آن ها به حدي نيست که موجب افزايش بلغم شود و براي همه ي انواع مزاج ها مناسب مي باشند.
نمونه اي از خوراکي هاي معتدل عبارتند از: روغن حيواني، روغن زيتون، روغن کنجد، کره ي حيواني، روغن هسته ي انگور، خرما، کشمش، بادام شيرين، روغن بنفشه، شفتالو، زردآلوي شيرين، کاسني، خرفه، بيد، توت، نان سبوس دار ( سنگک و نان جو )، عسل و نبات به جاي شکر، سبزي، سير، پياز خام، زيتون، کرفس، آب گوشت، خاکشير، خوردن شير سرد يا آلوي خيس کرده قبل از خواب، سماق همراه تمام غذاها، نان همراه با پنير و گردو، انار يا رب انار همراه غذا، عناب، آب زرشک روزي يک تا دو ليوان، کاهو، سنکنجبين، شيره ي انگور، سياه دانه، سرکه، آبليمو و يا آبغوره همراه غذا، لبنيات محلي تازه، گل بنفشه و پودر سنجد.

خوراکي هاي ناسازگار با يکديگر

ماست و ترب، انار و حليم، ماست و ترشي، ماست و ماهي، سرکه و حليم، خربزه و عسل، خربزه و مويز، کله پاچه و انگور، خربزه و انبه، خربزه و انگور، پنير و بادام، ماهي تازه و شير، خوردن غذاهايي که داراي طبيعت سرد هستند با يکديگر، خوردن غذاهايي که داراي طبيعت گرم هستند با يکديگر، خوردن سرکه بعد از برنج، نوشيدن آب بعد از خوردن غذاهاي ترش، خوردن ترشي بعد از شيريني، خوردن خربزه و هندوانه بعد از خوردن آبگوشت و... .

تغذيه با توجه به طبع در دوران پيري

در دوران پيري به علت سردي طبع، امکان بروز يبوست، ضعف قواي جسماني و سيستم ايمني بدن، افزايش خلط بلغم و سودا، سنگ کليه و مثانه، آسم و ناتواني در اندام ها وجود دارد که براي کاهش اين مشکلات روغن مالي بدن با روغن هاي گرم مثل روغن بادام يا کنجد، بسيار مفيد است.
همچنين افراد پير بايد از خوردن خوراکي هاي بلغم زا و سودازا مثل بادمجان سرخ کرده، هندوانه، خيار، جگر سفيد، ماهي ساردين و قهوه بدون استفاده از مصلح آن ها خودداري کنند.
خوردن ميوه هايي مثل انجير و آلو در فصل تابستان و انجير خشک پخته شده در آب و شيره براي افراد پير در فصل زمستان مفيد است.

ورزش مناسب هر مزاج

هر فرد بسته به نوع مزاج و محيط جغرافيايي که در آن زندگي مي کند، توانايي هاي خاصي در انجام يک رشته ي ورزشي دارد.
افراد سوداوي يا صفراوي مزاج براي رشته هايي مثل دو، ژيمناستيک، بسکتبال، ايروبيک، ووشو، تکواندو و در مجموع ورزش هاي سرعتي مناسب مي باشند.
افراد دموي براي ورزش هايي مانند وزنه برداري، جودو، کُشتي و ورزش هاي سنگين مناسب مي باشند.
افراد بلغمي مزاج بيشتر مي توانند به ورزش هاي آبي مانند شنا بپردازند. اين افراد استثناثاً اگر تمرينات و تغذيه ي درستي داشته باشند مي توانند در بعضي ورزش هاي قدرتي مانند وزنه برداري وکُشتي نيز فعاليت کنند.
منبع مقاله :
حبيب اللهي، احمد، حبيب اللهي، مسعود؛ (1393)، آشنايي با انواع طبع و مزاج به انضمام تغذيه گروه هاي خوني، قم: نشر ابتکار دانش، چاپ بيستم