مختصري از فوايد دين و بعثت انبياء

يکي از راه هاي تبيين چگونگي انتظار بشر از دين و درک ضرورت دين داري، بررسي فايده هاي دين براي انسان است که در اين جا به اختصار، بررسي مي شود:(1)

يک. تأييد مستقلات عقلي

امور بر دو قسم اند:
1. اموري که عقل به طور مستقل، قادر به درک آن ها است و بر همين اساس در باره ي آن ها قضاوت مي کند؛ مانند: علم انسان به نيازمندي جهان هستي به آفريدگار حکيم.
2. اموري که عقل نمي تواند آن ها را بدون واسطه اي ديگر ( به طور مستقل ) درک کند و در باره ي آن ها قضاوت کند؛ مانند: احکام فرعي دين.
در اموري که عقل، توانايي درک آن ها را به طور مستقل دارد و درباره ي آن ها قضاوت مي کند، دين از طريق دليل نقلي آن ها را تأييد مي کند و اين گونه حجت بر انسان ها تمام مي شود.

دو. استفاده ي حکم از مُدرَکات عقل غير مستقل

انبياء اموري را که عقل به طور مستقل درک نمي کند و نمي تواند درباره ي آن ها قضاوت کند براي انسان ها تبيين مي کنند؛ براي نمونه جزئيات معاد و چگونگي آن را عقل به طور مستقل درک نمي کند و دليل عقلي اين امر را براي آنان روشن مي سازد.

سه. از بين بردن ترس

انسان به دليل عقل، مي فهمد که وجودش و آن چه در تصرفش است، مخلوق و مملوک خدا است؛ از اين رو اگر بخواهد عملي را انجام دهد نمي داند اين کار، مجاز است يا خير و اگر قصد ترک کاري را داشته باشد، باز هم بيم خارج شدن از احکام خالق، وجود دارد و د رهر دو حالت بيمناک مجازات الهي است. انبياء حدود امور مجاز و غير مجاز را تبيين مي سازند تا مخلوق، اين حدود را بداند و ترسش از بين برود.

چهار، رفع نياز انسان در شناخت حسن و قبح افعال

کنش هاي انساني از لحاظ زشتي و زيبايي يکسان نيستند. عقل، ويژگي برخي از امور را به طور مستقل درک مي کند؛ اما در پاره اي از امور، توانايي شناخت ندارد و از اين رو به دليل نقلي نياز دارد. دين، راهنمايي است که ملاک تمييز زشتي و زيبايي افعال انسان را ارائه مي دهد.

پنج. شناساندن اشياي سودمند و زيان آور به انسان

اشياي فراواني درعالم طبيعت وجود دارد، برخي از آن ها خوراک يا دارو هستند که براي او سودمندند و برخي کشنده و زيان آورند. عقل مي تواند با آزمايش و تجربه غالب اين خصوصيات را درک کند؛ ولي در برخي امور به زماني بسيار طولاني نياز دارد. دين از طريق بعثت انبياء انسان را به سوي اشياي سودمند و زيان آور راهنمايي کرده و او را دراين امر ياري رسانده است.

شش. حفظ نوع انسان

انسان در طبع خود موجودي مدني و اجتماعي است هر اجتماع انساني به دليل خود خواهي ها در معرض تنازعات بشري است. نتيجه ي اين اختلافات، هرج و مرج و در نهايت، نابودي او را به دنبال دارد. بنابراين قانوني نياز است که واضعي وراي انسان آمده باشد تا تمايلات انساني و شخصي در آن دخيل نباشد. هم چنين بايد قانون به گونه اي باشد که تمام جنبه هاي انسان را لحاظ کرده باشد و چنين قانوني جز از طريق خدا امکان پذير نيست.
انبياء مبعوث مي شوند تا انسان ها را از اين قانون مطلع سازند. او را به طاعت، ترغيب و از معصيت باز دارند تا در پرتو اجراي قانون الهي، نوع انسان از زوال محفوظ بماند.

هفت. تربيت و تکميل انسان ها فراخور استعداد آنان.

انسان ها از نظر درک کمال و تحصيل معارف و کسب فضايل گوناگون اند؛ برخي قوه ي ادراکي نيرومند و نفسي قوي دارند و برخي عکس آن هستند. انبياء انسان ها را فراخور استعدادهايشان تربيت و تکميل مي کنند و آنان را به کمال ممکن خودشان مي رسانند.

هشت. تعليم صنايع و فنون سودمند

نوع انسان در بقاي خود نيازمند آلات و ابزاري است که با صنعت پديد مي آيد. صنعت، نيازمند علم و فن مخصوصي است که رسيدن به آن زمان و تجربه مي خواهد. يکي از کارهاي انبياء آن است که صنايع و فنوني راکه بر بشر پوشيده است به انسان ها تعليم مي دهند؛ همان گونه که حضرت نوح (عليه السلام) صنعت کشتي سازي و حضرت داوود (عليه السلام) صنعت زره بافي را به آدميان آموختند.

نه. تعليم اخلاق و سياست

انسان در نظام زندگي فردي به اخلاق و در زندگي اجتماعي به سياست نياز دارد تا بتواند امور فردي و اجتماعي را تدبير کند. آموزه هاي ديني، سرشار از گزاره هاي اخلاقي و دستورهايي است که در زندگي فردي واجتماعي، راه گشاي انسان ها خواهد بود.

ده. بيان ثواب و عقاب اعمال

انبياء از راه وحي به پاداش و کيفراعمال گوناگون آگاه اند وهمين امور را به انسانها منتقل ميکنند. آگاهي از پاداش و کيفر اعمال، انسان را در انجام واجب و ترک حرام ياري مي رساند.

يازده. معرفي انسان کامل به عنوان قلب هستي.

همانگونه که انسان براي حيات و فعاليت همه ي اعضاي بدن به قلب نيازدارد، جامعه ي بشري نيز به انساني احتياج دارد که بر ظاهر و باطن او حکومت کند و جانشين خدا روي زمين باشد. انبياء و امامان (عليه السلام) انسان هاي کامل و جانشينان خدايند.

دوازده. همبستگي اجتماعي

جامعه شناسان در بررسي جامعه شناسانه ي دين، يکي از کارکردهاي دين را هم بستگي اجتماعي مي دانند.(2) برادري نَسَبي بين افراد خانواده وجود دارد؛ ولي دايره ي آن محدود است، اما برادري ديني در جامعه بر اساس آموزه هاي دين، وسيع و با ثبات است و باعث هم بستگي اجتماعي مي شود؛ زيرا جامعه ي دين دار، خود را از منشأ واحد الهي مي دانند که با برنامه اي واحد به نام دين، هدايت يافته اند.

سيزده. معنا بخشي به زندگي

برخي جامعه شناسان بر اين عقيده اند که دين در واقع، واکنشي در برابر تهديد به بي معنايي در زندگي بشري و کوششي براي نگريستن به جهان، به صورت يک واقعيت معنا دار است.(3) اين امر، يکي از مهم ترين فوايد دين است؛ زيرا زماني زندگي انسان معنا دارد که بداند هدف و معناي آن چيست و براي چه آفريده شده است. در واقع اگر معناي زندگي را در جهت تأمين جاودانگي و ابديت انسان تبيين کنيم، يکي از عظيم ترين و اصلي ترين فوايد دين را تبيين کرده ايم. اگر چنين تفسيري براي زندگي نباشد، زندگي انساني، لغو و بيهوده خواهد شد.

چهارده. راهنمايي به زندگي با آرامش

دين، اطلاعات و دستورهايي در اختيار انسان ها مي گذارد که نتيجه ي آن ها ايجاد يک زندگي مطبوع است. قوانيني که ميان آدمي و جهان هستي، توازني شگفت آور برقرار مي کند؛ چرا که واضع اين قوانين و خالق انسان و هستي، يکي است.

پانزده. پاسخ به احساس تنهايي

وجود باور ديني و ايمان به خدا و معاد در انسان، باعث مي شود هيچ گاه احساس تنهايي نکند. تنهايي يکي از مشکلات بشري است که انواع گوناگوني دارد: 1- انسان در محيطي قرار ميگرد که کسي با او نيست. 2. ديگران او را درک نمي کنند. 3. ديگران نمي توانند نقص ها و ضعف هاي او را بر طرف کنند.4. ممکن است ديگران او را درک کنند و درصدد حل مشکلاتش بر آيند؛ اما در واقع کار را براي او انجام نمي دهند.
انسانِ خدا باور عقيده دارد که خدا همواره با اوست،(4) تنها خدا انسان را درک مي کند؛ زيرا خدا بين انسان و تمام حقيقت او حائل مي شود.(5) خدا، علم و قدرت مطلق (6) و توانايي از بين بردن هر مشکلي را دارد و در نهايت، بي نياز است؛(7) پس هر لطفي براي انسان انجام مي دهد به نفعِ خود انسان است.

شانزده، شکوفايي تمدن ها

يکي از آثار دين شکوفايي تمدن ها است؛ زيرا هر جا دين حضور يافته، تمدن، جلوه هاي بيش تري از خود ارائه کرده است. تمدن، نظمي اجتماعي است که در نتيجه ي وجود آن، خلاقيت فرهنگي امکان پذير مي شود و جريان مي يابد. انسان ها بر پايه ي آموزه هاي ديني، از مرحله ي حيواني عبور مي کنند و به مرتبه ي عقلاني مي رسند و زمام گفتار وکردار خود را به قانون مي سپارند. بالاترين قانون، دين است که تمام جنبه هاي بشري را لحاظ مي کند و اعمال و رفتار انساني را در چارچوبي منظم و هدايت شده قرار مي دهد و تمدن، چيزي جز اين نيست. تمدن هاي شکل گرفته به واسطه ي دين اسلام، گواهي بر اين مطلب است که در کتاب هاي مختلفي از آن بحث شده است.(8)

هفده. اقامه ي قسط و عدل

برقراري عدالت اجتماعي يکي از دستورهاي ديني است که پيامبران علاوه بر ارشاد مردم به اين مهم، درصدد قيام و برپايي آن نيز کوشش فراوان کرده اند.

هجده. آزادي انسان

حاکمان مادي براي تثبيت موقعيت خود، انسان ها را به اسارت کشيده و اموري را بر آنان تحميل کرده اند. انبياء ي الهي پس از بعثت، پيام دين را مبتني بر آزادي بشر به گوش جهانيان رساندند و سعي کردند آزادي دوباره را به افراد بازگردانند. هم چنين انبياء مبعوث شدند تا انسان ها را از اسارت هاي فرهنگي مانند: بت پرستي، خرافات،عادات و رسوم غلط، ناداني، استبداد و ... آزاد سازند.
مطالب گذشته فقط برخي از فوايد دين و جاري شدن احکام الهي در جامعه است. مي توان از اين گونه مطالب نتيجه گرفت که دين و مذهب بر خلاف پندار غلط عده اي از ساده انديشان، فقط يک مسئله ي شخصي و خصوصي نيست؛ بلکه حقيقتي است که در تمام زندگي انسان ها جريان دارد و تمام شئون فردي و اجتماعي انسان را دگرگون مي کند و به رنگ الهي در مي آورد.

پي‌نوشت‌ها:

1. ر ک: جوادي آملي، عبدالله، انتظار بشر از دين، صص 40- 54.
2. ر .ک: هميلتون، ملکم، جامعه شناسي دين، صص 170 و 179.
3. ر. ک: هميلتون، ملکم، جامعه شناسي دين، صص 239 و 273.
4.حديد، آيه 4.
5. انفال، آيه 24.
6. مجادله، آيه 7؛ بقره، آيه 106 و نور، آيه 20.
7. آل عمران، آيه 97.
8. ر. ک: زيدان، جرجي، تاريخ تمدن اسلام ولوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب.

منبع مقاله :
امين خندقي، جواد، (1391)،دين در سينما گزاره هاي اعتقادي،قم: ولاء منتظر(عج)، چاپ اول