مؤلف: جواد امين خندقي
آيين شينتو (1) آيين سنتي و بومي کشور ژاپن است. شينتو براساس اعتقادي کهن و اساطيري که همه ي پديده هاي طبيعي را داراي روح مي داند، بنا شده است؛ از اين رو شينتوييزم حاصل روند تکاملي اين اعتقاد کهن و اساطيري و تلفيقي از روح پرستي و طبيعت پرستي است. در اين آيين، ارواح خاندان امپراتوري و ارواح خانواده و مشاهير و قهرمانان از قداست خاصي برخوردار و قابل پرستش اند. آيين شينتو آيين سياسي، ملي و مذهبي ژاپن بوده و همواره در تاريخ سياسي ژاپن عامل تعيين کننده و اثر گذاري بوده است. (2)
آموزه هاي اين آيين در دو سطح « عام » و « خاص » ارائه شده است: (3)
آداب ويژه ي اين جنگاوران که « بوشيدو » (6) يا « آيين جوان مردي » و يا « شيوه ي دلاوري » نام داشت عبارت بود از: « قدرت تصميم گيري به موقع با اعتماد به نفس » و « کشتن بي درنگ خود در وقت مقتضي ». بوشيدو تلفيقي از اصول و مباني سه آيين شينتوييزم، بوديزم و کنفوسيانيزم (7) است؛ به طور کلي مي شود گفت که اين آيين، وفاداري را از شينتوييزم ( که در آن وفاداري به امپراتور به عنوان شخصيتي الوهي ضروري است )، مطيع بودن را از کنفوسيانيزم ( که در آن اطاعت فرودست از فرادست ضروري است ) و خويشتن داري را از بوديزم ( که در آن تسلط بر خويش ضروري است ) وام گرفته است.
در زمينه ي شينتوييزم فيلم هاي بسياري ساخته شده است که بيش تر آن ها به آموزه هاي سطح خواص يعني سامورايي ها مي پردازند. انديشه و عقايد سامورايي و ارتباط ميان استاد و شاگرد از جمله ي موضوعاتي است که به اين بخش از بحث مربوط مي شود.
شخصيت اصلي در فيلم « آخرين سامورايي » (8) يک فرمانده نظامي است که پس از شکست افرادش، به دست سامورايي ها اسير مي شود. رفتار نيکوي سامورايي ها او را جذب خود مي کند و به کسوت سامورايي درمي آيد. در همين حالت مقابل نيروهاي قديم خودش کشته مي شود. در سير داستان فيلم، مهم ترين عامل براي پيوستن اين فرمانده به سامورايي ها تعاليم و انديشه ي آنان بيان مي شود.
فيلم « درسو اوزالا » (9) داستان کاپيتان روس است که براي عملياتي ويژه به مناطق شمالي سيبري اعزام مي شود. وي طي انجام اين مأموريت با يک شکارچي محلي به نام « درسو اوزالا » آشنا مي شود که راهنمايي گروه او را بر عهده مي گيرد. درسو به آن ها چگونگي برخورد با طبيعت و احترام به آن را مي آموزد و باعث تغيير نوع نگرش آنان به زندگي مي شود. اين نگرش، آميزه اي از طبيعت پرستي و روح پرستي است که مطابق با انديشه اي است که در توضيح شينتوييزم اشاره شد.
داستان فيلم « روح سگ: سلوک سامورايي » (10) زندگي يک سامورايي سياه پوست را در زمان معاصر روايت مي کند. اوباش خياباني به اين فرد در نوجواني حمله مي کنند و قصد کشتن وي را دارند. در همين زمان، فردي او را از مرگ نجات مي دهد و همين امر باعث مي شود پسر نوجوان مريد وي شود و همچون يک سامورايي به او احترام گذارد. پس از گذشت سال ها اين نوجوان با تعاليم و مانيفست سامورايي، منش خود را متحول مي کند و براي سپاس گزاري از مردي که او را نجات داده، برايش آدم مي کشد. سامورايي قاتل که نام خود را « روح سگ » گذاشته بارها آموزه هاي سطح خاص شينتوييزم را مرور مي کند و به عنوان يک سامورايي به آيين بودا گرايش دارد.
فيلم « هفت سامورايي » (11) گروهي از سامورايي ها را نشان مي دهد که به دعوت يک سامورايي براي مقابله با ظلم و دفاع از روستا در مقابل سپاهي چند ده نفره مقابله مي کنند. نجات روستاييان در اين فيلم با کمک هفت مرد سامورايي مي تواند نمادي براي نجات انسان از پليدي دروني باشد.
در دو قسمت فيلم هاي « بيل را بکش » (12) گروهي از آدم کش ها به مجلس عروسي حمله مي کنند و همه را مي کشند. زني که به عنوان عروس در اين مجلس حضور داشته به کما مي رود و سال ها بعد در بيمارستان بيدار مي شود. اين فرد براي گرفتن انتقام از اين افراد در هر دو قسمت با استاد سامورايي ملاقات مي کند. وي علاوه بر کسب توانايي هاي جسمي، تعاليم سامورايي را فرامي گيرد و به همين وسيله است که مي تواند انتقامش را از آنان بگيرد.
فيلم « رسم جنگ جو » (13) پسري را نشان مي دهد که زير نظر استاد سامورايي به يکي از بزرگ ترين جنگ جويان و قاتلان تبديل مي شود. در يکي از کشتارها، مرد جنگ جو از کشتن آخرين فرد قبيله صرف نظر مي کند و راهش را تغيير مي دهد. او در سفري به غرب سبب نجات مردم روستاي کوچک از دست افراد شرير مي شود. دختري جوان که سال ها پيش والدينش را در همين روستا از دست داده است از او تعاليم سامورايي را فرامي گيرد تا بتواند انتقام والدينش را بگيرد.
امين خندقي، جواد؛ (1391)، دين و سينما، آموزه هاي اخلاقي و ارزشي؛ بررسي و تحليل بيش از سيصد فيلم؛ قم: ولاء منتظر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، چاپ اول
آموزه هاي اين آيين در دو سطح « عام » و « خاص » ارائه شده است: (3)
1. آموزه هاي سطح عوام:
شينتوييزم در اين زمينه از نظام گسترده و پيچيده اي برخوردار نيست و مضامين آن، اخلاقي و بسيار ساده است.2. آموزه هاي سطح خواص:
اين سطح آموزه ها ويژه ي جنگاوران و سپاهياني به نام « سامورايي » (4) است که در قرون يازدهم و دوازدهم ميلادي در نظام فئودالي پديد آمدند و زيردستان حاکمان زمين دار يا طبقه ي « دايميو » (5) ( نام داران ) بودند.آداب ويژه ي اين جنگاوران که « بوشيدو » (6) يا « آيين جوان مردي » و يا « شيوه ي دلاوري » نام داشت عبارت بود از: « قدرت تصميم گيري به موقع با اعتماد به نفس » و « کشتن بي درنگ خود در وقت مقتضي ». بوشيدو تلفيقي از اصول و مباني سه آيين شينتوييزم، بوديزم و کنفوسيانيزم (7) است؛ به طور کلي مي شود گفت که اين آيين، وفاداري را از شينتوييزم ( که در آن وفاداري به امپراتور به عنوان شخصيتي الوهي ضروري است )، مطيع بودن را از کنفوسيانيزم ( که در آن اطاعت فرودست از فرادست ضروري است ) و خويشتن داري را از بوديزم ( که در آن تسلط بر خويش ضروري است ) وام گرفته است.
در زمينه ي شينتوييزم فيلم هاي بسياري ساخته شده است که بيش تر آن ها به آموزه هاي سطح خواص يعني سامورايي ها مي پردازند. انديشه و عقايد سامورايي و ارتباط ميان استاد و شاگرد از جمله ي موضوعاتي است که به اين بخش از بحث مربوط مي شود.
شخصيت اصلي در فيلم « آخرين سامورايي » (8) يک فرمانده نظامي است که پس از شکست افرادش، به دست سامورايي ها اسير مي شود. رفتار نيکوي سامورايي ها او را جذب خود مي کند و به کسوت سامورايي درمي آيد. در همين حالت مقابل نيروهاي قديم خودش کشته مي شود. در سير داستان فيلم، مهم ترين عامل براي پيوستن اين فرمانده به سامورايي ها تعاليم و انديشه ي آنان بيان مي شود.
فيلم « درسو اوزالا » (9) داستان کاپيتان روس است که براي عملياتي ويژه به مناطق شمالي سيبري اعزام مي شود. وي طي انجام اين مأموريت با يک شکارچي محلي به نام « درسو اوزالا » آشنا مي شود که راهنمايي گروه او را بر عهده مي گيرد. درسو به آن ها چگونگي برخورد با طبيعت و احترام به آن را مي آموزد و باعث تغيير نوع نگرش آنان به زندگي مي شود. اين نگرش، آميزه اي از طبيعت پرستي و روح پرستي است که مطابق با انديشه اي است که در توضيح شينتوييزم اشاره شد.
داستان فيلم « روح سگ: سلوک سامورايي » (10) زندگي يک سامورايي سياه پوست را در زمان معاصر روايت مي کند. اوباش خياباني به اين فرد در نوجواني حمله مي کنند و قصد کشتن وي را دارند. در همين زمان، فردي او را از مرگ نجات مي دهد و همين امر باعث مي شود پسر نوجوان مريد وي شود و همچون يک سامورايي به او احترام گذارد. پس از گذشت سال ها اين نوجوان با تعاليم و مانيفست سامورايي، منش خود را متحول مي کند و براي سپاس گزاري از مردي که او را نجات داده، برايش آدم مي کشد. سامورايي قاتل که نام خود را « روح سگ » گذاشته بارها آموزه هاي سطح خاص شينتوييزم را مرور مي کند و به عنوان يک سامورايي به آيين بودا گرايش دارد.
فيلم « هفت سامورايي » (11) گروهي از سامورايي ها را نشان مي دهد که به دعوت يک سامورايي براي مقابله با ظلم و دفاع از روستا در مقابل سپاهي چند ده نفره مقابله مي کنند. نجات روستاييان در اين فيلم با کمک هفت مرد سامورايي مي تواند نمادي براي نجات انسان از پليدي دروني باشد.
در دو قسمت فيلم هاي « بيل را بکش » (12) گروهي از آدم کش ها به مجلس عروسي حمله مي کنند و همه را مي کشند. زني که به عنوان عروس در اين مجلس حضور داشته به کما مي رود و سال ها بعد در بيمارستان بيدار مي شود. اين فرد براي گرفتن انتقام از اين افراد در هر دو قسمت با استاد سامورايي ملاقات مي کند. وي علاوه بر کسب توانايي هاي جسمي، تعاليم سامورايي را فرامي گيرد و به همين وسيله است که مي تواند انتقامش را از آنان بگيرد.
فيلم « رسم جنگ جو » (13) پسري را نشان مي دهد که زير نظر استاد سامورايي به يکي از بزرگ ترين جنگ جويان و قاتلان تبديل مي شود. در يکي از کشتارها، مرد جنگ جو از کشتن آخرين فرد قبيله صرف نظر مي کند و راهش را تغيير مي دهد. او در سفري به غرب سبب نجات مردم روستاي کوچک از دست افراد شرير مي شود. دختري جوان که سال ها پيش والدينش را در همين روستا از دست داده است از او تعاليم سامورايي را فرامي گيرد تا بتواند انتقام والدينش را بگيرد.
پي‌نوشت‌ها:
1. Shintoism
2. ناس، جان باير، تاريخ جامع اديان، ص 421.
3. قرايي، فياض، انسان آرماني از منظر مکاتب خاور دور، فصلنامه ي مطالعات اسلامي، شماره ي 59. صص 118-120.
4. Samurai
5. Daimyu
6. Bushido
7. Confucianism
8. The Last Samurai
9. Dersu Uzala
10. Ghost Dog: The Way of the Samurai
11. Seven Samurai
12. Kill Bill
13. The Warrior"s Way
امين خندقي، جواد؛ (1391)، دين و سينما، آموزه هاي اخلاقي و ارزشي؛ بررسي و تحليل بيش از سيصد فيلم؛ قم: ولاء منتظر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، چاپ اول
