مترجم: رزیتا ملکی‌زاده
منبع:راسخون
منبع:راسخون
شاید از معروفیت مایع کلروفرم به عنوان داروی بیهوشی آگاهی داشته باشید. اما حقیقت این است که این ماده دارای کاربردهای محدود شده‌ای در طب مدرن و دندانپزشکی است. این مقاله چندین کاربرد کلروفرم، مانند پزشکی، دارویی، آزمایشگاهی و صنعتی را در کنار انواع دیگر شرح می‌دهد.
آیا می‌دانستید؟
گفته می‌شود نخستین زنی که به کمک کلروفرم وضع حمل نمود، به قدری زایمان بی‌دردی داشت که نام فرزند خود را «آنستازیا (هوشبری)» گذاشت.کلروفرم مایع معطر بی رنگی است که بسیار فرار بوده و با دست زدن به آن احساس خنکی به انسان دست می‌دهد. این ماده از کربن، هیدروژن، و اتمهای کلر تشکیل شده است.
با وجود کشف آن در سال 1831، به ماهیت بیهوش کنندگی کلروفرم تنها در سال 1847 توسط جیمز سیمپسون اسکاتلندی James Simpson متخصص زنان پی برده شد و طولی نکشید که شروع به استفاده از آن در جراحی‌ها و وضع حمل نمودند. تولید کلروفرم در مقیاس بالا در دهه‌ی 1850 آغاز شد، تا آن زمان، آن چنان محبوبیتی بدست آورده بود که حتی ملکه ویکتوریا به استفاده از آن هنگام به دنیا آوردن شاهزاده لئوپولد، فرزند هشتم ایشان در سال 1853 اصرار داشت.
تقریباً به محض شروع استفاده‌ی دکتر سیمپسون از کلروفرم در حرفه پزشکی خود، جنبه‌ی منفی و تاریک این ماده آشکار شد. در سال 1848، تنها یک سال پس از کشف سیمپسون، دختری پانزده ساله به علت مصرف بیش از حد کلروفرم جان سپرد. طولی نکشید که تحقیقات ثابت نمودند که کلروفرم غیر از ایجاد نارسایی تنفسی و قلبی، همچنین دارای پتانسیل سرطان‌زایی است که می‌تواند به سرطان کلیه و کبد منجر شود. با توجه به این یافته‌ها، استفاده دارویی از کلروفرم در نهایت متوقف شد. اما با وجود این موانع، کلروفرم حتی امروزه دارای کاربردهای فراوانی است.
کاربردهای پزشکی و دارویی کلروفرم
----------------------------------------------------------------------------------------------------کلروفرم یکی از بهترین حلال‌های آلکالوئیدها در فرم پایه آنهاست. بنابراین، از این ماده جهت استخراج آلکالوئیدها از مواد گیاهی در صنایع داروسازی استفاده می‌شود. نمونه‌هایی از آن، استخراج مرفین از گیاه خشخاش و اسکوپولامین scopolamine از داتورا یا تاتوره Datura می‌باشد. همچنین از کلروفرم با توجه به ویژگی حلال بودن آن در استخراج آنتی بیوتیک‌ها، ویتامین‌ها، و طعم دهنده‌ها استفاده می‌شود.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
کلروفرم هنوز هم می‌تواند به طور قانونی به عنوان یک بی‌حس کننده موضعی و حلال در دندانپزشکی به ویژه در پروسه‌های ریشه‌ی دندان یا روت کانال root canal استفاده شود.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
این ماده در فرمولاسیون دامپزشکی جهت کنترل عفونت کرم پیچی شکل screw worm در حیوانات خانگی و دام مورد استفاده قرار می‌گیرد.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
مصارف ممنوع شده
✦ پیش از جنگ جهانی دوم، کلروفرم به طور معمول به عنوان ماده‌ی بیهوش کننده مورد استفاده قرار می‌گرفت، چرا که موجب کاهش هوشیاری شده و اجازه‌ی انجام جراحی‌های دردناک داده می‌شد. همچنین برای زایمان نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.
✦ کلروفرم در تولید آنتی بیوتیک پنی سیلین، که در جنگ جهانی دوم جان بسیاری را نجات داد، مورد استفاده قرار می‌گرفت.
✦ بدلیل اینکه 40 برابر از قند شیرین‌تر است، و به دلیل خواص تسکین دهندگی آن، در خمیر دندان، دهانشویه، و داروهای مسکن دندان درد مورد استفاده قرار می‌گرفت.
✦ از کلروفرم جهت تولید محصولات دارویی، مانند داروهای سرفه و سرماخوردگی و ضد شوره سر استفاده می‌شد. این موارد در حال حاضر ممنوع می‌باشند زیرا به chloroform exposure منجر می‌شود.
استفاده‌های آزمایشگاهی
----------------------------------------------------------------------------------------------------از آن به عنوان یک معرف یا شناساگر آزمایشگاهی جهت تشخیص آمین‌های اولیه، برمیدها bromides و یدیدها iodides استفاده می‌شود.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
از آنجا که حلال بسیاری از ترکیبات آلی است، در شیمی تجزیه جهت جداسازی چنین ترکیباتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
جهت نگهداری از بافت‌های آلی در آزمایشگاه، مانند نمونه‌های تشریحی به دلیل آنکه مانع متلاشی شدن یا تجزیه‌ی آنها می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثالی در این مورد می‌تواند، مرگ آسان و بدون درد و حفظ نمونه حشرات آزمایشگاهی بدون آسیب به آنها باشد.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
کلروفرم حاوی دوتریوم بوده که ایزوتوپی است از هیدروژن و در طیف بینی رزونانس مغناطیسی هسته‌ای (NMR) به عنوان حلال استفاده می‌شود، به این دلیل که نسبت به طیف سنج NMR نامرئی است. این بدان معنا است که طیف سنج تنها نمونه را و نه حلال را تجزیه و تحلیل خواهد کرد.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
کلروفرم دارای کاربردهای بسیاری در زیست شناسی مولکولی است، که عبارتند از:
• در استخراج DNA از سلول، با استفاده از یک بافر عصاره‌گیری an extraction buffer
• استخراج روغن معدنی از نمونه‌های واکنش زنجیره‌ای پلیمراز.
• بازیابی DNA از ژل‌های پلی آکریل آمید، با استفاده از فنل.
• ذخیره سازی lambda cDNA، پلاک‌های لامبدا، و استخراج DNA پلاسمید.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
استفاده‌های صنعتی
----------------------------------------------------------------------------------------------------کلروفرم به عنوان رسانه انتقال حرارت در کپسول‌های آتش نشانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به طوری که دمای تتراکلرید کربن را پایین می‌آورد.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
به عنوان یک واسطه در تولید رنگینه‌ها و آفت کش‌هایی مانند کلروپیکرین chloropicrin عمل می‌کند، و به عنوان یک گاز دودگر یا ماده ضدعفونی کننده تدخینی fumigant غلات و حبوبات انبار شده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده باکتری‌ها، ویروس‌ها، و آفات را به وسیله‌ی کلرزنی از بین می برد.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
همچنین به عنوان حلال صنعتی برای چربی، واکس، رزین، روغن، گریس، چسب، در عکاسی و خشک شویی استفاده می‌شود.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
در تولید ماده‌ی سرد کننده‌ای بنام HCFC-22یا R-22 (هیدروکلروفلوروکربن (hydrochlorofluorocarbon 22 استفاده می‌شود که در سیستم‌های تهویه مطبوع، فریزر سوپر مارکت‌ها، تولید فلوئوروپلیمر fluoropolymer، و عایق فوم پلی استیرن polystyrene کاربرد دارد. هرچند، R-22 به سرعت در حال جایگزینی بوسیله سردکننده‌های دیگرست به این دلیل که به لایه‌ی ازن در جو آسیب وارد می‌کند.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
از آن در ساخت مصنوعاتی مانند کلرید وینیل و پیشرانهای آورسل aerosol propellants استفاده می‌شود.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
همچنین در ساخت مواد شیمیایی آلی مانند سیکلوپروپان، و تترافلورواتان tetrafluoroethene که در تولید تفلون پلیمر نچسب یک واسطه است، استفاده می‌شود.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
استفاده‌های غیر اخلاقی
----------------------------------------------------------------------------------------------------کلروفرم توسط جنایتکاران جهت تحت کنترل در آوردن قربانی، بیهوش کردن، آدم ربایی، و یا حتی قتل قربانیان خود استفاده شده است.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
کلروفرم موجب به وجود آمدن احساس شادی و سرخوشی و مستی می‌شود و به همین دلیل به ماده‌ی ناپسند سوء مصرف مواد تبدیل شده است. علاوه بر این، باعث ایجاد خماری نمی‌شود.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
از آنجا که استنشاق کلروفرم موجب خواب آلودگی می‌شود، اغلب توسط افراد جهت به خواب رفتن بدون نسخه‌ی پزشک مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع، از نظر پزشکان استفاده از کلروفرم جهت خوابیدن خطرناک است.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
از موارد کاربردی که در بالا ذکر شد مشخص است که بیشتر کاربردهای حال حاضر کلروفرم در شیمی و بخش تولیدی است و در پزشکی و استفاده‌های معمول بکار نمی‌رود. با این حال، انتظار می‌رود کاربردهای آن در بخش تولید با آگاهی از خطرات کلروفرم بر سلامت و تأثیر روز افزون آن بر محیط زیست بیشتر از این کاهش یابد.
/ج
