فصل بي خوابي

هر كدام از ما تقريباً يك سوم از زندگي خود را در خواب سپري مي كنيم . در واقع خواب، تأثير چشمگيري در حفظ سلامت و تعادل بدن دارد. نياز به هفت يا هشت ساعت خواب شبانه براي همه يكسان نيست. بي خوابي زماني مطرح مي شود كه با تغيير مدت و كيفيت خواب فعاليتهاي روزانه فرد را دچار اختلال كند.بد خوابي مشكلي آزاردهنده اي است؛ بخصوص اگر مدتها گرفتار اين ناراحتي باشيم. خوردن يك خواب آور اولين راه حلي است كه به ذهن مي رسد. بي خوابي گاه تدريجي و گاه ناگهاني (با تغيير ساعتخواب) است. بي خوابي مي تواند وخيم (كمتر از دو هفته)، نيمه وخيم (دو هفته تا 6 ماه) و يا مزمن (6 ماه يا بيشتر) باشد.در مراحل ابتدايي بي خوابي، فرد با رفتن به رختخواب نمي تواند بخوابد و بعد از گذشت بيش از 30 دقيقه به خواب مي رود. در مرحله متوسط، شخص دفعات مكرر از خواب بيدار مي شود و در كل بيشتر از 30 دقيقه بيدار است. كسي كه دچار بي خوابي شديد است، صبح خيلي زود و گاه نيم ساعت قبل از عادت هميشگي اش بيدار مي شود.
با اين حال، درمان بي خوابي در وهله نخست، استفاده از داروهاي شيميايي نيست. توضيحات پزشكي در اين باره كاملاً روشن و واضح است: «در مورد بي خوابيهاي درازمدت، نخست بايد تأثير بي خوابي را در عملكرد روزانه فرد بررسي كرد. اگر اين تاثير متوسط و تا حدي پايين بود (در بيشتر موارد مشكل به اين شكل است)، درمان رفتاري توصيه مي شود. اگر اين تاثير شديد باشد، در كنار درمان رفتاري از داروهاي خواب آور نيز چندين روز تا چند هفته تجويز مي شود.»در واقع درمان رفتاري با تغيير عادات براي بهبود خواب توصيه مي شود. مشكلي كه مصرف داروهاي خانواده بنزو ديازپين ها در پي دارد، ايجاد سندرم (بيماري) ترك داروست ، به اين معنا كه قطع دارو تاثيرات نامطلوبي دارد كه جلوگيري از آنها بسيار مشكل است. اين علائم در 80 درصد كساني كه به مدت سه سال و در 15 تا 26 درصد افرادي كه مدت زمان كمتري از اين داروها استفاده كرده اند، ديده مي شود.
همچنين هر چقدر مدت استفاده از اين دارو ها بيشتر باشد، قطع دارو مشكل تر است. اين مشكل زماني حادتر مي شود كه با افزايش سن، قطع دارو به مراتب سخت تر مي شود.استفاده از داروهاي خواب آور در صورتي توجيه منطقي دارد كه بي خوابي اثرات منفي بسياري در عملكرد روزانه داشته باشد. اما در صورت مصرف، باز هم بايد به نكات زير توجه كرد:
- نبايد چند نوع داروي خواب آور را با هم مصرف كرد.
- بيش از دو تا چهار هفته از اين دارو ها استفاده نكنيد.
- پايين ترين دوز دارويي را در ابتدا شروع كنيد و با مؤثرترين دوز پايين درمان را ادامه دهيد.
حتي در مورد بي خوابي مزمن نيز مصرف روزانه داروهاي خواب آور تجويز نمي شود. حداكثر مدت مصرف سه هفته است و توصيه مي شود از درمانهاي كوتاه مدت به جاي درمانهاي بلند مدت استفاده شود. پزشك معالج بايد به طور منظم تاثير چنين دارويي را در مورد تشخيص مصرف آن بررسي كند. تاثيرات نامطلوب و سندرم ( بيماري) ترك داروهاي خواب آور، بسيار كمتر از حد واقعي مطرح مي شوند. در فرانسه به اين گروه از داروها، داروهاي ناچيز و پيش پا افتاده اطلاق مي شود. موضوع نگران كننده اين است كه مصرف اين داروها در سنين پايين رو به افزايش است.
دكتر «ژوزف ديب» متخصص اعصاب و بيماريهاي مربوط به بي خوابي درباره علل بي خوابي و تأثيرات داروهاي خواب آور توضيح مي دهد:

مهم ترين علل بي خوابي چيست؟

- در بيشتر موارد بي خوابي به علت رعايت نكردن بهداشت خواب است كه باعث بي نظمي در ريتم خواب مي شود. دير خوابيدن، بيدار شدن زود و بي موقع، كاهش مدت زمان خواب به علت بيداريهاي مكرر، اضطراب، هيجان، احساس شكست و . . . عوامل آشفتگي در خواب و علل بي خوابيهاي مزمن محسوب مي شوند. گذشته از اين، بي خوابي مي تواند نشانه برخي بيماريها و اختلالات رواني و عصبي مانند افسردگي، روان پريشي، بيماري هاي سيستم اعصاب مركزي و بيماريهاي زوال عقل مثل پاركينسون باشد. اما گاهي نيز منشأ بي خوابي را در برخي داروها مثل انواعي از داروهاي ضد افسردگي مي توان يافت كه موجب تغيير در ريتم خواب و يا بي خوابي واقعي مي شوند و سرانجام اينكه تمام داروهاي روان پريشي حاوي كافئين، آمفتامين و يا ديگر مولكولها هستند كه در بروز بي خوابي تأثيرگذارند.

بي خوابي چه تأثيري در سلامتي دارد؟

- مهمترين تأثير بي خوابي، احساس خستگي و كسلي در طول روز است. اين خستگي در اغلب موارد با كاهش تمركز و هوشياري، چرت زدن در طول روز و عدم كنترل خودرو، همراه است. بي خوابي در مدت زمان طولاني ممكن است نشانه اي از خستگي مزمن باشد.

چه اصولي را در مورد بهداشت خواب بايد رعايت كرد؟

- ساعت خوابيدن و بيدار شدن حتي در روزهاي تعطيل، بايد ثابت و مشخص باشد. اين نظم در ساعات خواب تأثير همزمان كردن را در سيكل خواب و بيداري دارد. غذاي سبك، پرهيز از مواد محرك مثل چاي، قهوه، تنباكو و . . . ، دوش آب گرم، ورزش در آخر شب و سرانجام استراحت و آرامش عواملي اند كه باعث خواب راحت و آرام مي شوند.

پزشكان متخصص در زمينه خواب چطور مي توانند به بيماران مبتلا به بي خوابي مزمن كمك كنند؟

- هنگامي كه بي خوابي كيفيت زندگي بيمار را در طول روز دچار مشكل كند، براي درمان آن حتماً بايد با پزشك متخصص در زمينه خواب مشورت كرد. پزشك با توصيه هايي درباره اصول بهداشت خواب، بيمار را در جهت بهبود بيماري كمك مي كند. امروزه پزشكان تأكيد زيادي روي آرامش و تمدد اعصاب دارند كه مانع از مصرف بي اندازه داروهاي خواب آور مي شود.اما بايد دقت داشت كه اين اصول به طور هماهنگ اجرا شود. آرامش، خوابيدن را راحت تر و كيفيت خواب را بهبود مي بخشد. در دوران بي خوابي شديد كه مدت سه هفته يا بيشتر نياز به مصرف داروهاي خواب آور است، نبايد داروهاي خواب آور و آرام بخش تجويز شود؛ زيرا داروهاي خواب آور هيچ تأثيري در درمان بي خوابي مزمن ندارد، بلكه مشكلاتي مثل وابستگي، ترك عادت و بيماري ترك دارو را به دنبال دارد. برعكس مي توان از بعضي داروهاي تنظيم كننده خواب مثل انواع داروهاي ضد افسردگي استفاده كرد.

به جز بي خوابي مزمن، در مورد ديگر مشكلات خواب نيز معاينات تخصصي لازم است؟

- بله . برخي از افراد دچار مشكلات تنفسي در خواب هستند. در واقع گاهي عملكرد مغز در مورد تنفس دچار اختلال مي شود. اين مشكلات تنفسي در خواب باعث بيداريهاي مكرر شده و ممكن است موجب بيماريهاي قلبي عروقي نيز شود. در مورد بيماري ناركولپسي ( تمايل غير قابل كنترل و مكرر به خواب) نيز بايد با پزشك مشورت كرد. علايم اين بيماري خواب رفتن هاي ناگهاني در طول روز، افزايش چرتهاي روزانه و در بعضي موارد كاهش تحرك است. ناركولپسي بيماري ارثي با سابقه فاميلي است كه شيوه درمان آن در آزمايشگاه خواب تحقيق مي شود.در حال حاضر اين بيماري با داروهاي بيداري كه كاملاً شبيه سيستم عصبي عمل مي كند و در ضمن اعتياد آور نيز نمي باشد، درمان مي شود. بي حوصلگي كه از آن به «سندرم پاهاي بدون استراحت» نيز ياد مي شود، يكي ديگر از مشكلات خواب است كه منشأ آن هنوز شناخته نشده است. در اين بيماري فرد در هنگام خواب يا در نيمه هاي شب به نحوي دچار گرفتگي عضلات مي شود كه مجبور است راه برود. سالمنداني كه به ناراحتيهايي مثل وابستگي شديد به داروهاي خواب آور، خرخر و اختلالات حافظه دچارند، نيز بايد تحت معالجه قرار گيرند.

خواب كافي و مفيد براي سلامتي را چطور تشخيص دهيم؟

- تنها هنگامي بايد گفت مقدار خواب به اندازه كافي است كه در طول روز احساس نشاط و شادابي كنيم. در موقع خواب، بافتهاي بدن، حافظه و سيستم هوشياري در حال استراحت هستند. خواب همچنين مانع از استرس و بيماريهاي عفوني مي شود.

اتاق خواب مناسب چه شرايطي بايد داشته باشد؟

- درجه حرارت اتاق نبايد بيشتر از 19 درجه سانتي گراد باشد. تهويه اتاق بايد مناسب باشد ودر رنگ آميزي اتاق خواب از رنگهاي تند و زننده استفاده نكنيد. اندازه تختخواب نيز بايد مناسب و تشك نه خيلي نرم و نه خيلي سفت باشد.