« علی دانش آموز 16 سالهای است که از نظر ژنتیکی مذکّر است او از دوران کودکی خود را دختر فرض می‌کرد و هم اکنون نیز این احساس را دارد. پوشیدن لباس‌های خواهرش که دو سال از او بزرگ‌تر است از خاطرات مهم زندگی‌اش به شمار می‌رود. علی در سنین کودکی صرفاً به بازی‌های دخترانه، عروسک بازی و آشپزی علاقه‌مند بود و رغبتی برای همبازی شدن با پسرها و شرکت در بازی آن‌ها نداشت. در دبیرستان، هم کلاسی‌هایش او را به خاطر رفتارهای زنانه مسخره می‌کنند ».
همه‌ی ما بزرگسالان هویّت جنسی داریم. منظور از هویّت جنسی، « تصویری است که هر فرد نسبت به زن یا مرد بودن خود دارد و احساسات و برداشت او نسبت به این که زن یا مرد چگونه است. »
هویّت اصلی فرد یعنی جنسیت او (مرد یا زن) در هنگام تولّد آشکار می‌شود و کودکان بین سن 18 ماهگی تا 3 سالگی نسبت به هویّت جنسی خود یعنی (دختر یا پسر بودن) آگاهی پیدا می‌کنند. به تدریج و با طی شدن مراحل رشد، کودکان رفتارهای جنسی را می‌آموزند و از آن‌ها پیروی می‌کنند. رفتارهایی که از سنّت‌ها و فرهنگ جامعه نشأت می‌گیرد و مطابق با جنسیّت افراد تعیین می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد اکثریت افراد جامعه از هویّت جنسی خود راضی هستند و بر اساس نقش جنسیشان رفتار می‌کنند. افرادی که از جنسیّت خود ناراضی‌اند و ناخشنودی را در رفتارها و فعالیّت‌های مختلف نشان می‌دهند، دچار اختلال هویّت جنسی هستند.
کودکان و نوجوانان که نقش جنسی خود را به خوبی فرا نگرفته‌اند و از آن پیروی نمی‌کنند از نظر سازگاری روانی در وضعیّت مطلوبی قرار ندارند. به علاوه، گروه همسالان و جامعه نیز رفتارهای این افراد را مورد انتقاد قرار می‌دهد و آن‌ها را طرد می‌نماید. از این رو، برقراری ارتباط اجتماعی با همسالان و بزرگ ترها برای آن‌ها کاری نسبتاً دشوار است.
نشانه‌ها
بعضی از نوجوانان پسر، از پوشیدن لباس‌های زنانه لذّت می‌برند، این کار لزوماً به معنای اختلال در هویّت جنسی آن‌ها نیست زیرا ممکن است در پی کسب هیجان باشند. برای تشخیص مشکل هویّت جنسی درکودکان و نوجوانان باید به دو مؤلّفه‌ی مهم توجّه شود:1. شواهدی دال بر همانند سازی با جنس مقابل وجود داشته باشد. یعنی فرد از طریق فعّالیّت‌ها و رفتارهایش نشان بدهد که مایل است از جنس مقابل باشد یا اصرار دارد که از جنس مقابل باشد. همانندسازی با جنس مقابل در کودکان با حداقل 4 مورد از خصوصیات زیر آشکار می‌شود:
2. اصرار زیادی برای پوشیدن لباس‌های جنس مقابل دارد.
3. میل شدیدی به شرکت در بازی‌های ویژه‌ی جنس مقابل دارد.
4. بیشتر ترجیح می‌دهد با افراد جنس مقابل هم بازی شود.
5. ترجیح می‌دهد در بازی‌ها و تخیّلات خود، نقش جنس مقابل را ایفا کند.
6. اصرار دارد که متعلّق به جنس مقابل است.
دومین مؤلّفه برای شناسایی مشکل هویّت جنسی، توجّه به این نکته است که همانند سازی با جنس مقابل صرفاً به خاطر به دست آوردن امتیازات خاص آن جنس نباشد. گاهی جامعه امتیازات بیش‌تری را برای مردان یا زنان قایل می‌شود و افراد برای برخورداری از این مزایا سعی می‌کنند رفتارها و فعّالیّت‌های آن جنس را امتحان کنند.
به علاوه کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال هویّت جنسی، نارضایتی از جنسیّت خود را به طور مستمر و مکرّر اظهار می‌کنند.
دختران مبتلا به این اختلال، در مقابل انتظارات والدین یا تلاش آن‌ها برای پوشاندن البسه و وسایل زنانه، واکنش منفی شدیدی نشان می‌دهند.
عوامل مرتبط با مشکل هویّت جنسی
به اعتقاد روان شناسان، مهم‌ترین عامل مؤثّر در بروز مشکل هویّت جنسی، وجود اشکال در شکل گیری هویّت جنسی است. کودکان از حدود دو سالگی جنسیت خود و دیگران را به نام می‌شناسند و فعّالیّت‌ها و رفتارها را بر اساس جنسیت دسته بندی می‌کنند. آن‌ها در طول سالهای دبستان، عقاید کلیشه‌ای مربوط به جنسیت را که در اوایل کودکی فرا گرفته‌اند، گسترش می‌دهند و برخی صفات را برای یک جنسیت و بعضی را برای جنسیّت دیگر مناسب می‌دانند.به عنوان مثال، صفاتی نظیر مقاوم بودن، منطقی بودن و پرخاشگری و سلطه‌جویی را مردانه و با وقار بودن، دلسوزی و وابستگی را صفات زنانه تلقّی می‌کنند. در دوران مدرسه نیز کودکان رشته‌های تحصیلی، فعّالیّت‌های ورزشی یا هنری را بر اساس جنسیّت، تفکیک و انتخاب می‌کنند و این روند تا دوره‌ی نوجوانی و بزرگ سالی ادامه می‌یابد.
شواهد قابل توجّهی نشان می‌دهد که عوامل محیطی نظیر والدین، معلّمان، گروه همسالان و الگوهای محیط اجتماعی در نقش یابی جنسی کودکان نقش دارند.
والدینی که فرزندان دختر و پسر خود را به شیوه‌ای متفاوت تربیت می‌کنند، لباس‌ها و اسباب بازی‌های متناسب با جنسیّت را برای فرزندان خود تهیّه می‌کنند، با دخترها از هیجان‌ها و احساسات صحبت می‌کنند و با پسران از کنترل کردن هیجان و ابراز آن‌ها می‌گویند و به کودکان نقشی جنسیشان را می‌آموزند، آن‌ها را در جهت پیروی از این نقش هدایت می‌کنند.
در مقابل، والدینی که آگاهانه یا ناآگاهانه، از عمل کردن به ا ین شیوه‌ها خودداری می‌کنند و فرزندانشان را بر اساس آرزوها و خواسته‌های خود تربیت می‌کنند، نه جنسیت حقیقی آن‌ها زمینه را برای ایجاد مشکل هویّت جنسی در فرزندان خود فراهم می‌سازند.
چگونه می‌توانیم کمک کنیم؟
بسیاری از نوجوانان نمی‌توانند مشکلات جنسی و جنسیّتی خود را به راحتی با دیگران مطرح کنند. برقراری رابطه‌ی عاطفی و صمیمانه با دانش آموزان مبتلا به این مشکل و جلب اعتماد آن‌ها، شرایط مساعدی را برای بحث و گفت و گو درباره‌ی این مسایل فراهم می‌سازد. معلّمان و مربیّان می‌توانند از این طریق دانش آموزان مشکل‌دار را راهنمایی و به مراکز مشاوره سوق دهند.مشاوران متخصّص با بررسی دقیق شرح حال فرد و سبب شناسی مشکل، بهترین و مؤثّرترین روش‌های درمانی را در پیش می‌گیرند و در صورت نیاز به جرّاحی‌های ترمیمی، موارد به پزشکان مجرّب ارجاع می‌دهند.
منبع مقاله :
محمدخانی، شهرام؛ ابراهیم‌زاده، ناهید؛ (1392)، مشکلات روانی و رفتاری دانش‌آموزان شناسایی و مداخله، تهران: ورای دانش، چاپ دوم
