نماز و فرهنگ بين الملل(2)
نويسنده:عليرضا وحدت پناه
منبع: سايت انديشه قم
منبع: سايت انديشه قم
وجود رابطه بين منافع نماز گزار (ان) با ايدئولوژي، حالات رواني خاصي را مي‌توان در نمازگزاران به وجود آورد...حالت رواني اساسا به دو دسته تقسيم شود: اول آن كه ممكن است حالاتي اضطراب آميز و نگران كننده باشد ... حالات اضطراب ممكن است شديد باشد و به صورت نوعي محافظه كارانه يا ارتجاعي را به وجود آورند. حالات رواني همچنين مي‌تواند به صورت تهاجمي و خشن ظاهر شود... اين حالات تهاجمي بر خلاف حالات اضطراب، باعث به وجود آمده ايدئولوژي ئي از نوع اصلاح طلب يا انقلابي مي‌گردد.
ايدئولوژي نماز با توجه به تأكيد بر رحمان و رحيم بودن خداوند سبحان و اصل توبه در اسلام و آرامش و اطمينان قلبي كه براي نمازگزار (ان) ايجاد مي‌شود و ... از بروز ترس شديد و دلهره بي مورد جلوگيري مي‌نمايد؛ در نتيجه نماز يك ايدئولوژي محافظه كارانه يا ارتجاعي نيست. در ايدئولوژي نماز با توجه به نفي غير الله و صف بندي در مقابل آن و دوري از ضالين، مغضوبين و .... به صورت يك ايدئولوژي اصلاح طلب و يا انقلابي خود را مطرح مي‌كند. در مواردي، ايدئولوژي نماز و اسلام طرحي اصلاح طلب براي تغيير وضع موجود و تبديل آن به وضع مطلوب دارد (آزاد كردن برده به عنوان نوعي مجازات، از كمك به نيازمندان و فقرا و ...). ايدئولوژي نماز و اسلام در مواردي طرحي انقلابي و دفعي براي دگرگوني وضع موجود و تبديل آن به وضع مطلوب دارد. (كلمه «لا» قبل از «... اله الا الله» نشان دهنده تصميم قطعي و دفعي فرد نماز گزار در نه گفتن برابر معبودهاي غير واقعي است و .... ).
در واقع عقيده به نماز هم جنبه انقلابي داشته و هم جنبه ترقي خواهانه و اصلاح طلبانه دارد. جنبه انقلابي آن مربوط به نفي الهه‌ها و عدم پذيرش قطعي معبودهاي غير واقعي و دوري از رذايل اخلاقي و ... بوده و جنبه اصلاح گري و ترقي خواهانه آن مربوط به تقاضاي نمازگزار از خداوند سبحان براي هدايت و ... مي‌باشد. همچنين جنبه‌هاي انقلابي و يا اصلاح طلبانه ايدئولوژي نماز مي‌تواند به مطالبي مربوط باشد كه در نماز جماعت و جمعه به شكل خطبه‌ها و سخنرانيها بيان مي‌شود.
4 ـ ايدئولوژي نماز باعث به وجود آمدن «ماي نمازگزار» مي‌شود. اين ايدئولوژي مسلمانان را به گردهمايي در مكاني واحد براي انجام فرا مي‌خواند؛ جايي كه نمازگزاران مي‌توانند همديگر را بشناسند و به آنها روحيه و احساسي قومي و استوار ارائه دهند. اين ايدئولوژي «ماي نمازگزار» به وجود آمده را از يك طرف باز قرار مي‌دهد تا هر فرد مسلمان بتواند در آن شركت نمايد و با ديگر نمازگزاران وحدت نمايد، و از يك طرف ديگر «ماي نمازگزار» به وجود آمده را بسته قرار مي‌دهد تا مرزبندي مشخصي را بين نمازگزاران و غير نمازگزاران، مسلمانان و غير مسلمانان و ... به وجود آورد. ايدئولوژي نماز بين كساني كه با «ماي نمازگزار» بستگي و همبستگي دارند و كساني كه نمي‌توانند با «ماي نمازگزار» باشند، تمايز قايل مي‌شود.
5 ـ ارزشهايي كه ايدئولوژي نماز بر آنها استوار است و به آنها متكي شده‌اند در «ماي نمازگزار» متبلور و متجلي مي‌گردد. به بيان ديگر، بر عهده نمازگزاران است ارزشهايي را كه مبناي ايدئولوژي نماز مي‌باشد، متجلي و متبلور نمايند. اين ارزشها عبارتند از: توحيد، نبوت، ارزشهايي كه مبناي فضايل اخلاقي مي‌باشند و ... علاوه بر باور داشتن اين ارزشها, عمل نمودن به آنها معني تجلي و تبلور اين ارزشها در «ماي نماز گزار» است. از طرف ديگر لازم به ذكر است گفته شود كه، فضايل و كمالاتي كه در تعاليم اسلامي مطرح مي‌شوند در عين تعدد و تفاوتهاي موجود، در معني همه ي صفات مرتبط به هم و داراي وحدت و هماهنگي هستند. در واقع همه كمالات و فضايل اخلاقي صفات و حالاتي هستند كه نتيجه توجه به حضرت حق و سير و حركت به سوي مبدأ نور و كمال است.
رذايل اخلاقي هم با وجود تعدد و اختلاف نتيجه توجه و علاقه به دنيا و فراموشي و غفلت از خدا است. به بيان ديگر مي‌توان گفت، همه فضايل و رذايل اخلاقي ازسوي ديگر، هر كدام داراي خاستگاه واحدي بوده و هدف واحدي را دنبال مي‌كند. در نتيجه مي‌توان گفت كه هر كدام از رذايل اخلاقي و فضايل اخلاقي در عين كثرت داراي وحدتي هستند (وحدت در كثرت). در صورتي كه فضايل اخلاقي در بين مردم نماز گزار (به نيت خلوص و قصد قربت) مراعات شود، نشان دهنده تجلي و تبلور اين ارزشها در «ماي نمازگزار» است.
7 ـ در ايدئولوژي نماز گاهي ارزشهاي جديد و نوي به وجود مي‌آيند. اين ارزشها ممكن است ارزشهاي خفته‌اي باشند كه در قالب يك ايدئولوژي يا دنباله ايدئولوژي قبلي ظاهر شوند. (عنوان مثال: شهادت دادن بر ولايت و حجت مولاي متقيان ـ عليه السّلام ـ در نماز) و يا اين ارزشهاي نو، مفهوم خاصي به خود مي‌گيرند كه قبلاً به صورت ضمني وجود داشته است.
8 ـ ايدئولوژي نماز با انتخاب خط مشي مشخص و داشتن هدفهايي غايي و ارائه راههايي براي رسيدن به آن اهداف، نمازگزاران را به سوي خدا مي‌خواند.
اين ايدئولوژي سعي مي‌كند نمازگزاراني را كه داراي اختيار بوده و با ميل خود به سوي نماز مي‌روند، به عنوان انسانهايي فعال و نه منفعل، سهيم در روند تاريخ نموده، به طوري كه سرنوشت خود را در دست بگيرند.
9 ـ با توجه به بند فوق، ايدئولوژي نماز خصوصيتي سياسي هم دارد؛ خصوصاُ زماني اين مسأله آشكارتر مي‌شود كه نماز گزاران چه به صورت نمازهاي جماعت يا نماز فرادا، ابتدا بايد ولايت حق، ولايت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ و ساير امامان معصوم ـ عليه السّلام ـ را قبول داشته و سپس به اطاعت ولي امر و پيروي از مراجع عظام بپردازد (بپردازند). اين خصوصيت سياسي ايدئولوژي نماز (قسمت قابل تغيير آن)متناسب با شرايط و مقتضيات زماني و مكاني و ... مي‌تواند وضعيت خاصي به خود بگيرد. زماني كه در يك جامعه، نمازگزاران قدرت سياسي را در اختيار دارند، نحوه عمل خاصي دارند و متمايز و متفاوت است با نحوه عمل نمازگزاران در جامعه‌اي كه قدرت سياسي در اختيار غير نمازگزاران است.
10 ـ ايدئولوژي نماز، آينده احتمالي دور و نزديك را مشخص مي‌كند. مصداقهاي آن عبارتند از: دوري از فحشا و منكرات، اطمينان قلبي، آرامش دروني، پاداش نيك، رستگاري و....
11 ـ ايدئولوژي نماز، مفاهيم بسيار پر مغز، وزين و قابل درك براي عرفا، علما و افراد آگاه را به زبان و مفاهيمي ساده، شفاف و قابل درك براي عموم نمازگزارن بيان مي‌كند.
12 ـ ايدئولوژي نماز مربوط به نمازگزاران و مسلمانان بوده ولي براي گروه خاصي نيست و جنبه جهاني داشته و براي انسانها است. هر انساني كه تمايل دارد مي‌تواند مفاهيم آن را قبول كرده و اعمال آن را انجام دهد. شعار اتحّاد، برادري و برابري مسلمانان زير پرچم «لا اله الا الله» و «محمدرسول الله» ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ مي‌باشد.
ب: نوع باورها، پنداشتها و اعتقاداتي كه نماز به وجود مي‌آورد؛
ج : ارزشهايي كه مبناي نماز و موجود در نماز است و اين ارزشها يا فطري و يا در راستاي فطرت انسان است؛
هـ : دستور العمل‌هاي اسلام و نماز درباره چگونگي رفتار‌ها و اعمال انسان و نماز گزار؛
و : اين كه نماز شيواترين، كامل ترين و مستدل ترين پاسخ را به سؤالات اساسي انسان مي‌دهد.
نماز فرهنگي را با توانمندي و غناي فراوان ايجاد نموده است و در سطح بين المللي مطرح شود. اين فرهنگ مي‌تواند در عرصه علمي، اعتقادي و استدلالي سربلند و موفق بوده و از اين طريق, انسانهايي كه به تعبير قرآن مجيد قلب سالمي دارند را شيفته خود نمايد. اهميت اين تقابل در جهان امروز كه جهان ارتباطات و زمان تهاجم فرهنگي با استفاده از فن آوريهاي جديد است، هويدا مي‌شود. جا دارد كه نماز و فرهنگ آن را به شكل آكادميك و با زباني كه براي نسلهاي نو جذاب باشد، معرفي نماييم.
ايدئولوژي نماز با توجه به تأكيد بر رحمان و رحيم بودن خداوند سبحان و اصل توبه در اسلام و آرامش و اطمينان قلبي كه براي نمازگزار (ان) ايجاد مي‌شود و ... از بروز ترس شديد و دلهره بي مورد جلوگيري مي‌نمايد؛ در نتيجه نماز يك ايدئولوژي محافظه كارانه يا ارتجاعي نيست. در ايدئولوژي نماز با توجه به نفي غير الله و صف بندي در مقابل آن و دوري از ضالين، مغضوبين و .... به صورت يك ايدئولوژي اصلاح طلب و يا انقلابي خود را مطرح مي‌كند. در مواردي، ايدئولوژي نماز و اسلام طرحي اصلاح طلب براي تغيير وضع موجود و تبديل آن به وضع مطلوب دارد (آزاد كردن برده به عنوان نوعي مجازات، از كمك به نيازمندان و فقرا و ...). ايدئولوژي نماز و اسلام در مواردي طرحي انقلابي و دفعي براي دگرگوني وضع موجود و تبديل آن به وضع مطلوب دارد. (كلمه «لا» قبل از «... اله الا الله» نشان دهنده تصميم قطعي و دفعي فرد نماز گزار در نه گفتن برابر معبودهاي غير واقعي است و .... ).
در واقع عقيده به نماز هم جنبه انقلابي داشته و هم جنبه ترقي خواهانه و اصلاح طلبانه دارد. جنبه انقلابي آن مربوط به نفي الهه‌ها و عدم پذيرش قطعي معبودهاي غير واقعي و دوري از رذايل اخلاقي و ... بوده و جنبه اصلاح گري و ترقي خواهانه آن مربوط به تقاضاي نمازگزار از خداوند سبحان براي هدايت و ... مي‌باشد. همچنين جنبه‌هاي انقلابي و يا اصلاح طلبانه ايدئولوژي نماز مي‌تواند به مطالبي مربوط باشد كه در نماز جماعت و جمعه به شكل خطبه‌ها و سخنرانيها بيان مي‌شود.
4 ـ ايدئولوژي نماز باعث به وجود آمدن «ماي نمازگزار» مي‌شود. اين ايدئولوژي مسلمانان را به گردهمايي در مكاني واحد براي انجام فرا مي‌خواند؛ جايي كه نمازگزاران مي‌توانند همديگر را بشناسند و به آنها روحيه و احساسي قومي و استوار ارائه دهند. اين ايدئولوژي «ماي نمازگزار» به وجود آمده را از يك طرف باز قرار مي‌دهد تا هر فرد مسلمان بتواند در آن شركت نمايد و با ديگر نمازگزاران وحدت نمايد، و از يك طرف ديگر «ماي نمازگزار» به وجود آمده را بسته قرار مي‌دهد تا مرزبندي مشخصي را بين نمازگزاران و غير نمازگزاران، مسلمانان و غير مسلمانان و ... به وجود آورد. ايدئولوژي نماز بين كساني كه با «ماي نمازگزار» بستگي و همبستگي دارند و كساني كه نمي‌توانند با «ماي نمازگزار» باشند، تمايز قايل مي‌شود.
5 ـ ارزشهايي كه ايدئولوژي نماز بر آنها استوار است و به آنها متكي شده‌اند در «ماي نمازگزار» متبلور و متجلي مي‌گردد. به بيان ديگر، بر عهده نمازگزاران است ارزشهايي را كه مبناي ايدئولوژي نماز مي‌باشد، متجلي و متبلور نمايند. اين ارزشها عبارتند از: توحيد، نبوت، ارزشهايي كه مبناي فضايل اخلاقي مي‌باشند و ... علاوه بر باور داشتن اين ارزشها, عمل نمودن به آنها معني تجلي و تبلور اين ارزشها در «ماي نماز گزار» است. از طرف ديگر لازم به ذكر است گفته شود كه، فضايل و كمالاتي كه در تعاليم اسلامي مطرح مي‌شوند در عين تعدد و تفاوتهاي موجود، در معني همه ي صفات مرتبط به هم و داراي وحدت و هماهنگي هستند. در واقع همه كمالات و فضايل اخلاقي صفات و حالاتي هستند كه نتيجه توجه به حضرت حق و سير و حركت به سوي مبدأ نور و كمال است.
رذايل اخلاقي هم با وجود تعدد و اختلاف نتيجه توجه و علاقه به دنيا و فراموشي و غفلت از خدا است. به بيان ديگر مي‌توان گفت، همه فضايل و رذايل اخلاقي ازسوي ديگر، هر كدام داراي خاستگاه واحدي بوده و هدف واحدي را دنبال مي‌كند. در نتيجه مي‌توان گفت كه هر كدام از رذايل اخلاقي و فضايل اخلاقي در عين كثرت داراي وحدتي هستند (وحدت در كثرت). در صورتي كه فضايل اخلاقي در بين مردم نماز گزار (به نيت خلوص و قصد قربت) مراعات شود، نشان دهنده تجلي و تبلور اين ارزشها در «ماي نمازگزار» است.
7 ـ در ايدئولوژي نماز گاهي ارزشهاي جديد و نوي به وجود مي‌آيند. اين ارزشها ممكن است ارزشهاي خفته‌اي باشند كه در قالب يك ايدئولوژي يا دنباله ايدئولوژي قبلي ظاهر شوند. (عنوان مثال: شهادت دادن بر ولايت و حجت مولاي متقيان ـ عليه السّلام ـ در نماز) و يا اين ارزشهاي نو، مفهوم خاصي به خود مي‌گيرند كه قبلاً به صورت ضمني وجود داشته است.
8 ـ ايدئولوژي نماز با انتخاب خط مشي مشخص و داشتن هدفهايي غايي و ارائه راههايي براي رسيدن به آن اهداف، نمازگزاران را به سوي خدا مي‌خواند.
اين ايدئولوژي سعي مي‌كند نمازگزاراني را كه داراي اختيار بوده و با ميل خود به سوي نماز مي‌روند، به عنوان انسانهايي فعال و نه منفعل، سهيم در روند تاريخ نموده، به طوري كه سرنوشت خود را در دست بگيرند.
9 ـ با توجه به بند فوق، ايدئولوژي نماز خصوصيتي سياسي هم دارد؛ خصوصاُ زماني اين مسأله آشكارتر مي‌شود كه نماز گزاران چه به صورت نمازهاي جماعت يا نماز فرادا، ابتدا بايد ولايت حق، ولايت پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ و ساير امامان معصوم ـ عليه السّلام ـ را قبول داشته و سپس به اطاعت ولي امر و پيروي از مراجع عظام بپردازد (بپردازند). اين خصوصيت سياسي ايدئولوژي نماز (قسمت قابل تغيير آن)متناسب با شرايط و مقتضيات زماني و مكاني و ... مي‌تواند وضعيت خاصي به خود بگيرد. زماني كه در يك جامعه، نمازگزاران قدرت سياسي را در اختيار دارند، نحوه عمل خاصي دارند و متمايز و متفاوت است با نحوه عمل نمازگزاران در جامعه‌اي كه قدرت سياسي در اختيار غير نمازگزاران است.
10 ـ ايدئولوژي نماز، آينده احتمالي دور و نزديك را مشخص مي‌كند. مصداقهاي آن عبارتند از: دوري از فحشا و منكرات، اطمينان قلبي، آرامش دروني، پاداش نيك، رستگاري و....
11 ـ ايدئولوژي نماز، مفاهيم بسيار پر مغز، وزين و قابل درك براي عرفا، علما و افراد آگاه را به زبان و مفاهيمي ساده، شفاف و قابل درك براي عموم نمازگزارن بيان مي‌كند.
12 ـ ايدئولوژي نماز مربوط به نمازگزاران و مسلمانان بوده ولي براي گروه خاصي نيست و جنبه جهاني داشته و براي انسانها است. هر انساني كه تمايل دارد مي‌تواند مفاهيم آن را قبول كرده و اعمال آن را انجام دهد. شعار اتحّاد، برادري و برابري مسلمانان زير پرچم «لا اله الا الله» و «محمدرسول الله» ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ مي‌باشد.
نتيجه
الف: نمادهايي كه نماز به وجود مي‌آورد؛ب: نوع باورها، پنداشتها و اعتقاداتي كه نماز به وجود مي‌آورد؛
ج : ارزشهايي كه مبناي نماز و موجود در نماز است و اين ارزشها يا فطري و يا در راستاي فطرت انسان است؛
هـ : دستور العمل‌هاي اسلام و نماز درباره چگونگي رفتار‌ها و اعمال انسان و نماز گزار؛
و : اين كه نماز شيواترين، كامل ترين و مستدل ترين پاسخ را به سؤالات اساسي انسان مي‌دهد.
نماز فرهنگي را با توانمندي و غناي فراوان ايجاد نموده است و در سطح بين المللي مطرح شود. اين فرهنگ مي‌تواند در عرصه علمي، اعتقادي و استدلالي سربلند و موفق بوده و از اين طريق, انسانهايي كه به تعبير قرآن مجيد قلب سالمي دارند را شيفته خود نمايد. اهميت اين تقابل در جهان امروز كه جهان ارتباطات و زمان تهاجم فرهنگي با استفاده از فن آوريهاي جديد است، هويدا مي‌شود. جا دارد كه نماز و فرهنگ آن را به شكل آكادميك و با زباني كه براي نسلهاي نو جذاب باشد، معرفي نماييم.
