چه بخواهیم ، چگونه بخواهیم
نويسنده:سيد محمد ابطحي
هر کس به تناسب سطح فکر و بینش و معرفتش به خدا دعا می کند، حاجتهای یک فرد از خدا معیار خوبی است برای شناخت آن شخص، خود پسند بودن یا نوع دوست بودن ، آسمانی یا زمینی بودن و بلند همت بودن همه را می توان در غالب دعاهای یک بنده ارزیابی کرد می توان فهمید کسی که تنها برای خود دعا می کند و از دعا کردن برای دیگران که حداقل خدمت یک انسان به همنوع خود می باشد دریغ می ورزد شخصی خودپسند است از این روی در روایات به دعا کردن برای دیگران بسیار تأکید شده. امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: مَن قَدَّم اربعینَ من المؤمنین ثم دعا، استجیبَ له:هر کس چهل نفر از مؤمنین را در دعا کردن برخود مقدم دارد و سپس برای خود دعا کند دعایش مستجاب خواهد شد.1 به خوبی می توان فهمید کسی که تنها از خدا دنیا می خواهد آسمانی فکر نمی کند بلکه کوته فکر است قرآن به ما می آموزد که افق دعاهایمان را وسیع کنیم هم دنیا و هم آخرت را از خدا بخواهیم رَبَّنا آتنا فی الدُّنیا حَسَنه و فی الآخرةِ حَسَنه وَ قنا عذابَ النّار 2
در ادعیه ائمه معصومین هم وارد شده ... أعطنی بِمَسئَلَتی ایّاکَ جَمیع خَیرِ الدُّنیا وَ جَمیعَ خَیرَ الآخرة3 خدایا عطا کن به من به واسطه درخواستم همه خیر دنیا و همه خیر آخرت را. به خوبی می توان فهمید کسی که حوائج بزرگ خود را از خدا می خواهد بلند پرواز و دارای همتی بلند است، اگر انسان خود را در مقابل کسی ببیند که قادر است تمام خواسته های او را برآورده سازد این چنین معرفتی انسان را وا می دارد که حوائج بزرگ خود را از او بخواهد آنچنانکه مناسب با شأن آن بزرگ است حکایت می کنند مردی سائل به در خانه شخصی بزرگوار و کریم رفته و چنین عرضه داشت؛ إنَّ لی حُوَیج ای مرد بزرگوار برای من حاجت کوچکی است که امیدوارم آن را برآورده سازی و مرد کریم در جواب او چنین گفت: فَأَسئَله مِن رُجَیل یعنی اگر برای تو حاجت کوچکی است پس آن را از مرد کوچکی طلب کن ، آری معرفت ، عظمت و قدرت خدا اقتضاء می کند که انسان حوائج اساسی و بزرگ خود را هر چند از نظر اسباب مادّی و روند طبیعی غیر ممکن به نظر برسد از او بخواهد.
حضرت ابراهیم از خداوند طلب فرزند می کند و حال آنکه نود سال سن دارد و همسر او به سنی رسیده که امید به فرزند آوری او نیست4 گفتار و رفتار و ادعیه معصومین (علیهم السلام) به ما می آموزد که از پروردگارمان چه بخواهیم و چگونه بخواهیم ، ایشان به ما یاد داده اند که در آستان او همت را بلند داریم و دیدمان را وسیع کنیم.امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرمایند: خواسته ات از خدا دربارۀ چیزهایی باشد که نیکی آن برایت پایدار می ماند و سختی و رنج آن از تو برداشته می شود،مال و ثروت چیزی است که نه آن برای تو می ماند و نه تو برای آن می مانی.5 یعنی در خواستهایت متعالی تر از امور مادی و پول و ثروت باشد و چون وجود تو پس از مرگ هم استمرار دارد برای آن مراحل دعا کن که ماندگار است.
پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلم) در یکی از سفرهای خود مهمان شخصی شدند وی از حضرت پذیرایی کاملی کرد حضرت هنگام خداحافظی فرمودند: هرگاه حاجتی خواستی از خدا می خواهم برآورده کند.عرض کرد از خدا می خواهم که به من شتری عطا کند که لوازم زندگیم را بر آن حمل کنم و نیز چند گوسفند عطا کند که از شیر آنها استفاده کنم .پیغمبر (صلّی الله علیه و آله و سلم) آنچه خواست برایش از درگاه خداوند تقاضا کرد سپس رو به اصحاب کرده و فرمود: ای کاش این مرد همانند عجوزه بنی اسرائیل بلند همت بود .عرض کردند: داستان عجوزه بنی اسرائیل چگونه بوده است؟ حضرت فرمود: چون حضرت موسی (علیه السلام) خواست از مصر به طرف شام حرکت کند تصمیم گرفت جسد حضرت یوسف (علیه السلام) را با خود به شام برد.و در بیت المقدس کنار قبر حضرت یعقوب دفن نماید ولی از آنجایی که بنی اسرائیل از محل دفن حضرت یوسف خبر نداشتند به دنبال شخصی رفتند که از این مسئله آگاهی داشته باشد بالاخره عجوزه ای را یافتند که ادعا می کرد از محل دفن حضرت یوسف آگاه است ولی قبل از بیان آن از موسی (علیه السلام) عهد گرفت که در عوض نشان دادن قبر حضرت یوسف علیه السلام سه حاجت او برآورده شود اول آنکه جوان شوم دوم به ازدواج شما درآیم سوم در آخرت هم افتخار همسری شما را داشته باشم و موسی علیه السلام از خداوند خواست که هر سه حاجت عجوزه برآورده گردد.6
بلند همت بودن در هنگام دعا امری است که به خوبی در دعاهای حضرات معصومین (علیهم السلام) دیده می شود پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و اله و سلم) از خداوند، عشق به او را طلب می کند و عرضه می دارد: اللهم اجعَل حُبَّک أحَبُّ الَّی من نفسی و سَمعی و بَصری و اهلی و مالی و من الماء البارد.پروردگارا ، دوستی خودت را نزد من محبوبتر از خودم و شنواییم و دیدگانم و کسانم و مالم و حتی از آب سرد در حال تشنگی قرار ده.ائمه اطهار در مناجات شعبانیه از خدا چنین می خواستند: الهی هَب لی کمالَ الانقِطاعِ الیک خدایا بریدن کامل از خلق و اتصال به خودت را به من عنایت کن ... إلهی وألحقنی بنورِ عِزّکَ الأبهَج فاکون لک عارفاً و عن سِواکَ مُنحرفاً خدایا مرا به نور درخشان عزتت برسان تا عارف به ذاتت گردم و از غیر تو روگردان باشم.
امیرالمؤمنین در دعای کمیل از خدا چنین می خواهد: الهی و سیدی فأسئلک ... أن تهب لی فی هذه اللَّیلَة و فی هذه الساعة کُلَّ جُرمٍ أَجرَمتُهُ و کُلَّ ذَنبٍ أَذنبتُهُ و کُلَّ قَبیحٍ أَسرَرتُهُ...، خدایا از تو می خواهم که در این شب و این لحظه ببخشی برمن هر جرمی که مرتکب شده ام و هر گناهی را که از من سرزده و هر کار زشتی را که پنهان کرده ام.البته توصیه به بلند همت بودن هنگام دعا نباید این ذهنیّت را در ما ایجاد کند که حوائج کوچک خود را از خدا درخواست نکنیم ، مقام و شأن خداوند آنچنان است که فقط باید درخواستهای بزرگ و اساسی را از او طلب کرد. خیلی پیشوایان دینی ما توصیه نموده اند که حتی حوائج کوچک و جزئی خود را نیز خدا بخواهیم، انسان موحّد در تمام امور و شؤون خود به خدا تکیه و امید دارد و همه نیازهای خود اعم از کوچک و بزرگ ، کلی و جزئی ، مادی و معنوی را از او می طلبد از این روی در روایات ما وارد شده که: خداوند به موسی وحی کرد که: ای موسی هر چه بدان محتاج هستی از من بخواه ، حتی علف گوسفند خود و نمک خمیر خود. معصوم ششم حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) می فرمایند: بر شما باد به دعا و خواندن پروردگار همانا با هیچ وسیله ای مانند دعا نمی توان به خدا نزدیک شد و ترک نکنید خواسته های کوچک را از جهت کوچکی آن چه آن که صاحب و برآورنده نیازهای کوچک هَمو برآورنده نیازهای بزرگ است.7 و امام محمد باقر (علیه السلام) می فرمایند: کوچک نشمارید حوائج کوچک خود را که سؤال نکنید همانا محبوبترین شما نزد خدا کسی است که حوائج خود را از خداوند بسیار بخواهد.
در ادعیه ائمه معصومین هم وارد شده ... أعطنی بِمَسئَلَتی ایّاکَ جَمیع خَیرِ الدُّنیا وَ جَمیعَ خَیرَ الآخرة3 خدایا عطا کن به من به واسطه درخواستم همه خیر دنیا و همه خیر آخرت را. به خوبی می توان فهمید کسی که حوائج بزرگ خود را از خدا می خواهد بلند پرواز و دارای همتی بلند است، اگر انسان خود را در مقابل کسی ببیند که قادر است تمام خواسته های او را برآورده سازد این چنین معرفتی انسان را وا می دارد که حوائج بزرگ خود را از او بخواهد آنچنانکه مناسب با شأن آن بزرگ است حکایت می کنند مردی سائل به در خانه شخصی بزرگوار و کریم رفته و چنین عرضه داشت؛ إنَّ لی حُوَیج ای مرد بزرگوار برای من حاجت کوچکی است که امیدوارم آن را برآورده سازی و مرد کریم در جواب او چنین گفت: فَأَسئَله مِن رُجَیل یعنی اگر برای تو حاجت کوچکی است پس آن را از مرد کوچکی طلب کن ، آری معرفت ، عظمت و قدرت خدا اقتضاء می کند که انسان حوائج اساسی و بزرگ خود را هر چند از نظر اسباب مادّی و روند طبیعی غیر ممکن به نظر برسد از او بخواهد.
حضرت ابراهیم از خداوند طلب فرزند می کند و حال آنکه نود سال سن دارد و همسر او به سنی رسیده که امید به فرزند آوری او نیست4 گفتار و رفتار و ادعیه معصومین (علیهم السلام) به ما می آموزد که از پروردگارمان چه بخواهیم و چگونه بخواهیم ، ایشان به ما یاد داده اند که در آستان او همت را بلند داریم و دیدمان را وسیع کنیم.امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرمایند: خواسته ات از خدا دربارۀ چیزهایی باشد که نیکی آن برایت پایدار می ماند و سختی و رنج آن از تو برداشته می شود،مال و ثروت چیزی است که نه آن برای تو می ماند و نه تو برای آن می مانی.5 یعنی در خواستهایت متعالی تر از امور مادی و پول و ثروت باشد و چون وجود تو پس از مرگ هم استمرار دارد برای آن مراحل دعا کن که ماندگار است.
پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلم) در یکی از سفرهای خود مهمان شخصی شدند وی از حضرت پذیرایی کاملی کرد حضرت هنگام خداحافظی فرمودند: هرگاه حاجتی خواستی از خدا می خواهم برآورده کند.عرض کرد از خدا می خواهم که به من شتری عطا کند که لوازم زندگیم را بر آن حمل کنم و نیز چند گوسفند عطا کند که از شیر آنها استفاده کنم .پیغمبر (صلّی الله علیه و آله و سلم) آنچه خواست برایش از درگاه خداوند تقاضا کرد سپس رو به اصحاب کرده و فرمود: ای کاش این مرد همانند عجوزه بنی اسرائیل بلند همت بود .عرض کردند: داستان عجوزه بنی اسرائیل چگونه بوده است؟ حضرت فرمود: چون حضرت موسی (علیه السلام) خواست از مصر به طرف شام حرکت کند تصمیم گرفت جسد حضرت یوسف (علیه السلام) را با خود به شام برد.و در بیت المقدس کنار قبر حضرت یعقوب دفن نماید ولی از آنجایی که بنی اسرائیل از محل دفن حضرت یوسف خبر نداشتند به دنبال شخصی رفتند که از این مسئله آگاهی داشته باشد بالاخره عجوزه ای را یافتند که ادعا می کرد از محل دفن حضرت یوسف آگاه است ولی قبل از بیان آن از موسی (علیه السلام) عهد گرفت که در عوض نشان دادن قبر حضرت یوسف علیه السلام سه حاجت او برآورده شود اول آنکه جوان شوم دوم به ازدواج شما درآیم سوم در آخرت هم افتخار همسری شما را داشته باشم و موسی علیه السلام از خداوند خواست که هر سه حاجت عجوزه برآورده گردد.6
بلند همت بودن در هنگام دعا امری است که به خوبی در دعاهای حضرات معصومین (علیهم السلام) دیده می شود پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و اله و سلم) از خداوند، عشق به او را طلب می کند و عرضه می دارد: اللهم اجعَل حُبَّک أحَبُّ الَّی من نفسی و سَمعی و بَصری و اهلی و مالی و من الماء البارد.پروردگارا ، دوستی خودت را نزد من محبوبتر از خودم و شنواییم و دیدگانم و کسانم و مالم و حتی از آب سرد در حال تشنگی قرار ده.ائمه اطهار در مناجات شعبانیه از خدا چنین می خواستند: الهی هَب لی کمالَ الانقِطاعِ الیک خدایا بریدن کامل از خلق و اتصال به خودت را به من عنایت کن ... إلهی وألحقنی بنورِ عِزّکَ الأبهَج فاکون لک عارفاً و عن سِواکَ مُنحرفاً خدایا مرا به نور درخشان عزتت برسان تا عارف به ذاتت گردم و از غیر تو روگردان باشم.
امیرالمؤمنین در دعای کمیل از خدا چنین می خواهد: الهی و سیدی فأسئلک ... أن تهب لی فی هذه اللَّیلَة و فی هذه الساعة کُلَّ جُرمٍ أَجرَمتُهُ و کُلَّ ذَنبٍ أَذنبتُهُ و کُلَّ قَبیحٍ أَسرَرتُهُ...، خدایا از تو می خواهم که در این شب و این لحظه ببخشی برمن هر جرمی که مرتکب شده ام و هر گناهی را که از من سرزده و هر کار زشتی را که پنهان کرده ام.البته توصیه به بلند همت بودن هنگام دعا نباید این ذهنیّت را در ما ایجاد کند که حوائج کوچک خود را از خدا درخواست نکنیم ، مقام و شأن خداوند آنچنان است که فقط باید درخواستهای بزرگ و اساسی را از او طلب کرد. خیلی پیشوایان دینی ما توصیه نموده اند که حتی حوائج کوچک و جزئی خود را نیز خدا بخواهیم، انسان موحّد در تمام امور و شؤون خود به خدا تکیه و امید دارد و همه نیازهای خود اعم از کوچک و بزرگ ، کلی و جزئی ، مادی و معنوی را از او می طلبد از این روی در روایات ما وارد شده که: خداوند به موسی وحی کرد که: ای موسی هر چه بدان محتاج هستی از من بخواه ، حتی علف گوسفند خود و نمک خمیر خود. معصوم ششم حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) می فرمایند: بر شما باد به دعا و خواندن پروردگار همانا با هیچ وسیله ای مانند دعا نمی توان به خدا نزدیک شد و ترک نکنید خواسته های کوچک را از جهت کوچکی آن چه آن که صاحب و برآورنده نیازهای کوچک هَمو برآورنده نیازهای بزرگ است.7 و امام محمد باقر (علیه السلام) می فرمایند: کوچک نشمارید حوائج کوچک خود را که سؤال نکنید همانا محبوبترین شما نزد خدا کسی است که حوائج خود را از خداوند بسیار بخواهد.
پی نوشتها :
1 .محجة البیضاء ، ج2 ،ص 302 .
2. دعای ماه رجب.
3. نهج البلاغه نامه 31.
4. آئین نیایش ص269 ، ابراهیم غفوری ،چاپ اول ، بنیاد پژوهشهای اسلامی .
5. کافی ج4، ص212 .
