بمباران اطلاعات

cتوانمندى فناورى هاى اطلاعاتى در جمع آورى و تجزيه و تحليل داده ها و اطلاعات، به قدرى گسترش يافته كه حتى صحبت از «انفجار اطلاعات»، يا «سرريزى اطلاعات» است. اينها مباحث جديدى هستند كه اين روزها در عرصه فناورى هاى ارتباطى و اطلاعاتى مطرح اند. در اين گفتار به دقت در پيرامون موضوعات مورد اشاره خواهيم پرداخت.

* عصر وفور اطلاعات

از ديرباز اطلاعات نقش مهم و حياتى در زندگى انسان ها ايفا كرده است. در همين راستا در طول زمان امكانات ارتباطى زيادى ايجاد شد، تا كار جمع آورى، ذخيره و توزيع اطلاعات را به نحو مطلوب ترى انجام دهد. ارسال پيام به وسيله كبوتران نامه بر، ايجاد چاپار پستى و پيك براى توزيع سريع اطلاعات در بين مناطق مختلف نمونه هايى از تلاش هاى بشر براى گردش اطلاعات در زمان هاى دور است اما در دهه هاى اخير شيوه هاى گردآورى، توليد و توزيع اطلاعات تغييرات اساسى يافته اند.از لحاظ تاريخى، ابداع تلگراف در بيش از ۱۵۰ سال قبل برجسته ترين گام براى كاهش فاصله هاى زمانى ـ مكانى انتقال و توزيع اطلاعات بوده است. تلگراف موجب شد كه زمان انتقال اطلاعات بر فراز اقيانوس ها از هفته ها و حتى ماه ها به چند دقيقه كاهش يابد. اختراع تلفن در دهه ۱۸۷۰ و تنها يك دهه پس از ورود آن به زندگى بشر، آن رابه جزء اصلى فعاليت هاى تجارى در سراسر جهان تبديل كرد.فنا ورى هاى نوين، توزيع اطلاعات را به قدرى آسان ساخته اند كه افراد در هر كجا كه باشند در كمترين زمان و ممكن به اطلاعات مورد نياز خود از اقصى نقاط دنيا دست مى يابند.

* انفجار اطلاعات و پس لرزه هاى آن

سير پرشتاب تحولات در عرصه فناورى اطلاعات، تأثيرات فراوانى را بر افراد و جوامع مى گذارد. گاهى به نظر مى رسد انسان ها نتوانند خود را با اين تحولات سريع، مطابق و هماهنگ سازند. تأثيراتى كه عصر اطلاعات و شتاب فزاينده تكنولوژى هاى اطلاعاتى بر افراد مى گذارند از ابعاد گوناگون قابل طرح و بررسى است. از جمله عوارض رشد سريع فناورى هاى اطلاعاتى، نياز به آموزش دائمى براى تطابق با اين فناورى هاست. در عصر اطلاعات، فناورى هاى جديد براى روز بعد معمولى و كهنه تلقى مى شوند. چرا كه فناورى جديدى جايگزين آنها مى شود. پس براى هماهنگ شدن با اين تحولات بايد مدام آموزش هاى لازم ارائه شود. اما از آنجايى كه آموزش مداوم بنا به دلايل فراوان براى همه افراد امكانپذير نيست جامعه شاهد مشكلات بى شمارى خواهد شد. بيكارى يك نمونه از اين مشكلات است، چرا كه افرادى كه توانايى به روز شدن داشته باشند مشاغل را كه آنها هم به تبع اين فناورى ها تغيير مى كنند را تصاحب خواهند كرد اما برخى از افراد در اين زمينه از ديگران عقب خواهند ماند. به دنبال اين تحولات است كه جامعه شاهد ايجاد و افزايش فاصله طبقاتى خواهد شد. اكنون فاصله طبقاتى بين داراها و ندارها تنها از جنبه اطلاعات است. از آنجايى كه در عصر اطلاعات مهم ترين سرمايه اطلاعات محسوب مى شود، كسانى كه فناورى هاى لازم براى جمع آورى و تجزيه و تحليل اطلاعات را دارند سود و منفعتى بيشتر از ديگران كسب مى كنند. گسترش اين مسأله موجب ايجاد و ازدياد فاصله طبقاتى در جامعه مى شود. اين شكاف طبقاتى از اندازه يك جامعه نيز فراتر رفته و اندازه هاى جهانى به خود مى گيرد. به گونه اى كه ما شاهد شكاف ديجيتالى در سطح دنيا خواهيم شد. به اين صورت كه كشورهاى داراى فناور هاى جديد با به انحصار درآوردن فناورى هاى اين عرصه، از نظر اقتصادى موقعيت ممتازى كسب مى كنند و ديگر كشورها كه از اين فناورى ها برخوردار نيستند نيازمند و محتاج آنان خواهند بود.
از نظر روانى نيز رشد سريع تحولات حوزه فناورى اطلاعات و ارتباطات، تأثيرات بسيارى را بر افراد مى گذارد. انسان هاى جامعه اطلاعاتى به سختى توان هماهنگ سازى، درك و درونى سازى تحولات پرشتاب اين حوزه را خواهند داشت. همان گونه كه انسان ها در برابر حوادث پى در پى زندگى تاب و تحمل خود را از دست مى دهند، تحولات پرشتاب فناورى هاى ارتباطى نيز انسان ها را زير فشار مى گذارد و از لحاظ روحى آنان را دچار مشكل مى كند. نتيجه چنين فشارهايى بروز اختلالات جسمى و روانى خواهدشد كه از آن باعنوان «سندرم شوك آينده» نام برده مى شود. از عوارض چنين شوكى مى توان به بروز گيجى، ترس از نفهميدن و فشارهاى روحى روانى و اضطراب اشاره كرد.انفجار اطلاعات ازنظر اعتقادى و فكرى نيز تأثيرات بسيارى را بر جوامع و فرهنگ ها باقى مى گذارد. فناورى هاى اطلاعاتى و ارتباطى به طور مستمر و مداوم در هر دقيقه از شبانه روز و از طرق گوناگون حجم بالايى از اطلاعات، اخبار و مطالب را به افراد ارائه مى دهند.بسيارى از اين اطلاعات خارج از چارچوب و نظام اعتقادى، ارزشى و فكرى افراد جامعه بوده و مربوط به ديگر نظام هاى اعتقادى و فكرى در دنياست.بنابراين افراد نوعى درگيرى ذهنى با داده ها و اطلاعات جديد و بيگانه پيدا مى كنند و دچار دوگانگى فكرى مى شوند. در اين ميان چنانچه افراد درچالش با اطلاعات اين چنينى قدرت مقابله صحيح با آن را نداشته باشند، به طور يقين دچار دوگانگى فكرى، اعتقادى و فرهنگى مى شوند.
از اين رو آمادگى فكرى و سلامت اعتقادى افراد خواهدتوانست آنان را در برابر سيل بنيان كن اطلاعاتى كه سرازير مى شود، محافظت كند. اما افرادى كه نظام عقيدتى و فكرى آنان سست باشد، تاب مقاومت نداشته و احساس ناامنى و بى اطمينانى مى كنند و سرانجام گرفتار سيلاب ديگر نظام هاى فكرى و مسلكى خواهندشد.ازديگر عوارض رشد بى رويه نظام هاى اطلاعاتى، ايجاد «خستگى اطلاعات» در افراد است. افراد در هر دقيقه از شبانه روز در برابر پيام ها و اطلاعات قرار مى گيرند و اين باران اطلاعاتى منجر به خسته شدن فرد و از دست دادن تحمل وى مى شود. برخلاف گذشته كه به دليل محدود بودن فناورى هاى اطلاعاتى فقط اطلاعات مهم امكان بروز و انتشار مى يافتند، اينك همه اطلاعات حتى اطلاعات پيش پا افتاده و محدود به يك منطقه يا گروه نيز امكان بروز و نشر يافته اند و اين مسأله موجب مى شود كه فرد برابر پيام هاى مهم و غيرمهم به طور يكسان قرارگرفته و امكان تشخيص اهميت وضرورت آنها را از دست بدهد. نتيجه آن كه فرد از اطلاعات ارائه شده اشباع شده و خسته مى شود به نظر مى رسد اكنون بايد به فكر محدود كردن اطلاعات بود تا بدين وسيله از ارائه اطلاعات غير ضرور و كم اهميت كاسته شود.
در اين ارتباط مفهوم ديگرى كه در عرصه اطلاعات مطرح است، موضوع «اضطراب اطلاعاتى» است. اضطراب اطلاعاتى احساسى است كه براثر ناتوانى در يافتن اطلاعات موردنياز، تشخيص ندادن اطلاعات صحيح، نفهميدن اطلاعات موجود و يا پيدانكردن راه به دست آوردن اطلاعات موردنياز فرد در وى به وجود مى آيد. اين مسأله موجب بروز اضطراب اطلاعاتى در فرد مى شود. در اين باره مديريت صحيح افراد در مواجهه با اطلاعات بدون گرفتار شدن در آن و دريافت اطلاعات ضرورى، لازم و مفيد ولو اندك، مى تواند به كاهش اضطراب ناشى از سيل اطلاعاتى كمك كند.از ديگر موارد مطرح در دنياى اطلاعات وجود اشتباهات، تناقضات و اطلاعات بيهوده است. حجم عظيم اطلاعاتى كه به وسيله فناورى هاى اطلاعاتى و ارتباطى درحال توليد و انتشار است در درون خود اطلاعات نادرست، متناقض و در بسيارى موارد بيهوده و سوخته را به همراه دارد.به طور نمونه به هنگام كار با موتورهاى جست وجوگر اينترنتى درباره موضوعى خاص، با حجم بالايى از اطلاعاتى برخورد مى كنيم كه ارتباط كمى به موضوع مورد جست وجوى ما دارد و يا به هنگام بازكردن پست الكترونيكى خود شاهد شمار بسيارى از ايميل هاى ناخواسته و بيهوده هستيم.
همچنين در بسيارى موارد، اطلاعاتى وجوددارد كه زمان آنها منقضى شده و اطلاعات سوخته هستند. اطلاعاتى مفيدند كه در زمان خود عرضه شوند. در غير اين صورت با گذشت زمان و سوختن اطلاعات، ارزش خود را از دست داده و حتى ممكن است گمراه كننده نيز باشند. دراين باره موارد ديگرى نيز قابل طرح است. ازجمله اين كه نسخه هاى متناقض و متفاوتى درمورد يك متن مشاهده مى شود. اين ها همه از مشكلات موجود در اطلاعات عرضه شده در فناورى هاى ارتباطى و اطلاعاتى است.
عصر اطلاعات ابعاد ديگرى نيز دارد. يك بعد ديگر آن با عرصه سياست مرتبط است. فعاليت هاى صورت گرفته در عرصه فناورى هاى اطلاعاتى از قبيل توليد، ذخيره سازى و پردازش اطلاعات، مستلزم سرمايه گذارى سنگينى است كه اين امر به نوبه خود به تمركز شديد امكانات در شمار كمى از كشورهاى دارنده اين فناورى ها منجر مى شود. درنتيجه توليد و توزيع اطلاعات دراختيار چند كشور مسلط متمركز شده و آنها جريان اطلاعات را در سطح دنيا كنترل مى كنند. كشورهاى مسلط در اين زمينه، همراه با توزيع اطلاعات، ارزش ها و ايدئولوژى هاى خود را نيز به همه دنيا عرضه مى كنند. تداوم اين روند منجر به نوعى وابستگى كشورها به كشورهاى مسلط در حوزه فناورى هاى اطلاعات هم از نظر فناورى و هم از نظر مسلكى و ايدئولوژيكى خواهدشد. چرا كه به مرور زمان ايدئولوژى كشورهاى مسلط درامر اطلاعات در كشورهاى وابسته به اين فناورى ها رسوخ كرده و زمينه هاى وابستگى ايدئولوژيكى آنان را نيز فراهم مى آورد.
موارد بيان شده در اين مقاله تنها بخشى از تأثير جريان اطلاعات در عصر حاضر را نشان مى دهد، درحالى كه بسيارى از زوايا و تأثيرات آن هنوز ناشناخته باقى مانده و نيازمند تحقيق و بررسى بيشتر محققان و انديشمندان است.