پروتوئینی از آنسوی آبها
آبزي پروري به اندازه فرهنگ بشريت قدمت دارد و قرنهاست که پرورش ماهي در حال انجام است. پرورش ماهي در ايران نيز داراي قدمت قابل توجهي است ، ليکن از عمر فعاليت پرورش ميگو در کشور ما سالهاي چنداني نمي گذرد و در حال حاضر نيز صنعت تکثير و پرورش ميگوي ايران تنها به گونه پرورشي بومي متکي است که اين عامل سبب محدود شدن امکان رقابت در بازارهاي جهاني شده است.اما با توجه به مشکلات پيش آمده براي صنعت ميگوي ايران و تنگناهاي موجود در پرورش اقتصادي گونه موجود به نظر مي رسد که يک گونه جايگزين مي تواند تحول بزرگي در اين صنعت ايجاد کند.صنعت جوان تکثير و پرورش ميگوي ايران در سالهاي اخير دچار فراز و نشيب ها و بحران هاي متعددي شده است که بروز بيماري لکه سفيد در سال 1381 در استان خوزستان و در سال 1384 در استان بوشهر، آينده اين سرمايه گذاري کلان را با ابهام زيادي مواجه کرده است.
يکي از راهکارهاي خروج از اين بحران استفاده از اصل تنوع گونه اي و همسو شدن با توليد جهاني است. همان طور که عمده ترين آبزيان پرورشي کشور مانند ماهي قزل آلا و کپور ماهيان ، گونه هاي غيربومي هستند که طي ساليان گذشته به کشور وارد شده اند و اکنون سهم قابل توجهي در بهره برداري بهينه از منابع آب و خاک ، اشتغال زايي و تامين بخشي از پروتئين سالم جامعه را ايفا مي کنند. به اين ترتيب ، براي نجات صنعت تکثير و پرورش ميگوي کشور نيز مي توان ايجاد تنوع گونه اي را مورد توجه قرار داد.
به گفته دکتر عباس متين فر، عضو هيات علمي موسسه تحقيقات شيلات ايران دستاوردهاي اوليه حاصل از طرح تحقيقاتي بر روي ميگوي وانامي طي 2 سال اخير و بررسي روند توسعه تکثير و پرورش اين گونه در جهان و بويژه آسيا نشان مي دهد گونه وانامي مي تواند حداقل در اين مقطع زماني بخش قابل توجهي از بحران تکثير و پرورش ميگوي ايران را کاهش دهد.البته گرچه کارهاي تحقيقاتي بسيار زيادي بر اين گونه در دنيا انجام شده است ؛ اما ضرورت دارد پروژه هاي تحقيقاتي مختلف بر گونه هاي وانامي در شرايط ايران نيز انجام شود.
رشد سريع وانامي در دنيا
ميگوي وانامي بومي سواحل غربي امريکاي لاتين در اقيانوس آرام از پرو در جنوب تا مکزيک در شمال است. پرورش تجاري اين گونه در قاره امريکا از حدود 2025سال قبل آغاز شده و کشورهاي عمده توليد کننده اين منطقه در سال 2003شامل اکوادور، مکزيک ، کلمبيا، نيکاراگوآ، پاناما، پرو، امريکا و ونزوئلا مي شوند.ميگوي وانامي اولين بار در سال 1985از پاناما به امريکا وارد شد. بتدريج گونه هاي ديگر ميگوهاي با اهميت شيلاتي نيز براي اهداف تحقيقاتي به امريکا وارد شدند و برخي از آنها به دليل نداشتن شرايط بيولوژيک براي حذف عوامل بيماريزا از چرخه تحقيق خارج شدند.تنها گونه وانامي پاسخ لازم را به تحقيقات موردنظر براي توليد ذخيره هاي تجاري ميگوهاي SPF (عاري از عوامل بيماريزاي مشخص) و SPR (مقاوم در برابر بيماري هاي مشخص) نشان داد.
با توجه به ويژگي هاي ميگوي وانامي اين گونه بسرعت به مناطق مهم آبزي پروري ميگوي جهان بويژه کشورهاي جنوب شرقي آسيا معرفي شد. گرچه معرفي آزمايشي ميگوي وانامي به آسيا در سال 198789انجام شد، اما توليد انبوه آن از سال 1996شتاب گرفت.به نحوي که در سال 2003کشور چين 71درصد کل توليد ميگوي خود را از وانامي به دست آورد و پس از آن نيز تايلند، ويتنام و تايوان بيشترين توليد وانامي را در آسيا داشتند.گرچه ميگوي وانامي با حدود 120هزار تن توليد در سال 1994در رديف دوم ميگوهاي پرورشي جهان قرار داشته است اين گونه توانسته در مدت 10سال به توليد 858/723 تن در سال 2003برسد که ميزان رشد 6برابري را طي اين مدت نشان مي دهد. به اين ترتيب ميگوي وانامي توانسته است رتبه اول را در بين گونه هاي پرورشي در سال 2003 به دست آورد.
چرا وانامي؟
با توجه به رشد سريع ميگوي وانامي در صنعت تکثير و پرورش ميگوي جهان خصوصيات بارز اين گونه بيش از پيش مورد توجه قرار گرفته اند.به گفته متين فر اين گونه بالاترين نرخ رشد را در بين گونه هاي پرورشي از خود نشان داده اند و در مدت 90روز پرورش به وزن حدود 20گرم مي رسد.بنابراين مي توان محصول با قيمت بالاتر به بازارهاي جهاني عرضه کرد يا در صورت برداشت محصول در اندازه کوچکتر دوره پرورش کاهش مي يابد و در نتيجه هزينه هاي توليد کمتر خواهد بود. وانامي تحمل بسيار خوبي در مقابل تغييرات محيطي مثل درجه حرارت و شوري دارد. اين گونه مي تواند از آب نسبتا شيرين تا شوري هاي بالاتر از 50قسمت در هزار را تحمل و رشد کند.علاوه بر آن، تحمل آن در مقابل درجه حرارت هاي پايين نسبت به ساير گونه هاي گرمسيري بهتر است و مي تواند در دماي کمتر از 15درجه سانتي گراد نيز زنده بماند. به اين ترتيب امکان برداشت 2بار در سال براي استان بوشهر و خوزستان و بيش از آن براي استان هاي هرمزگان و سيستان و بلوچستان دور از انتظار نيست.
حتي به نظر مي رسد اين گونه براي پرورش در آبهاي داخلي لب شور و همچنين استان گلستان نيز مناسب باشد که البته پس از تحقيق و بررسي هاي لازم مي توان نسبت به پرورش آن در اين مناطق نيز اقدام کرد.از ديگر خصوصيات پرورش ميگوي وانامي نسبت به ساير گونه ها ميزان پروتئين مورد نياز کمتر است و مي توان در جيره غذايي اين نوع ميگو از پروتئين هاي گياهي با نسبت بيشتري استفاده کرد.اين امر با توجه به اين که بيش از 50درصد هزينه هاي توليد در آبزي پروري تجاري صرف تغذيه جانور مي شود مي تواند به ميزان قابل ملاحظه اي هزينه توليد را کاهش داد.
متين فر مي افزايد: با توجه به اين خصوصيات ، مشکلات متعدد بر سر راه تکثير و پرورش ميگو در ايران و با هدف ايجاد تنوع گونه اي در آبزي پروري و افزايش قدرت رقابت توليد کنندگان در بازارهاي داخلي و بين المللي ، موسسه تحقيقات شيلات ايران طرح تحقيقاتي تحت عنوان «بررسي امکان معرفي ميگوي وانامي به صنعت تکثير و پرورش ميگوي ايران» را تعريف و تصويب کرد.
براي اجراي اين طرح 3هدف کاربردي در فاز اول در نظر گرفته شده است که شامل دستيابي به بيوتکنيک تکثير و توليد لارو، پرورش در استخرهاي خاکي و مقايسه ميزان توليد با گونه هاي قبلي و توليد گونه هاي مقاوم به عوامل بيماريزا و بيماري ها در داخل کشور مي شود. براي اجراي اين طرح براساس کسب مجوز از سازمان هاي ذي ربط در 2مرحله تعداد اندکي ميگوي مولد وارد کشور شد و عمليات تکثير روي آنها انجام گرفت.متاسفانه به دليل تاخير در وارد کردن اين مولدين در مرحله اول عمليات پرورش اجرا نشد؛ اما در مرحله دوم پرورش در 2منطقه يزد و بوشهر انجام شد.پرورش اين گونه در سايت آلوده حله که مانند اکثر سايتهاي پرورش ميگو در سال 84دچار بيماري لکه سفيد شده و تعطيل شدند با موفقيت انجام شد و ميگوها طي 85روز پرورش به وزن بيش از 18گرم رسيدند و به اين ترتيب در هر هکتار طي اين طرح 3تن ميگو برداشت شد.اعتقاد بر اين است که معرفي ميگوي وانامي به صنعت تکثير و پرورش ميگوي ايران تحت نظارت و کنترل کامل سازمان هاي ذي ربط مانند شيلات ايران، دامپزشکي و موسسه تحقيقات شيلات ايران انجام شود، اما به طور کلي در برنامه توسعه تدريجي اين طرح مواردي مد نظر قرار مي گيرد.
به اين منظور بايد تعداد معدودي مرکز تکثير ميگو در استان بوشهر که داراي شرايط و امکانات لازم براي نگهداري غير بومي باشند، انتخاب شوند. لازم است اين مراکز تکثير شرايط ايزوله و قرنطينه را بخوبي رعايت کنند و با مديريت علمي و تخصصي اداره شوند.نيمي از اين مراکز تکثير براي توليد لارو از مولدين وارداتي و نيمي ديگر براي استفاده از پيش مولدين موجود در داخل استفاده شوند. ضمن آن که يک سايت پرورش ميگو در استان بوشهر و به عنوان مثال ، سايت حله و يک سايت نيز درخوزستان براي پرورش انتخاب شوند.اين سايت بايستي از هر نظر تحت کنترل باشند و خروجي آنها به منابع آبهاي دريايي متصل نباشند. در نهايت اين که بايد دقت کرد که مولدان از مراکز آلوده جهاني وارد نشوند و هرگونه جابه جايي درون کشور نيز تحت نظارت 3ارگان گفته شده باشد.
متين فر در انتها مي افزايد: در کنار اجراي اين برنامه طرحهاي تحقيقاتي تکميلي بايد مورد حمايت جدي قرار بگيرند تا توليد گونه هاي مقاوم و عاري از بيماري ، تهيه جيره غذايي مناسب و ساير نيازهاي توسعه تکثير و پرورش ميگوي وانامي در داخل کشور بومي شود.
ميگو، غذاي سلامت
گوشت آبزيان در برگيرنده بسياري از ويتامين ها و موادمعدني باارزش است. آبزيان با دارا بودن ويتامين هاي A,B,D,E,K و عناصري مانند فسفر و روي و کارآمدي آنها در کنترل بيش از 30نوع بيماري نظير درد مفاصل ، آلزايمر، گواتر، افسردگي ، ريزش مو، مالاريا و اختلالات رفتاري ، بهترين ماده اي است که در برنامه غذايي خانوار قرار مي گيرد.کلسترول حاصل از گوشت آبزيان به مراتب کمتر از ساير گوشتها بويژه گوشت قرمز است و در اين ميان ميزان اسيد چرب اشباع که براي سلامتي مضر است، در ميگو صفر است و در مقال اين سخت پوست دريايي اسيد چرب غير اشباع و امگا 3زيادي دارد که مي تواند به کاهش کلسترول خون کمک زيادي کند.
جالب است که کلسترول موجود در ميگو باعث افزايش کلسترول خون نمي شود؛ اما متاسفانه باتوجه به تمام مزيتهاي اين پروتئين دريايي ، ميگو در بازار داخلي مصرف چنداني ندارد.
يکي از راهکارهاي خروج از اين بحران استفاده از اصل تنوع گونه اي و همسو شدن با توليد جهاني است. همان طور که عمده ترين آبزيان پرورشي کشور مانند ماهي قزل آلا و کپور ماهيان ، گونه هاي غيربومي هستند که طي ساليان گذشته به کشور وارد شده اند و اکنون سهم قابل توجهي در بهره برداري بهينه از منابع آب و خاک ، اشتغال زايي و تامين بخشي از پروتئين سالم جامعه را ايفا مي کنند. به اين ترتيب ، براي نجات صنعت تکثير و پرورش ميگوي کشور نيز مي توان ايجاد تنوع گونه اي را مورد توجه قرار داد.
به گفته دکتر عباس متين فر، عضو هيات علمي موسسه تحقيقات شيلات ايران دستاوردهاي اوليه حاصل از طرح تحقيقاتي بر روي ميگوي وانامي طي 2 سال اخير و بررسي روند توسعه تکثير و پرورش اين گونه در جهان و بويژه آسيا نشان مي دهد گونه وانامي مي تواند حداقل در اين مقطع زماني بخش قابل توجهي از بحران تکثير و پرورش ميگوي ايران را کاهش دهد.البته گرچه کارهاي تحقيقاتي بسيار زيادي بر اين گونه در دنيا انجام شده است ؛ اما ضرورت دارد پروژه هاي تحقيقاتي مختلف بر گونه هاي وانامي در شرايط ايران نيز انجام شود.
رشد سريع وانامي در دنيا
ميگوي وانامي بومي سواحل غربي امريکاي لاتين در اقيانوس آرام از پرو در جنوب تا مکزيک در شمال است. پرورش تجاري اين گونه در قاره امريکا از حدود 2025سال قبل آغاز شده و کشورهاي عمده توليد کننده اين منطقه در سال 2003شامل اکوادور، مکزيک ، کلمبيا، نيکاراگوآ، پاناما، پرو، امريکا و ونزوئلا مي شوند.ميگوي وانامي اولين بار در سال 1985از پاناما به امريکا وارد شد. بتدريج گونه هاي ديگر ميگوهاي با اهميت شيلاتي نيز براي اهداف تحقيقاتي به امريکا وارد شدند و برخي از آنها به دليل نداشتن شرايط بيولوژيک براي حذف عوامل بيماريزا از چرخه تحقيق خارج شدند.تنها گونه وانامي پاسخ لازم را به تحقيقات موردنظر براي توليد ذخيره هاي تجاري ميگوهاي SPF (عاري از عوامل بيماريزاي مشخص) و SPR (مقاوم در برابر بيماري هاي مشخص) نشان داد.
با توجه به ويژگي هاي ميگوي وانامي اين گونه بسرعت به مناطق مهم آبزي پروري ميگوي جهان بويژه کشورهاي جنوب شرقي آسيا معرفي شد. گرچه معرفي آزمايشي ميگوي وانامي به آسيا در سال 198789انجام شد، اما توليد انبوه آن از سال 1996شتاب گرفت.به نحوي که در سال 2003کشور چين 71درصد کل توليد ميگوي خود را از وانامي به دست آورد و پس از آن نيز تايلند، ويتنام و تايوان بيشترين توليد وانامي را در آسيا داشتند.گرچه ميگوي وانامي با حدود 120هزار تن توليد در سال 1994در رديف دوم ميگوهاي پرورشي جهان قرار داشته است اين گونه توانسته در مدت 10سال به توليد 858/723 تن در سال 2003برسد که ميزان رشد 6برابري را طي اين مدت نشان مي دهد. به اين ترتيب ميگوي وانامي توانسته است رتبه اول را در بين گونه هاي پرورشي در سال 2003 به دست آورد.
چرا وانامي؟
با توجه به رشد سريع ميگوي وانامي در صنعت تکثير و پرورش ميگوي جهان خصوصيات بارز اين گونه بيش از پيش مورد توجه قرار گرفته اند.به گفته متين فر اين گونه بالاترين نرخ رشد را در بين گونه هاي پرورشي از خود نشان داده اند و در مدت 90روز پرورش به وزن حدود 20گرم مي رسد.بنابراين مي توان محصول با قيمت بالاتر به بازارهاي جهاني عرضه کرد يا در صورت برداشت محصول در اندازه کوچکتر دوره پرورش کاهش مي يابد و در نتيجه هزينه هاي توليد کمتر خواهد بود. وانامي تحمل بسيار خوبي در مقابل تغييرات محيطي مثل درجه حرارت و شوري دارد. اين گونه مي تواند از آب نسبتا شيرين تا شوري هاي بالاتر از 50قسمت در هزار را تحمل و رشد کند.علاوه بر آن، تحمل آن در مقابل درجه حرارت هاي پايين نسبت به ساير گونه هاي گرمسيري بهتر است و مي تواند در دماي کمتر از 15درجه سانتي گراد نيز زنده بماند. به اين ترتيب امکان برداشت 2بار در سال براي استان بوشهر و خوزستان و بيش از آن براي استان هاي هرمزگان و سيستان و بلوچستان دور از انتظار نيست.
حتي به نظر مي رسد اين گونه براي پرورش در آبهاي داخلي لب شور و همچنين استان گلستان نيز مناسب باشد که البته پس از تحقيق و بررسي هاي لازم مي توان نسبت به پرورش آن در اين مناطق نيز اقدام کرد.از ديگر خصوصيات پرورش ميگوي وانامي نسبت به ساير گونه ها ميزان پروتئين مورد نياز کمتر است و مي توان در جيره غذايي اين نوع ميگو از پروتئين هاي گياهي با نسبت بيشتري استفاده کرد.اين امر با توجه به اين که بيش از 50درصد هزينه هاي توليد در آبزي پروري تجاري صرف تغذيه جانور مي شود مي تواند به ميزان قابل ملاحظه اي هزينه توليد را کاهش داد.
متين فر مي افزايد: با توجه به اين خصوصيات ، مشکلات متعدد بر سر راه تکثير و پرورش ميگو در ايران و با هدف ايجاد تنوع گونه اي در آبزي پروري و افزايش قدرت رقابت توليد کنندگان در بازارهاي داخلي و بين المللي ، موسسه تحقيقات شيلات ايران طرح تحقيقاتي تحت عنوان «بررسي امکان معرفي ميگوي وانامي به صنعت تکثير و پرورش ميگوي ايران» را تعريف و تصويب کرد.
براي اجراي اين طرح 3هدف کاربردي در فاز اول در نظر گرفته شده است که شامل دستيابي به بيوتکنيک تکثير و توليد لارو، پرورش در استخرهاي خاکي و مقايسه ميزان توليد با گونه هاي قبلي و توليد گونه هاي مقاوم به عوامل بيماريزا و بيماري ها در داخل کشور مي شود. براي اجراي اين طرح براساس کسب مجوز از سازمان هاي ذي ربط در 2مرحله تعداد اندکي ميگوي مولد وارد کشور شد و عمليات تکثير روي آنها انجام گرفت.متاسفانه به دليل تاخير در وارد کردن اين مولدين در مرحله اول عمليات پرورش اجرا نشد؛ اما در مرحله دوم پرورش در 2منطقه يزد و بوشهر انجام شد.پرورش اين گونه در سايت آلوده حله که مانند اکثر سايتهاي پرورش ميگو در سال 84دچار بيماري لکه سفيد شده و تعطيل شدند با موفقيت انجام شد و ميگوها طي 85روز پرورش به وزن بيش از 18گرم رسيدند و به اين ترتيب در هر هکتار طي اين طرح 3تن ميگو برداشت شد.اعتقاد بر اين است که معرفي ميگوي وانامي به صنعت تکثير و پرورش ميگوي ايران تحت نظارت و کنترل کامل سازمان هاي ذي ربط مانند شيلات ايران، دامپزشکي و موسسه تحقيقات شيلات ايران انجام شود، اما به طور کلي در برنامه توسعه تدريجي اين طرح مواردي مد نظر قرار مي گيرد.
به اين منظور بايد تعداد معدودي مرکز تکثير ميگو در استان بوشهر که داراي شرايط و امکانات لازم براي نگهداري غير بومي باشند، انتخاب شوند. لازم است اين مراکز تکثير شرايط ايزوله و قرنطينه را بخوبي رعايت کنند و با مديريت علمي و تخصصي اداره شوند.نيمي از اين مراکز تکثير براي توليد لارو از مولدين وارداتي و نيمي ديگر براي استفاده از پيش مولدين موجود در داخل استفاده شوند. ضمن آن که يک سايت پرورش ميگو در استان بوشهر و به عنوان مثال ، سايت حله و يک سايت نيز درخوزستان براي پرورش انتخاب شوند.اين سايت بايستي از هر نظر تحت کنترل باشند و خروجي آنها به منابع آبهاي دريايي متصل نباشند. در نهايت اين که بايد دقت کرد که مولدان از مراکز آلوده جهاني وارد نشوند و هرگونه جابه جايي درون کشور نيز تحت نظارت 3ارگان گفته شده باشد.
متين فر در انتها مي افزايد: در کنار اجراي اين برنامه طرحهاي تحقيقاتي تکميلي بايد مورد حمايت جدي قرار بگيرند تا توليد گونه هاي مقاوم و عاري از بيماري ، تهيه جيره غذايي مناسب و ساير نيازهاي توسعه تکثير و پرورش ميگوي وانامي در داخل کشور بومي شود.
ميگو، غذاي سلامت
گوشت آبزيان در برگيرنده بسياري از ويتامين ها و موادمعدني باارزش است. آبزيان با دارا بودن ويتامين هاي A,B,D,E,K و عناصري مانند فسفر و روي و کارآمدي آنها در کنترل بيش از 30نوع بيماري نظير درد مفاصل ، آلزايمر، گواتر، افسردگي ، ريزش مو، مالاريا و اختلالات رفتاري ، بهترين ماده اي است که در برنامه غذايي خانوار قرار مي گيرد.کلسترول حاصل از گوشت آبزيان به مراتب کمتر از ساير گوشتها بويژه گوشت قرمز است و در اين ميان ميزان اسيد چرب اشباع که براي سلامتي مضر است، در ميگو صفر است و در مقال اين سخت پوست دريايي اسيد چرب غير اشباع و امگا 3زيادي دارد که مي تواند به کاهش کلسترول خون کمک زيادي کند.
جالب است که کلسترول موجود در ميگو باعث افزايش کلسترول خون نمي شود؛ اما متاسفانه باتوجه به تمام مزيتهاي اين پروتئين دريايي ، ميگو در بازار داخلي مصرف چنداني ندارد.
