تادهانتر، آیزك

[āyzak tādhānter]
Isaac Todhunter
(ت. رای، ساسكس، انگلستان، 2 آذر 23/1199 نوامبر 1820؛ و. كیمبریج، انگلستان، 11 اسفند 1262/ اول مارس 1884)، ریاضیات.
تادهانتر پسر دوم جورْج تادهانتر، كشیشی از اعضای «اتحادیه‌ی كشیشان آزاد» در رای، و مری هیوم بود. بعد از مرگ پدرش، خانواده به هیستینگز نقل مكان كرد؛ مادرش در آنجا مدرسه‌ی دخترانه‌ای دایر نمود و تادهانتر در مدرسه‌های خصوصی تحصیل كرد. هرچند گفته می‌شود كه تادهانتر در كودكی بسیار عقب مانده بود، اما بعدها زیرنظر ج. ب. آستین پیشرفت خوبی كرد، و بعداً با توجه او به عنوان معلم مدرسه‌ی خصوصی مشغول به كار شد. ضمن تدریس در مدارس پكم و ویمبلدن، در كلاسهای شبانه‌ی كالج دانشگاهی لندن ثبت نام كرد. در 1221 (با بدست آوردن یك كمك هزینه‌ی تحصیلی در رشته‌ی ریاضیات) مدرك لیسانس گرفت، و در 1227 فوق لیسانس را (به همراه مدال طلا) بدست آورد. در همان سال- بنا به توصیه‌ی آگاستس دِ مارگن، استاد ریاضیات در كالج دانشگاهی- وارد دانشكده‌ی سنت جان كیمبریج شد، و در 1227 از آنجا درجه‌ی لیسانس گرفت (رتبه‌ی اول رشته‌ی ریاضی) و جایزه‌ی اسمیث به او داده شد. اندكی بعد از فراغ از تحصیل برای مقاله‌ای كه در رشته‌ی علم اخلاق نوشت جایزه‌ی برنی به وی اعطا شد. سال بعد به عضویت برگزیده شد و در دانشكده‌ی سنت جان باقی ماند، و به مدت پانزده سال به تدریس خصوصی، سخنرانی، نوشتن، و امتحان كردن پرداخت. مطابق مقررات دانشكده، پس از ازدواج با لوئیزا آنا مرایا دیویس در 1243 از عضویت استعفا داد. تادهانتر در 1241 به عضویت «انجمن سلطنتی» لندن انتخاب شد، و از 1250 تا 1252 در شورای انجمن خدمت كرد. او از اعضای مؤسس «انجمن ریاضی لندن» نیز بود.
تادهانتر در طول عمر خود به عنوان ممتحن علوم اخلاقی و مسابقه‌های ریاضی در دانشگاه كیمبریج خدمات عمومی زیادی انجام داد؛ در دانشگاه لندن و «كمیسیون خدمات كشوری هند» نیز امتحاناتی برگزار كرد. بیشتر وقت خود را صرف نوشتن می‌كرد، و مجموعه‌ی چشمگیری از كتابهای درسی ریاضی كه او نوشت وی را به صورت یكی از مؤثرترین چهره‌های آموزش ریاضیات قرن نوزدهم درآورد. این كتابهای درسی كامل و جامع بود و با دقت بسیار نوشته شده بود كه بعدها بین معلمان مدارس از محبوبیت زیادی برخوردار شدند، و بعضی از عنوانها، بخصوص Algebra («جبر»، 1858) و Euclid («اقلیدس»، 1862)، به پانزده یا شانزده چاپ رسیدند. بسیاری از دانش آموزان صرفاً با مطالعه‌‌ی ریاضیات از روی كتابهای تادهانتر، مدرسه و دانشگاه را گذراندند.
تادهانتر با گرایش رو به رشد اصلاح و انتقاد در آموزش ریاضیات، به صورتی كه در تأسیس «انجمن بهبود آموزش هندسه» (1250) نمایان بود، همدلی چندانی نداشت. او در برابر تمام تلاشهایی كه برای جابه جا كردن «اصول» اقلیدس از موقعیت اصلی آن در درسهای ریاضی می‌شد مقاومت كرد. همچنین از شدت و حدّت نظام امتحانی به عنوان تنها پایه‌ی درست برای بدست آوردن و حفظ معیارهای بالا در تدریس ریاضیات بشدت دفاع می‌كرد. در كتاب The Conflict of Studies…( «ستیز آموزشها...»، 1873) به بحث در بسیاری از موضوعهائی كه توسط جنبشهای اصلاحی جدید مطرح شده بود پرداخت و از نظری دفاع كرد كه، حتی در آن زمان، محافظه كارانه شمرده می‌شد. حمله‌ای كه به آموزش علوم تجربی كرد شامل مطلب زیر بود كه بارها نقل شده است: «اگر [دانش آموز] حرف معلمش را- كه احتمالاً روحانی‌ای با دانش كامل، قابلیت نمایان، و سرشتی خدشه ناپذیر است-باور نكند، بدگمانی او غیرعقلانی و نشانه‌ی فقدان قدرت تشخیص است، فقدانی كه برای موفقیت در رشته‌ای از علم كه وی باید در آن پرورش یابد شوم و بدفرجام است.»
هرچند از كتابهای درسی تادهانتر سالها پس از مرگ وی استفاده می‌شد، شهرت او برای خدمتی است كه به تاریخ ریاضیات كرده است. مهمترین آثار او در این زمینه عبارتند از: A History of the Progress of Calculus of Variations During the Nineteenth Century («تاریخچه‌ای از پیشرفت حساب تغییرات در قرن نوزدهم»، 1861)؛A History of the Manthematical Theory of ProdbabilityFrom the Time of Pascal to That of Laplace («تاریخچه‌ای از نظریه‌ی ریاضی احتمال از زمان پاسكال تا زمان لاپلاس»، 1865)؛ A History of the Mathematical Theories of Attraction and the Figure of the Earth From the Time of Newton to That of Laplace («تاریخچه‌ای از نظریه‌های ریاضی جاذبه و شكل زمین از زمان نیوتن تا زمان لاپلاس»، 1873). اثر دیگر او، A History of the Theory Elasticity («تاریخچه‌ای از نظریه‌ی كشسانی»)، بعد از مرگ وی منتشر شد (1886-1893). تادهانتر، در تمام این اثرها گزارش دقیق و كاملاً مستدلی از مشكلات موجود و راه حلهائی داد كه هر پژوهشگر عرضه كرده بود. مطالعات و نحوه‌ی استفاده او از منابع بسیار جامع و كاملاً مستند بود.
تادهانتر در سال 1250 برای رساله‌ی Researches in the Calculus of Variations («پژوهشهائی در حساب تغییرات») جایزه‌ی اَدَمز را از انجمن سلطنتی دریافت كرد. موضوع این رساله از بحثی برخاسته بود كه چند سال پیشتر در Philosophical Magazine («مجله‌ی فلسفی») در مورد ماهیت ناپیوستگی مطرح شده بود. نظریه‌ی تادهانتر بعضی از موارد خاص را روشن كرد اما چون تعریف كاملی از پیوستگی نداشت مبهم بود.
تادهانتر ریاضیدان مبتكری نبود. كتابهای درسی او در آموزش ریاضیات مفید بود اما چندی نگذشت كه كهنه شد؛ كتابهای تاریخ او هنوز ارزشمند است.

كتابشناسی

یكم. كارهای اصلی.

هیچ یك از زندگینامه نویسان تادهانتر گرد آوردن فهرست كاملی از كتابهای درسی مقدماتی او را مفید ندانستند، كتابهایی كه بارها در زمان حیاتش تجدید چاپ شدند، و پس از درگذشتش، به همت دیگران مورد تجدید نظر قرار گرفتند تا شاید همچنان برای مدارس مفید واقع شوند. بیشتر این كتابها و نیز مجموعه‌ای از مقالاتی كه در مجلات چاپ شده‌اند هنوز در كتابخانه‌ی كالج سنت جان در كیمبریج موجودند. مجموعه‌ی كوچكی از نسخه‌های خطی او نیز برجا مانده است؛ این مجموعه شامل Arithmetic است، كه تادهانتر تا قبل از درگذشتش بر سر آن كار می‌كرد.
آثار مهمتر تادهانتر در زمینه‌ی تاریخ عبارتند از: A History of the Progress of Calculus of Variations During the Nineteenth Century (كیمبریج، 1861)؛ A History of the Mathematical Theory of Probability From the Time of Pascal to That of Laplace (كیمبریج، 1865)؛ A History of the Mathematical Theories of Attraction and the Figure of the Earth From the Time of Newton to That of Laplace، 2 جلد (لندن، 1873)؛ A History of the Theory Elasticity and of the Strength of Materials From Galilei to the Present Time ویراسته‌ی ك. پیرسن، 2 جلد (كیمبریج، 1886-1893). مقالات او در زمینه‌ی آموزش در كتابی به نام The Conflict of Studies and Other Essays (لندن، 1873) مندرجند. رساله‌ای كه جایزه‌ی اَدَمز را ربود در كتاب Researches in the Calculus of Variations (لندن، 1871) بچاپ رسید. تادهانتر دو كتاب نیز ویرایش كرد. یكی Treatise on Differential Equations، از جوْرج بول (لندن، 1865) و دیگری Williams Whewell .An Account of His Writings, With Selections From His Literary and Scientific Correspondence، 2 جلد (لندن، 1876).

دوم. خواندنیهای فرعی..

درباره‌ی تادهانتر و آثارش، - «In Memoriam» از ج. ا. ب. مِیِر، در CRev، 5 (1884)، 228، 245،‌260، نوشته‌ای از ا. ج. راوث، در PRS، 37 (1884)، بیست و هفت- سی و دو؛ و Lectures on Ten British Mathematicians of the Nineteeth Century، از ا. مكفارلین (نیویوْرك، 1916)، 134-146.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز كولستون، (1387)، زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام...[ و دیگران]، تهران: شركت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول