فناوری نانو و فرصتها و چالشهای استان
نويسنده:میثم ظهوریان
ظهور فنآوري نانو در دهه اخير و رشد فزآينده آن از ابتداي قرن جاري اين فنآوري را به پارادايمي جديد درعرصه علم و تکنولوژي مبدل نموده است که موجب تحول جدي و بنيادين در بسياري از رشته ها و مقوله هاي فني و علمي شده است. ظهور اين پارادايم نو فرصتي استثنائي براي کشورمان جهت جبران عقب ماندگي خود نسبت به کشورهاي توسعه يافته در زمينه تکنولوژي فراهم کرده است تا با سوار شدن بر امواج بلند اين فناوری بتواند به يکباره و با يک حرکت مستمر و هوشمندانه جايگاه خود را در اين عرصه تغييرات اساسي بدهد .
ظهور فنآوري نانو(1) در دهه اخير و رشد فزآينده آن از ابتداي قرن جاري اين فنآوري را به پارادايمي جديد درعرصه علم و تکنولوژي مبدل نموده است که موجب تحول جدي و بنيادين در بسياري از رشته ها و مقوله هاي فني و علمي شده است. ظهور اين پارادايم نو فرصتي استثنائي براي کشورمان جهت جبران عقب ماندگي خود نسبت به کشورهاي توسعه يافته در زمينه تکنولوژي فراهم کرده است تا با سوار شدن بر امواج بلند اين فناوری بتواند به يکباره و با يک حرکت مستمر و هوشمندانه جايگاه خود را در اين عرصه تغييرات اساسي بدهد .
اين نکته اي است که رهبر انقلاب هوشمندانه در ديدار وزير علوم، تحقيقات و فنآوري و رؤساي دانشگاهها در دي ماه 1383 به آن اشاره فرمودند:
« البته ما هنوز در مسئله نانوتكنولوژي كار مهمي انجام نداده ايم، اما موضوع را زود فهميده ايم؛ يعني نگذاشتيم بعد از چهل سال بفهميم كه چنين چيزي در دنيا پديده آمده است . در اوايل كار، اين موضوع را فهميده ايم و الان هم دنبالش هستيم . اگر به خوبي بودجه داده شود،تشويق بشود و افرادي براي پيگيري اين كارگمارده شوند ، خواهيد ديد ديري نخواهد گذشت كه در سطح اول دنيا قرارخواهيم گرفت. »
خوشبختانه كشور ما نيز همسو با تحولات جهاني, چشم‌اندازي را در افق 20 ساله برگزيده است تا در سال 1404 هجري شمسي (2025 ميلادي) به كشوري توسعه‌يافته و داراي جايگاه اول اقتصادي, علمي و فناوري در سطح منطقه تبديل گردد که اين امر مستلزم توجه جدي به فناوري‌های پيشرفته به ويژه نانو در تمام مراحل زنجيره علم تا صنعت در کشور مي‌باشد.
بر اساس پيش بيني مرکز پژوهشهاي مجلس شورای اسلامي بازار محصولات مبتني بر فناوري نانو تا سال 2015 بالغ بر هزار ميليارد دلار و اشتغال توليد شده تا آن زمان پانزده ميليون نفر (1) مي‌باشد و در صورتي که هم اکنون گامهاي بلندي جهت تصاحب بخشي از اين بازار بزرگ برنداريم، بازپس گيري آن از کشورهاي پيشرو به مراتب مشکل‌تر و مستلزم هزينه‌هاي بيشتري خواهد بود.
ابهامات ناشي از نوپا بودن فناوري نانو و ناشناخته بودن بازارهاي آن مانعي براي ورود بخش خصوصي که پذيرش ريسک بالا را ندارد به اين عرصه محسوب مي‌شود، لذا دخالت هدفمند دولت از طريق اعمال سياستهاي تشويقي ، ايجاد بستر قانوني، حمايت از شکل گيري هسته‌هاي مرتبط با اين فناوري و اختصاص بودجه‌هاي مناسب مي‌تواند مشوق مناسبي براي بخش خصوصي جهت حضور فعالانه در اين عرصه باشد.
همراه با مسائل فني و کمکهاي اقتصادي، فرهنگ سازي و آشنا ساختن اقشار مختلف جامعه از دانشگاهيان و صنعتگران گرفته تا مردم عادي با اين فنآوري و اهميت آن ضروري ترين نياز جهت رشد نانو تکنولوژي در سطح کشور است که در همين راستا در دوران دولت قبل ستادي در دفتر همکاريهاي فناوري رياست جمهوري با عنوان ستاد ویژه توسعه نانوفناوری شکل گرفت که تا کنون منشا تحولات مثبت فراواني در اين بخش بوده است.(2)
تجربه نشان مي‌دهد اتخاذ رويکرد برنامه‌ريزي بخشي که هم اکنون در ستاد یژه توسعه نانوفناوری مبناي فعاليت قرار گرفته‌است، در صورتي که همراه با برنامه‌ريزي منطقه‌اي و توجه جدي به استانها نباشد جهش مورد نياز کشور در اين فناوري را موجب نخواهد شد.
اگر چه بر اساس سند رويکرد نهادهاي ملي و استاني اين ستاد در سال 1385 فعال کردن 10 استان که صنايع مختلف آنها قابليت و پتانسيل بيشتري درخصوص سرمايه‌گذاري و فعاليت در عرصه فناوري نانو را دارند در دستور کار اين ستاد بوده است، اما عدم تخصيص بودجه مناسب به اين ستاد و اولويت دهي به برنامه هاي ملي موجب مسکوت ماندن و عدم تحقق اين موضوع شد.
استان خراسان رضوي به عنوان يکي از قطبهاي اقتصادي و صنعتی کشور و با برخورداري از صنايع داراي مزيت در فنآوري نانو (غذايي،نساجي ، صنايع لاستيک ، پلاستيک ، خودرو و ...) به عنوان يکي از مهمترين استانها در توسعه اين تکنولوژي مي بايست در نظر گرفته شود.
مجموعه پتانسیل‌‌های موجود و همچنین زمینه‌های قابل توسعه در فناوری نانو در خراسان رضوی مبین این حقیقت است که ظرفیت‌های لازم برای ایجاد یک قطب در فناوری نانو وجود دارد. خوشبختانه حرکت در این راستا با برنامه‌های توسعه کلان استان و کشور انطباق داشته و این حرکت می‌تواند یک ماموریت‌پذیری در برنامه‌های ملی از طرف استان محسوب گردد.
لازمه تحقق این امر تدوین یک طرح جامع در توسعه فناوری نانو در استان خواهد بود که از يک سو نقش دستگاههای مختلف دولتی استان در آن تعيين گرديده و از سوی ديگر شاخصهای رشد اين فناوری در استان جهت ديده‌بانی ميزان موفقيت اين دستگاهها تعيين گردد .
توسعه منابع انسانی، شبکه آزمایشگاهی، ترویج و تقویت بستر فکری و فرهنگی از برنامه‌های کوتاه مدت لازم برای توسعه فناوری نانو در استان محسوب می‌شود.
از سوی ديگر ضرورت تعیین اولویت‌های استانی و جهت دهی فعالیت‌های نانو، امکان ورود به شبکه و بازارهای در حال شکل گیری دنیا و انتخاب شرکای بلندمدت، از جمله برنامه‌های ضروری توسعه اين فناوری است که در دراز مدت قابل تحقق است.
گلايه دائمي فعالان و محققان در عرصه اين فناوري از سنتي بودن عمده صنايع استان و مديران آنها و کمبود رشته هاي دانشگاهي مرتبط با فنآوري نانو به خصوص در گرايشهای تحصيلات تکميلی در استان از جمله مشکلاتي است که حل آنها بايد محور برنامه توسعه فناوري نانو در استان باشد.
به نظر مي‌رسد در صورتي که استان خراسان رضوي بنا دارد سهم مناسبي در رشد اين فناوري در کشور و بهره‌گيري از مزاياي آن داشته باشد فعال شدن سازمانها و نهادهاي استاني از جمله دانشگاهها ، سازمان صنايع،پارک علم و فناوری و ... با محوريت استانداري به عنوان نماينده دولت در استان در جهت رفع موانع فرهنگي و ساختاری ضرورت اجتناب ناپذير است.
ظهور فنآوري نانو(1) در دهه اخير و رشد فزآينده آن از ابتداي قرن جاري اين فنآوري را به پارادايمي جديد درعرصه علم و تکنولوژي مبدل نموده است که موجب تحول جدي و بنيادين در بسياري از رشته ها و مقوله هاي فني و علمي شده است. ظهور اين پارادايم نو فرصتي استثنائي براي کشورمان جهت جبران عقب ماندگي خود نسبت به کشورهاي توسعه يافته در زمينه تکنولوژي فراهم کرده است تا با سوار شدن بر امواج بلند اين فناوری بتواند به يکباره و با يک حرکت مستمر و هوشمندانه جايگاه خود را در اين عرصه تغييرات اساسي بدهد .
اين نکته اي است که رهبر انقلاب هوشمندانه در ديدار وزير علوم، تحقيقات و فنآوري و رؤساي دانشگاهها در دي ماه 1383 به آن اشاره فرمودند:
« البته ما هنوز در مسئله نانوتكنولوژي كار مهمي انجام نداده ايم، اما موضوع را زود فهميده ايم؛ يعني نگذاشتيم بعد از چهل سال بفهميم كه چنين چيزي در دنيا پديده آمده است . در اوايل كار، اين موضوع را فهميده ايم و الان هم دنبالش هستيم . اگر به خوبي بودجه داده شود،تشويق بشود و افرادي براي پيگيري اين كارگمارده شوند ، خواهيد ديد ديري نخواهد گذشت كه در سطح اول دنيا قرارخواهيم گرفت. »
خوشبختانه كشور ما نيز همسو با تحولات جهاني, چشم‌اندازي را در افق 20 ساله برگزيده است تا در سال 1404 هجري شمسي (2025 ميلادي) به كشوري توسعه‌يافته و داراي جايگاه اول اقتصادي, علمي و فناوري در سطح منطقه تبديل گردد که اين امر مستلزم توجه جدي به فناوري‌های پيشرفته به ويژه نانو در تمام مراحل زنجيره علم تا صنعت در کشور مي‌باشد.
بر اساس پيش بيني مرکز پژوهشهاي مجلس شورای اسلامي بازار محصولات مبتني بر فناوري نانو تا سال 2015 بالغ بر هزار ميليارد دلار و اشتغال توليد شده تا آن زمان پانزده ميليون نفر (1) مي‌باشد و در صورتي که هم اکنون گامهاي بلندي جهت تصاحب بخشي از اين بازار بزرگ برنداريم، بازپس گيري آن از کشورهاي پيشرو به مراتب مشکل‌تر و مستلزم هزينه‌هاي بيشتري خواهد بود.
ابهامات ناشي از نوپا بودن فناوري نانو و ناشناخته بودن بازارهاي آن مانعي براي ورود بخش خصوصي که پذيرش ريسک بالا را ندارد به اين عرصه محسوب مي‌شود، لذا دخالت هدفمند دولت از طريق اعمال سياستهاي تشويقي ، ايجاد بستر قانوني، حمايت از شکل گيري هسته‌هاي مرتبط با اين فناوري و اختصاص بودجه‌هاي مناسب مي‌تواند مشوق مناسبي براي بخش خصوصي جهت حضور فعالانه در اين عرصه باشد.
همراه با مسائل فني و کمکهاي اقتصادي، فرهنگ سازي و آشنا ساختن اقشار مختلف جامعه از دانشگاهيان و صنعتگران گرفته تا مردم عادي با اين فنآوري و اهميت آن ضروري ترين نياز جهت رشد نانو تکنولوژي در سطح کشور است که در همين راستا در دوران دولت قبل ستادي در دفتر همکاريهاي فناوري رياست جمهوري با عنوان ستاد ویژه توسعه نانوفناوری شکل گرفت که تا کنون منشا تحولات مثبت فراواني در اين بخش بوده است.(2)
تجربه نشان مي‌دهد اتخاذ رويکرد برنامه‌ريزي بخشي که هم اکنون در ستاد یژه توسعه نانوفناوری مبناي فعاليت قرار گرفته‌است، در صورتي که همراه با برنامه‌ريزي منطقه‌اي و توجه جدي به استانها نباشد جهش مورد نياز کشور در اين فناوري را موجب نخواهد شد.
اگر چه بر اساس سند رويکرد نهادهاي ملي و استاني اين ستاد در سال 1385 فعال کردن 10 استان که صنايع مختلف آنها قابليت و پتانسيل بيشتري درخصوص سرمايه‌گذاري و فعاليت در عرصه فناوري نانو را دارند در دستور کار اين ستاد بوده است، اما عدم تخصيص بودجه مناسب به اين ستاد و اولويت دهي به برنامه هاي ملي موجب مسکوت ماندن و عدم تحقق اين موضوع شد.
استان خراسان رضوي به عنوان يکي از قطبهاي اقتصادي و صنعتی کشور و با برخورداري از صنايع داراي مزيت در فنآوري نانو (غذايي،نساجي ، صنايع لاستيک ، پلاستيک ، خودرو و ...) به عنوان يکي از مهمترين استانها در توسعه اين تکنولوژي مي بايست در نظر گرفته شود.
مجموعه پتانسیل‌‌های موجود و همچنین زمینه‌های قابل توسعه در فناوری نانو در خراسان رضوی مبین این حقیقت است که ظرفیت‌های لازم برای ایجاد یک قطب در فناوری نانو وجود دارد. خوشبختانه حرکت در این راستا با برنامه‌های توسعه کلان استان و کشور انطباق داشته و این حرکت می‌تواند یک ماموریت‌پذیری در برنامه‌های ملی از طرف استان محسوب گردد.
لازمه تحقق این امر تدوین یک طرح جامع در توسعه فناوری نانو در استان خواهد بود که از يک سو نقش دستگاههای مختلف دولتی استان در آن تعيين گرديده و از سوی ديگر شاخصهای رشد اين فناوری در استان جهت ديده‌بانی ميزان موفقيت اين دستگاهها تعيين گردد .
توسعه منابع انسانی، شبکه آزمایشگاهی، ترویج و تقویت بستر فکری و فرهنگی از برنامه‌های کوتاه مدت لازم برای توسعه فناوری نانو در استان محسوب می‌شود.
از سوی ديگر ضرورت تعیین اولویت‌های استانی و جهت دهی فعالیت‌های نانو، امکان ورود به شبکه و بازارهای در حال شکل گیری دنیا و انتخاب شرکای بلندمدت، از جمله برنامه‌های ضروری توسعه اين فناوری است که در دراز مدت قابل تحقق است.
گلايه دائمي فعالان و محققان در عرصه اين فناوري از سنتي بودن عمده صنايع استان و مديران آنها و کمبود رشته هاي دانشگاهي مرتبط با فنآوري نانو به خصوص در گرايشهای تحصيلات تکميلی در استان از جمله مشکلاتي است که حل آنها بايد محور برنامه توسعه فناوري نانو در استان باشد.
به نظر مي‌رسد در صورتي که استان خراسان رضوي بنا دارد سهم مناسبي در رشد اين فناوري در کشور و بهره‌گيري از مزاياي آن داشته باشد فعال شدن سازمانها و نهادهاي استاني از جمله دانشگاهها ، سازمان صنايع،پارک علم و فناوری و ... با محوريت استانداري به عنوان نماينده دولت در استان در جهت رفع موانع فرهنگي و ساختاری ضرورت اجتناب ناپذير است.
