چگونه با قرآن انس گيرم؟

براى شناخت قرآن و بهره‏مندى بيش‏تر از آن بايد مراحلى را طى كرد . مهم‏ترين مراحل اين مسير عبارت است از:
1 . آشنايى با اهداف قرآن و محورهاى اساسى آن
2 . آشنايى با ابزار و شرايط فهم قرآن
3 . رعايت آداب تلاوت قرآن
4 . رفع موانع فهم قرآن

1 . شناخت اجمالى قرآن

هدف اين كتاب بزرگ هدايت و مخاطب آن «ناس‏» (همه انسان‏ها) است; چنان كه در سوره مباركه ابراهيم مى‏خوانيم: «الر كتاب انزلناه اليك لتخرج الناس من الظلمات الى النور باذن ربهم الى صراط العزيز الحميد» . محورهاى كلى آيات نهفته در اين كتاب مقدس عبارت است از:
الف) يگانه‏شناسى و معرفى اسما و اوصاف خداوند تبارك و تعالى
ب) معادشناسى و معرفى حيات اخروى در مراحل و منازل مختلف مرگ، عالم بزرخ، قيامت كبرا و بهشت و جهنم .
حدود يك سوم از آيات قرآن كريم به اين محور اختصاص يافته است . اين امر اهميت و نقش ويژه مباحث معادشناسى در فرآيند هدايت و سعادت را مى‏نماياند .
ج) دعوت به تهذيب نفس وتطهير باطن: اين امر شرط رسيدن به هدايت، يعنى خروج از ظلمات به سوى نور و تقرب الى الله، به شمار مى‏آيد .
د) قصص انبيا و اوليا: اين بخش از آيات پيام‏ها و معارف فراوان دارد و دقت در آن‏ها انسان را با فراز و فرودهاى مسير كمال و روش‏هاى پيروزى در اين راه آشنا مى‏سازد .
ه) سرگذشت جنگ‏ها و برخورد كفار با اهل ايمان .
و) آيات احكام:
در اين بخش از آيات به كليات احكام و وظايف عملى يك فرد مسلمان (عبادات، معاملات و اجتماعيات مثل نماز و روزه و خمس و جهاد و بيع و نكاح) اشاره شده است و تفصيل و جزئيات آن در سخنان پيامبر اكرم (ص) و ائمه اطهار (ع) تبيين مى‏گردد .

2 . ابزار و شرايط استفاده از قرآن

براى برخوردارى از فهم و توان تفسير قرآن، آگاهى از ادبيات عرب، طرح سؤال، تفكر و تدبر در آيات، توجه به آراى مفسران و از همه مهم‏تر طهارت دل و تهذيب نفس از آلودگى ضرورت دارد .
در اين ميان، طرح سؤال بهترين شيوه براى به دست آوردن ظرافت‏هاى آيات الاهى است . بايد از چينش الفاظ آيات، انتخاب واژه‏ها و ترتيب آيات پرس و جو كنيم يا با طرح سؤال‏هاى كلى در جست و جوى پاسخ آن از قرآن برآييم; براى مثال در جست و جوى اين باشيم كه خداوند چگونه شگردهاى شيطان را در قرآن بيان كرده است و با اين نگاه در آيات الاهى تدبر كنيم .
بعد از طرح سؤال، مهم‏ترين مساله «بردبارى و حوصله‏» در پاسخ‏يابى است . نبايد در يافتن پاسخ شتاب ورزيد و بدون رعايت قواعد ادبى و لغوى و قرائن و شواهد چيزى را به قرآن نسبت داد; زيرا خطر تفسير به راى همواره وجود دارد .
توجه به آرا و نظرهاى مفسران نيز بسيار مهم است; زيرا مى‏توانيم برداشت‏هاى خود را با آراى آن‏ها مقايسه كنيم و نقاط ضعف و قوت را دريابيم . «طهارت دل‏» اساسى‏ترين نقش را در فهم قرآن دارد; زيرا انديشه ما تحت الشعاع آن قرار مى‏گيرد . قرآن خود از اين حقيقت پرده برداشته و تصريح مى‏كند كه «لا يمسه الا المطهرون‏» . همان گونه كه از نظر شرع بدون طهارت دست زدن به خطوط قرآن ممنوع است، از جهت تكوينى نيز كسى كه طهارت و صفاى دل ندارد، به شناخت دقيق قرآن دست نمى‏يابد .

3 . رعايت آداب

انسان به عملى كه برايش لذت بخش باشد، اشتياق دارد و از آن بيش‏تر بهره مى‏برد . رعايت آداب تلاوت قرآن موجب شيرينى و جذابيت‏بيش‏تر عمل مى‏گردد . بخشى از اين آداب ظاهرى و بخشى معنوى است .
الف) تحصيل طهارت كه همان وضو گرفتن و مسواك زدن است . پيامبر گرامى اسلام مى‏فرمايد: «نظفوا طريق القرآن قيل يا رسول الله و ما طريق القرآن قال افواهكم قيل بماذا؟ قال بالسواك‏» .
ب) پناه بردن به خدا از شر شيطان و برداشت‏هاى ناصواب; «فاذا قرات القرآن فاستعذ بالله من الشيطان الرجيم‏» .
ج) جارى ساختن «بسم الله الرحمن الرحيم‏» بر زبان .
د) تعظيم و احترام: از جمله آدابى كه در استفاده از قرآن تاثير دارد، عظيم شمردن قرآن است; به اين معنا كه حساب ويژه‏اى را براى آن باز كرده، قرآن را نظير كتاب‏هاى معمولى ندانيم . توجه به اين حقيقت كه آيات و سوره‏ها سخن چه كسى است، حامل آن كيست، حافظ آن كيست، شارحان و مفسران آن كيانند، از عواملى است كه به بزرگداشت و تعظيم قرآن مى‏انجامد .
ه) نظر تعليم و تعلم داشتن: تلاوت قرآن ثواب‏هاى فراوان و پاداش‏هاى ارزشى دارد; ولى بايد تعليم و تعلم را نيز فراموش نكرد و با آن هدف به قرآن روى آورد .
و) حضور قلب و خشوع: چند لحظه تمركز در ياد خدا، رهاسازى خود از درگيرى‏هاى ذهنى و انتخاب زمان و مكان مناسب براى تلاوت قرآن در دستيابى به حضور قلب بسيار سودمند است .
ز) تفكر و تدبر در آيات .
ح) تطبيق آيات بر خود و جبران كمبودها و درمان دردها: براى مثال وقتى آيات ويژگى‏هاى اهل ايمان را تلاوت مى‏كنيم، بايد به خود بينديشيم و وضعيت‏خويش را با شاخص‏هاى قرآنى بسنجيم . از خداوند توفيق بيش‏تر بخواهيم و شاكر باشيم .

4 . موانع فهم قرآن

براساس روايات اهل بيت (ع)، امور زير انسان را از فهم درست آيات الاهى باز مى‏دارد:
الف) غررور علمى و خودبينى
ب) آراى باطل و عقايد نادرست
ج) گناهان و خصلت ناشايست