دانتی، اِنیاتیوْ (پلّگرینو ر اینالدی)

[enyātio dānti (Pellegrino rāynāldi)]
Egnatio Danti (Pellegrino Rainaldi)
(ت. پروجا، ایتالیا، فروردین 915 / آوریل 1536؛ و. آلاتری، ایتالیا، 965 / 1586)، کیهان‌شناسی، ریاضیات.
پدر دانتی، جولیوْ، و پدربزرگش، پیئر وینچنتسیوْ، مطالعات بسیار زیادی در ادبیات ایتالیایی و در اختر‌شناسی داشتند. خانواده‌ی دانتی در آغاز راینالدی نامیده می‌شد، اما معاصران پدربزرگ، که استعدادهای وی را می‌ستودند، بتدریج او را دانته یا دانتی نامیدند. نام جدید را جوْوانّی باتیستا، برادر پیئر وینچنتسیوْ، برخود نهاده بود؛ شهرت جوْوانّی به سبب کاری بود که در ریاضیات و مکانیک انجام داده و، بر طبق گزارشهای آن زمان، در سال 882 اقدام به پروازی کرده بود که ظاهراً با توفیق قرین بوده است.

دانتی، در سیزده سالگی، در حالی‌که نامش را از پلگرینو به انیاتیوْ تغییر داده بود، وارد فرقه‌ی دومینیکی شد. شهرت او به عنوان دانشور در علوم و هنرها شاید از طریق برادرش وینچنتسو، که حدود 941 در دربار دوک بزرگ پیکرتراشی مشهور بود، به گوش کوزیموی اول دِ مدیچی رسید. کوْزیموی اول به او فرمان داد که نقشه‌هائی برای مجموعه‌اش و یک کره‌ی جغرافیایی بزرگ از زمین تهیه کند؛ این کره هنوز هم موجود است. تحسین کوزیمو از کیهان‌شناس خود بعداً به جائی رسید که، در سال 950، نامه‌ای به رئیس فرقه‌ی دومینیکی نوشت و از او خواست که به دانتی اجازه دهد که در دربار اقامت گزیند. دانتی، ضمن تهیه‌ی نقشه‌ها، کارهای دیگری نیز انجام داد؛ و کوزیموی اول، وی را مأمور بررسی اصلاح تقویم کرد، کاری که بعداً به همت گرگوری سیزدهم صورت پذیرفت.

از قرنهای هفدهم و هجدهم متخصصان گاهشماری متوجه شده بودند که طول سال، آن‌گونه که یولیوس سزار تعیین کرده و اساس تقویمی بود که در آن زمان مورد استفاده قرار داشت، با سیر جریان حقیقی خورشید مطابقت ندارد. در 666 ق ه‍‍ / 45 ق م، سزار، به پیشنهاد سوسیگنس، اخترشناس اسکندرانی، معین کرده بود که سال باید 365 روز، پنج ساعت، چهل و هشت دقیقه، و چهل و شش ثانیه باشد. این مقدار یازده دقیقه بیشتر از مقدار حقیقی بود، و تا زمان دانتی آن مقدار خطا، که در طول شانزده قرن برهم انباشته شده بود، به یازده روز رسیده بود. اعتدال بهاری و انقلاب تابستانی می‌بایست، بترتیب، به 21-22 مارس و 21-22 ژوئن تنزل یابند. به منظور تثبیت جابه‌جایی روزها، دانتی، با اجازه‌ی دوک بزرگ، در نمای بیرونی کلیسای «سانتا ماریا نوْولاّ» یک رُبع دایره‌ی نجومی (astronomical quadrant) و یک حلقه‌ی اعتدالی (equinoctical armillary) نصب کرد. دانتی به وسیله‌ی دستگاه اخیر توانست اعتدال بهاری سال 953 / 1574 را مشاهده کند، و دریافت که روز تحویل سال به 11 مارس تنزل یافته است. دانتی خواسته بود که در «سانتا ماریا نوْولاّ» یک ساعت ظلّیِ (gnomon) بزرگ نیز بسازد، اما مرگ کوزیموی اول مانع از آن شد که وی کار را به پایان رساند.
دانتی در 948 کتابی منتشر کرد با عنوان Trattato dell" use et della fabbrica dell"astrolabio («رساله درباره‌ی کاربرد و ساخت اسطرلاب»)، که در 957 / 1578 تجدید چاپ شد. در 958 به انتشار کتاب Sphere («کُره») ی سکروْباسکو، که پدربزرگش ترجمه کرده و با توضیحات خویش آن را مفصل ساخته بود، همت گماشت. ترجمه‌ای به ایتالیایی که او از کتاب «کره» ی پروکلوس کرده بود در 952 / 1573 انتشار یافت. اینها نخستین رساله‌های نجومی به زبان ایتالیایی بشمار می‌رفتند.
کوزیموی اول به دانتی مأموریت داده بود که درباره‌ی علوم ریاضی برای عموم سخنرانی کند، اما در 953، در پی درگذشت کوزیموی اول، دانتی، که از حمایتِ‌مهین دوک جدید – فرانچسکو – بی‌نصیب مانده بود، ناگزیر شد که آن کار را رها کند. بیست و چهار ساعت پس از این جانشینی، وی به بولونیا انتقال یافت، و سال بعد در آنجا استاد ریاضیات شد. در بولونیا توانست شاخص [ساعتِ آفتابی] بزرگی در کلیسای «سان پترونیو» بسازد و در مورد تاریخ دقیق اعتدال بهاری به رصد پردازد.
دانتی در سال 956 به پروجا بازگشت، و در آنجا به وی مأموریت داده شد که نقشه‌ی عوارض طبیعی پروجا و ناحیه‌ی روستایی اطراف آن را ترسیم کند. بعداً پاپ از او خواست که نقشه را چندان گسترش دهد که همه‌ی ایالتهای تحت فرمان پاپ – امیلیارو مانیا، اومبریا،‌ لاتیوم، و سابینا – را در برگیرد. در 959، پاپ گروگوری سیزدهم، دانتی را برای اصلاح تقویم به رُم فراخواند؛ و دانتی در واتیکان در داخل عمارتی به نام «توْرّه دِ وِنتی»، در اتاقی که بعداً به «اتاق تقویم» معروف شد، دایره‌ی نصف‌النهاری ساخت. در همان سا ل پاپ گرگوری به او فرمان داد که نواحی گوناگون ایتالیا را، بر روی سی و دو صفحه‌ی چوبی بزرگ، در «نگارخانه‌ی بِلوِرده» ترسیم کند. پس از آن که این کار در آبان 962 خاتمه یافت، پاپ دانتی را به مقام اسقف آلاتری منصوب کرد. دانتی، حتی با این شغل جدید، فرصت یافت که ویرایش دوم کتاب Trattato del radio latino اثر لاتینو اوْرسینی را، همراه با اصلاحات و اضافات، برای چاپ آماده سازد. در همان سال، پاپ سیکستوس پنجم دانتی را به رُم فراخواند تا دومنیکو فونتانای معمار را در برافراشتن ستون یادبود هرمی شکل در میدان «پترس مقدس» یاری دهد. دانتی، پس از بازگشت از رُم، با آن‌که بیمار بود، آلاتری را ترک و به صومعه‌ای نقل مکان کرد. وی در اثر ابتلا به سینه پهلو در چهل و نُه سالگی درگذشت.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی. از میان نوشته‌ها، ویراسته‌ها، و ترجمه‌های دانتی به موارد زیر می‌توان اشاره کرد: Trattato dell"uso et della fabbrica dell" astrolabio con l"aggiunta del planisfero del Rojas (فلورانس، 1569)، تجدید چاپ با عنوان Dell"uso et fabbrica dell" astrolabio et del planisfero. Nuovamente ristampato ed accresciuto in molti luoghi con l"aggiunta dell" uso et fabbrica di nove altri instromenti astronomici (فلورانس، 1578)؛ La sfera di Proclo Liceo tradotta da maestro Egnatio Danti. Con le annotazioni et con l"uso della sfero del medesima (فلورانس، 1573)؛ La prospettiva di Euclide… tradotta ([dal greco]) da r.p.m. Egnatio Danti. Con alcune sue annotazioni dei luoghi più important (فلورانس، 1573)؛ Usus et tractatio gnomonis magni, quem Bobobiae ipse in Divi Petroni templo conferit anno d. 1576 (بولونیا، بی تاریخ)؛ Le Scienze matematiche ridotte in tavole (بولونیا، 1577)؛ Anemographia. In anemoscopium verticale instrumentum ostensorem ventorum. His accessit ipsium instrumenti construction (بولونیا، 1578)؛ Le due regole della prospettiva pratica di m. Jacomo Berozzi da Vignola con I commentary del R.P.M. Egnatio Danti (رم، 1583)؛ و Trattato del radio latino, instrument giustissimo et facile piú d"ogni altro per prendere qual si voglia misura, et positione di luogo, tanto in cielo come in terra… di Orsini Latino. Con i commentary del R. P. M. Egnatio Danti (رم، 1586).
دوم. خواندنیهای فرعی. برای آگاهی از زندگی دانتی با آثارش، ـــEgnazio Danti. Cosmografo e matematico e le sue opera in Firenze، از‌ ی. دل بادیا (فلورانس، 1898)؛ «Recensione e critica di due lettere del Danti in data 23 novmbre 1577 e 15 febbraio 1578»، از پیئترو فراته، در GEA، 2 (1873)، 174-175؛ Sfere terrestri e celesti di autori italiani، از م. فیورینی (رم، 1899)، 72 به بعد؛ «Ignazio Danti»، از و. پالمسی، در BDSPU، 5 (1899)؛ Annotazioni intorno al trattato dell"astrolabio edel planisfero universal del R. P. Ignozio Danti، از گ. اسپینی (فلورانس، 1570)؛ و «Elogio di Ignazio Danti detto in Perugia nel giorno 26 Dicembre 1819»، از گ. ب. ورمیلیولی، در Opuscoli letterari di Bologna، سوم (بولونیا، 1820)، 1؛ «Ignatio Danti»، از همو، در Biografie degli scrittori perugini e notizie delle opera loro، یکم (پروجا، 1829)، 366-370.

منبع مقاله :
کولستون گیلیپسی، چارلز؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه‌ی احمد آرام... [و دیگران]؛ زیرنظر احمد بیرشک، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول