آيا منتظر بودن و انتظار نوعي جبرگرايي و پذيرفتن مكتب جبر نيست

در پاسخ به اين پرسش بايد بگوييم با توجه به آيات قرآن كريم خداوند متعال دو لوح دارد:
1. لوح محفوظ كه هر آنچه در آن نوشته شده باشد، پاك نمي گردد و مقدرّات درون آن تغيير نمي‌يابد؛
2. لوح محو و اثبات كه بنابر شرايط و سنتي از سنت‌هاي الهي، سرنوشت شخص يا جرياني خاص تغيير مي‌يابد و به شكلي ديگر رقم مي‌خورد.
در تفاسير قرآن ذيل آيات 22 سورة بروج، 39 سورة رعد، 2 سورة انعام مفسران و علما به تفصيل در اين باره سخن گفته‌اند كه در صورت تمايل مي‌توانيد براي مطالعة بيشتر در اين رابطه به آنها مراجعه نماييد.
اصل ظهور حضرت مهدي(ع) مربوط به لوح محفوظ است و قطعاً اتفاق خواهد افتاد ولي زمان آن مربوط به لوح محو و اثبات است و مي‌تواند دچار تقديم و تأخير شده و زودتر يا ديرتر از موعد مقرر خود اتفاق بيفتد. سه ديدگاه دربارة عواملي كه مي‌تواند باعث تعجيل در امر ظهور شوند وجود دارد:
1. برخي به غلط بر اين باورند كه با دامن زدن و گسترش ظلم و جور و فساد در تمامي عرصه‌ها مي‌توان به اين مهم دست يافت؛
2. برخي خلوت و گوشه‌نشيني و دعا كردن صرف را موجب تعجيل در ظهور حضرت مهدي(ع) مي‌دانند؛
3. بسياري از علما و انديشمندان ـ به خصوص شيعه ـ با استناد به آيات، روايات و دلايل عقلي بسيار معقتدند «منتظران مصلح خود بايد صالح باشند» و اين صالح بودن در عرصه‌هاي فردي، خانوادگي، اجتماعي و در نهايت جهاني بايد متجلّي شود و صرفاً با گسترش ظلم و جور و فساد ظهور حضرتش اتفاق نمي‌افتد و علاوه بر آن جامعة جهاني پس از ظهور براي اداره و اجراي فرامين آن حضرت و گسترش عدل و داد به طور هم‌زمان نيازمند اوضاع و شرايط مساعد و ياوران جان بر كف و مجريان توانا به تعداد كافي براي كل پهنة زمين است و ظهور تنها و تنها با تحقق چنين شرايطي اتفاقي خواهد افتاد.1
اگر بنا بود اين ياوران و مجريان تنها با خواست خدا و تحولي كه از آسمان در قالب معجزه جلوه‌گر شده در اطراف حضرت مهدي(ع) قرار گيرند، خداوند متعال مي‌توانست قرن‌ها پيش از اين و حتي قبل از تولد حضرتش آنها را كه اصلاً لازم نبود حتي از ميان بشريت انتخاب شوند، به روي زمين بفرستد و به نياز غيبتي طولاني آن هم به حدي كه فقط تا كنون حدود 1200 سال از آن مي‌گذرد. آيات قرآن كريم، روايات و دلايل عقلي همگي بر اين دلالت مي‌كنند تا زماني كه تحول دروني انسان‌ها اتفاق نيفتد و مردمان و لااقل شيعيان به اختيار خود و نه از سر اجبار دست از گناه و تباهي بر ندارند و طالب ظهور نشوند اين واقعة عظيم اتفاق نخواهد افتاد حتي اگر خداي نكرده لازم باشد قرن‌ها پس از اين غيبت ادامه پيدا كند.
جالب است بدانيد بعضي از علما و محققان بر اين باورند كه شناور بودن زمان ظهور به حدي است كه حتي خود حضرت مهدي(ع) نيز زمان ظهور دقيق خود را نمي‌دانند.2 خلاصة كلام اين‌كه ظهور تنها و تنها زماني اتفاق خواهد افتاد كه مردم اراده كرده باشند كه با اصلاح خود و جامعة‌خويش به آن سمت گام بردارند. در اين رابطه مي‌توانيد كتاب نظرية اختياري بودن ظهور؛ نوشتة آقاي علي‌رضا نودهي را كه به تازگي از سوي انتشارات موعود منتشر شده است را، مطالعه نماييد.
هر چيزي را كه ماباور داشته باشيم به اختيار ماست اساساً در تعارض با آراء پيروان مكتب جبر قرار قرار مي‌گيرد و به همين جهت نه تنها «انتظار و منتظر بودن نوعي جبر گرايي و پذيرفتن مكتب جبر نيست» بلكه هر كس در زمرة منتظران قرار گيرد و نامش در ميان چشم‌انتظاران حضرت مهدي(ع) ثبت گردد، در واقع در مقابل مكتب جبرگرايي قد علم كرده و ايستاده است؛ چون كه جبر گرايان معتقدند انسان هيچ نقشي در تعيين سرنوشت خود ندارند و هر آنچه مقرر شده باشد (بدون تفكيك ميان لوح محفوظ و لوح محو و اثبات) قطعاً اتفاق خواهد افتاد.
براي مطالعة بيشتر در اين رابطه مي‌توانيد به اين كتاب‌ها مراجعه نماييد:
1. آشنايي با مباني و اصول مكتب جبر:
انسان و سرنوشت؛ عدل الهي، تأليف آيت الله مطهري.
2. آشنايي با مفهوم لوح محفوظ و لوح محو و اثبات و نقش آن در جريان ظهور:
1ـ2. تفسير الميزان، ذيل آيات يادشده؛
2ـ2. شش ماه پاياني، تأليف مجتبي الساده، ترجمة محمود مطهري نيا.
3. نقش انسان‌ها در تعجيل ظهور و نحوة آن:
3ـ1. نظرية اختياري بودن ظهور، تأليف علي‌رضا نودهي؛
3ـ2. تاريخ پس از ظهور، تأليف علامة شهيد سيد محمدصدر، ترجمة سيد حسن سجادي‌پور؛
3ـ3. معرفت امام زمان(ع) و تكليف منتظران، تأليف ابراهيم شفيعي سروستاني.

پي‌نوشت‌ها:

1. براي نمونه، رك :سيد محمد صدر، تاريخ پس از ظهور، ص 401 به بعد
2. البته اين ديدگاه مورد قبول همة علما نيست.