نویسنده:صدف کوه‌کن
مخلوطی از اشک و فایده
پیاز گیاهی است دو ساله و دارای برگ‌های تو خالی و استوانه‌ای شکل. این گیاه دارای انواع مختلف سفید، بنفش، قرمز یا مخلوطی از قرمز و بنفش است. توصیه دانشمندان، این است که از خوردن پیاز و سایر گیاهان خانواده سیر غفلت نکنید. پیاز از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک و دارای خواص بی‌شمار است.پیاز خام دارای ویتامین C فراوان و ویتامین‌های A ,B و املاح معدنی از قبیل گوگرد، آهن، آهک، فسفر، پتاسیم، سدیم، ید، سیلیس، کلسیم، اینولین، صمغ و موم است.
پیازهای قرمز و زرد از غنی‌ترین منابع ترکیبات شیمیایی کوورستین هستند. کوورستین از مواد ضد اکسید کننده و ضدالتهاب و ضمناً آرام‌بخش و مسکن است. طبق بررسی‌های دانشمندان فرانسوی خوردن پیاز روی سیستم اعصاب مرکزی موش‌ها، اثر گذارده و ایجاد خواب‌آلودگی می‌کند.
این گیاه همچنین حاوی ید است و در درمان گواتر تأثیر دارد. سیلیس موجود در پیاز نیز در نگهداری استخوان‌ها و رگ‌ها، ضروری است.
این گیاه همچنین نقش مؤثری در سیستم گردش خون دارد؛ به این ترتیب که به پائین آوردن فشار خون کمک می‌کند و به دلیل دارا بودن کوورستین، با رادیکال‌های آزاد جنگیده و از بالا رفتن LDL (کلسترول) جلوگیری کرده و در درمان تصلب شرائین بسیار کارآمد است.
پیاز در تنظیم قند خون بسیار مفید بوده و حاوی انسولین گیاهی است، بنابراین مصرف آن به افراد مبتلا به دیابت توصیه می‌شود.
یکی از مهمترین یافته‌های چند سال اخیر دانشمندان علم تغذیه این است که بدن انسان قادر است مواد غذایی خود را طوری انتخاب کند که با رادیکال‌های آزاد مبارزه کرده و از طریق خوردن مواد غذایی مناسب، آنتی‌اکسیدان‌های مناسبی به بدن برساند. پیاز یکی از مواد غذایی است که حاوی درصد بالایی ضد اکسید کننده (آنتی‌اکسیدان) است و هر چه رنگ آن بیشتر باشد، خاصیت آنتی‌اکسیدانی آن هم بیشتر است. از این رو مصرف پیازهای قرمز نسبت به انواع بدون رنگ آن در اولویت قرار دارد.
در واقع پیاز یکی از قدیمی‌ترین مواد خوراکی است که از نظر کنترل بیماری دیابت مورد توجه بوده است. تحقیقات جدید علمی نیز نشان می‌دهد که خوردن پیاز، بر کاهش قند خون اثر می‌گذارد. برای مثال دانشمندان هندی در یک طرح تحقیقاتی به تعدادی داوطلب توصیه کردند که در رژیم غذایی خود از پیاز و آب پیاز استفاده کنند. (در مقادیر 200-25 گرم در روز) در این آزمایش نشان داده شد که مصرف میزان بالاتر پیاز، قند خون را کاهش می‌دهد و جالب این که فرقی نمی‌کند که پیاز مورد مصرف، خام یا پخته باشد.
ترکیبات شیمیایی مؤثر بر این کاهش عبارتند از آلیل پروپیل سولفاید (1) و آلیسین، (2) البته در دهه 1960 محققان ترکیبات شیمیایی ضد دیابت که اثر آن‌ها شبیه داروهای مصنوعی شیمیایی تولبوتامید (3) یا اریناز (4) است از پیاز جدا کردند. این ترکیبات در کیفیت تأثیر و افزایش تولید و ترشح انسولین اثر دارند.
پیاز به دلیل مدر بودن، فواید بی‌شماری برای دستگاه ادراری داراست. این گیاه باعث کاهش اوره خون شده، به دفع سنگ‌های مجاری ادراری کمک می‌کند، در رفع ورم پروستات کار آمد است و از دیگر فواید آن برای سیستم ادراری، رفع احتباس ادرار و درمان التهاب مجاری ادراری است.
برای درمان عفونت مثانه و بیماری‌های کلیوی نیز توصیه می‌شود. در نسخ قدیمی به نقش پیاز در تسکین دردهای مفصلی اشاره شده است. توصیه کارشناسان به مبتلایان به بیماری آسم این است که در رژیم غذایی خود مرتباً از پیاز استفاده کنید، زیرا پیاز حداقل دارای سه ترکیب شیمیایی ضدالتهاب دارویی است که به عامل زیربنایی بیماری آسم، یعنی به التهاب حمله می‌کند. در مطالعاتی که دکتر والتر دورش (5) از دانشگاه یوهان گوتنبرگ در ایالت ماینز آلمان انجام داد، کشف کرد که عصاره پیاز و یک ترکیب شیمیایی موجود در پیاز، فعالیت ضدالتهابی دارند.
وی در این مطالعات مشاهده کرده است که ترکیب شیمیایی موجود در پیاز به نام دی فنیل‌تیوسولفینات (6) دارای خاصیت ضد التهابی قوی و حتی قوی‌تر از داروهای شیمیایی مصنوعی ضدالتهابی موسوم به پردنیزون است و دارای خواص ضدآسم است.
دکتر اریک بلوک از دانشگاه ایالتی نیویورک در آلبانی نیز یک ماده شیمیایی دیگر در پیاز کشف کرده که آن را ترکیب شیمیایی عجیب می‌نامد. این ماده شیمیایی در لوله‌های آزمایشگاهی از تحولات بیوشیمی که منجر به عکس‌العمل‌های التهابی می‌شوند، جلوگیری می‌کند.
یک توضیح احتمالی علمی دیگر در مورد نیروی ضدآسمی پیاز، طبق مقاله‌ای که در مجله اتحادیه پزشکان آمریکا آمده است، این که برخی از آسم‌ها ممکن است در اثر یک عفونت باکتریایی توسط کلامیدیا پنومونیا باشد و پیاز در رابطه با مبارزه با باکتری‌ها، شهرت زیادی دارد.
پیاز همچنین حاوی آنتی‌بیوتیک است و خاصیت میکروب‌کشی قوی دارد و در درمان سرماخوردگی و سایر عفونت‌های میکروبی کارآمد است. به علاوه خوردن پیاز، ممکن است برای مبارزه با تب یونجه کمک کند. زیرا پیاز سرشار از ماده شیمیایی کوورستین است که عده‌ای معتقدند ضد عکس‌العمل آلرژی است.
انواع سیر و پیاز و خویشان نزدیک آن‌ها از خانواده لیلیاسه که در این مطالعه مصرف می‌شده، شامل پیاز، موسیر و سیر تازه، خاصیت ضد سرطان معده از خود نشان داده‌اند و مقدار تأثیر شفابخشی آن‌ها نیز متناسب با مقداری است که خورده می‌شود. یعنی اگر بیشتر خورده شود احتمال مبتلا شدن به سرطان معده بیشتر کاهش می‌یابد. ولی در هر حال در مقایسه با نیروی عظیم شفابخش این گیاه، مقداری که اثر شفابخش دارد، ناچیز است. مثلاً خوردن یک عدد پیاز متوسط به وزن 100 گرم یا نصف پیمانه پیاز خرد شده در هر روز کافی است که اثر ضد سرطان آن منعکس شود.
البته مصرف پیاز خام به کسانی که از مشکلات گوارشی نیز نظیر زخم معده و اثنی‌عشر رنج می‌برند، توصیه نمی‌شود؛ این افراد باید پیاز را به شکل پخته مصرف کنند.
در برخی نسخ سنتی به شربت سرفه‌ی پیاز اشاره شده است که طرز تهیه آن عبارت است از: شش پیاز متوسط سفید را رنده کرده و با یک پیمانه (200گرم) عسل مخلوط و در حمام ماری (تحت حرارت غیر مستقیم) ریخته و به مدت 2 ساعت می‌پزند. پس از آن، آن را با فشار صاف می‌کنند و عصاره صاف شده را در فواصل منظم، گرم گرم می‌خورند.
یکی دیگر از تحقیقات علمی که به تازگی انجام شده درباره‌ی اثر مستقیم پیاز بر غده پروستات مردان است، بدین معنی که در مواردی که پروستات دچار اختلال می‌شود، پیاز اثر بسیار مفید و غیرقابل انکاری دارد تا جایی که ورم پروستات را به وسیله عصاره پیاز، درمان می‌کنند.
از طرف دیگر ید موجود در پیاز این ماده غذایی را دارای خاصیت ضد احتقانی کرده و در نتیجه غدد لنفاوی را در حال سلامت نگاه می‌دارد و دستگاه دفاعی بدن را تحریک می‌کند.
بدین جهت است که پیاز را در مورد راشیتیسم، بیماری‌های لنفی، سل، بیماری‌های پوستی و چاقی مفرط تجویز و توصیه می‌کنند.
همچنین گوگرد موجود در پیاز علاوه بر دارا بودن خواص ضدعفونی کننده بر دستگاه عصبی تأثیر مثبت داشته و همچنین به حفظ سلامت پوست و مو کمک می‌کند.
از این رو توصیه می‌شود پیاز را به صورت‌های مختلف و در هر نوع غذا یا سبزی یا سالاد مصرف کنید. در خورش‌ها، آش، سوپ و در هر نوع غذایی آن را بریزید چرا که علاوه بر فواید طبّی مفید، طعم و مزه غذا را بهتر و مطبوع‌تر می‌کند.
پی‌نوشت‌ها:
1. Ally Propyl Sulfide.
2. Allicin.
3. Tolbutamide.
4. Orinase.
5. Walter Dorsh.
6. Diphenyl Thio Sulfinate.
کوه‌کن، صدف، (1393)، میوه درمانی، تهران: همشهری، چاپ سوم
