سبک و ویژگی‌های معماری گوتیک

معماری گوتیک یک سبک متمایز از معماری اروپایی قرون وسطی بود. این مقاله را بخوانید تا در مورد این سبک، ویژگی‌های برجسته‌ی آن و این که چگونه رشد کرد بدانید.

آیا می‌دانید؟

عبارت گوتیک هیچ ارتباطی به گوت‌ها ندارد؛ چون گوت‌ها به عنوان بی‌تربیت‌ها اشاره می‌شوند و سبک معماری که از هیچ الگوی هندسی متقارن پیروی نمی‌کنند به طور تحقیر آمیز به عنوان گوتیک در قرن هفدهم شناخته می‌شود.
یکی از آشناترین سبک‌های معماری اروپایی قرون وسطی، معماری گوتیک است که به سازه‌های بلند خود که به عنوان آسمان خراش‌های آن زمان بودند، فخر می‌کند. این سبک در نیمه‌ی دوم قرون وسطی یعنی از قرن دوازدهم تا قرن شانزدهم تاریخ مسیحیت رشد کرد. این سازه‌ها باهیبت بودند و از لحاظ ارتفاعی که داشتند بر تمام سازه‌های قبلی خود برتری یافته بودند. اگر چه معماری گوتیک به تدریج خیلی محبوب شد اما تمام انواع سازه‌ها (کلیساها، قلعه‌ها، کاخ‌ها، کلیساهای جامع، ساختمان‌های عمومی و غیره) شروع کردند که به طور کامل یا به طور نسبی به این سبک ساخته شوند و تعداد زیادی از عمارت‌های گوتیکی که تا به امروز پا برجای مانده‌اند ماهیت کلیسایی دارند. کلیساها و کلیساهای جامع فراوانی در طول اروپا به سبک گوتیک ساخته شده‌اند و ارزش زیبایی شناسی آنها چنان است که چنین ساختمان‌هایی راه خود را به لیست میراث جهانی یونسکو باز کرده‌اند.

پیشرو :

کلیسای لسای، سبک رومی

 قبل از ظهور سبک گوتیک، سبک رومی محبوب‌ترین و رایج‌ترین نوع معماری در کل اروپا بود.
 سازه‌های رومی تنومند بودند و به طور نسبی مرتفع بودند و به نظر می‌رسیدند که در زمین ریشه دارند.
 تا اوایل قرن دوازدهم تاریخ مسیحیت وقتی که سبک گوتیک راه خود را به سمت برجستگی پیدا کرد، شکل‌های رومی تا آن موقع تثبیت شده بودند و به ویژه به عنوان نوعی معماری کلیسایی پذیرفته شده بود.
 تقریباً تمام کلیساها و کلیساهای جامع در اروپا (و دیگر مناطق که به طور سیاسی از اروپا الهام پذیرفته بودند) در کنار تعداد زیادی از سازه‌های دنیوی شامل عناصر سبک رومی هستند.
 برخی از متمایزترین عناصر سبک رومی شامل طاق‌های شیاردار، ستون‌های گروهی، پشت بندهای صاف، مسیرهای گردشی، منارهای مخروطی و پنجره‌های مدور هستند.
 وقتی گوتیک به عنوان یک سبک معماری متمایز ظهور کرد، آن عناصر رومی تثبیت شده از قبل را با برخی اصلاحات جذب کرد که بعداً ویژگی‌های معین کننده‌ی سبک جدید شدند.

سبک رومی در مقایسه با سبک گوتیک :

علاوه بر جنبه‌های فراوان دیگر، سه عنصر پایه وجود دارند که سبک رومی را از سبک گوتیک متمایز می‌کنند. این عناصر در زیر آورده شده‌اند :

طاق‌های گرد و نوک دار

 اگر چه طاق‌های سبک رومی شکل گردی دارند اما طاق‌های سبک گوتیک نوک دار هستند.

پشت بندهای صاف و مایل

 بیشتر سازه‌های رومی پشت بندهای صافی دارند که برای حمایت از دیوارهای کم ارتفاع آنها کافی هستند. به دلیل این که سازه‌های گوتیکی بلند هستند، پشت بندهای مایل برای حمایت از دیوارهای بلند و مرتفع آنها معرفی شدند.

طاق‌های شیاردار و بشکه‌ای

 سبک گوتیک طاق‌های شیاردار را به جای طاق‌های بشکه‌ای سبک رومی اجرا کرد.

مرحله‌ی انتقالی :

هر تغییر تدریجی است پس بدیهی است که گذر از سبک رومی به سبک گوتیکی به طور ناگهانی رخ نداده است. ما نمونه‌هایی از سازه‌های مختلف را داریم که به دوران گذر و انتقال تعلق دارند که در آن ما می‌توانیم برخی تغییرات بدیهی را در شکل‌های رومی مشاهده کنیم که با گذر زمان، به صورت متمایز به شکل گوتیکی ظهور کرده‌اند.

کلیسای جامع دورهام

کلیسای آکس هلمز

کلیسای سنت دنیس

کلیسای جامع ولز

 این شکلهای گوتیکی که از شکل‌های قبلی رومی ظهور کرده‌اند، به موازات یک دیگر در طول مناطق مختلف اروپا گسترش یافته‌اند.
 ارزش ذکر کردن دارد که بگوییم گسترش معماری گوتیکی در طول اروپا نیز بر پایه‌ی تأثیرات منطقه‌ای مختلف بوده است نظیر نوع ماده‌ای که در ساخت سازه‌ها به کار رفته است. به این خاطر، برای مثال سازه‌های گوتیک انگلستان از سازه‌های ایتالیایی متفاوت هستند و غیره.
 اگر چه طاق‌های بشکه‌ای و طاق‌های متقاطع به عنوان ویژگی‌های معمول معماری رومی تثبیت شده‌اند اما ما نمونه‌هایی از سازه‌های ساخته شده در طول دوران انتقالی را داریم که در آن طاق‌های شیاردار در سالن‌های کلیسا (ساختمان اصلی کلیسا) به کار رفته‌اند.
** بنابراین، اگر چه سبک معماری این کلیساها در کل رومی باقی مانده است اما طاق‌ شیاردار یک عنصر انتقالی بود که یک ویژگی متمایز از سبک گوتیک شد.
 این فاز انتقالی می‌تواند به وضوح در زوج سازه‌های متعلق به اوایل قرن دوازدهم تاریخ مسیحیت دیده شود. مهم‌ترین اینها شامل کلیسای جامع دورهام در انگلستان و کلیسای آکس هلمز، یک صومعه‌ی قدیمی در نورمندی فرانسه است.
 کلیسای جامع بازیلیکی سنت دنیس به خاطر اولین ساختمان گوتیکی بودنش معتبر است. معماری این عمارت شکل‌های زیادی را با هم دیگر ترسیم می‌کند که از رومی ظهور یافته‌اند و به طور منحصر به فرد، گوتیکی شده‌اند.
 کلیسای جامع بازیلیکی سنت دنیس و حتی کلیسای جامع نووون در فرانسه به خاطر ترکیب بیشتر عناصر گوتیکی مشهور هستند. اما، به نظر می‌رسد نوعی بی‌میلی در بخش سازندگان نسبت به معاف کردن طاق‌های گرد به جای طاق‌های نوک‌دار وجود داشته است. به عبارت دیگر، با وجود پیاده سازی متمایز عناصر گوتیکی، طاق‌های گرد به رواج خود در این سازه‌های مرحله‌ی انتقالی ادامه داده‌اند.
 بین سال 1174 و 1239 تاریخ مسیحیت، کلیسای جامع ولز در سومرست در انگلستان دوباره بازسازی شد. اینجا بود که طاق گرد به طور کامل به نفع طاق نوک دار کنار گذاشته شد. دیگر عناصر خالص گوتیکی نیز به کار رفتند. به این خاطر، کلیسای جامع ولز می‌تواند به عنوان اولین کلیسای جامع حقیقتاً گوتیکی نام برده شود.
این شاید، پایان مرحله‌ی انتقالی و شروع دوران معماری گوتیکی بود.

طرح :

شالوده کلیسای جامع گوتیکی

 در طرح، سازه‌های گوتیکی نسبتاً ساده به نظر می‌رسند. آنها به شکل متقاطع هستند و با بازوی کلیسا، سالن کلیسا را برش داده‌اند و دسته سرایندگان را از آن جدا کرده‌اند.
 سالن کلیسا بدنه‌ی اصلی کلیسا است که در یک طرف یا هر دو طرف کناره‌ی آن راهروها واقع شده‌اند.
 عموماً پشت بام سالن کلیسا بلندتر از پشت بام راهروها بود.
 یک مسیر گردشی نیمه گرد انتهای پشتی دسته سرایندگان را احاطه کرده است.
 اغلب، به ویژه در برخی کلیساهای فرانسوی، مسیر گردشی با حلقه‌ای از کلیساهای کوچک در قسمت بیرونی احاطه شده بود. اینها چوتز بودند که در انتهای شرقی کلیسا واقع شده بودند.
 نمای خارجی ورودی کلیسا رو به غرب است و در نتیجه به نام "مقابل غربی" خوانده می‌شود.
 معمولاً در هر دو طرف "مقابل غربی" برج‌های بلند واقع شده‌اند.

ویژگی‌های معماری گوتیکی :

نمای شهر فلورانس با کلیسای جامع

نمای خارجی کلیسای جامع ریمز

ستون‌های گروهی

پنجره‌های شیشه‌ای رنگی

قلاب دوزی‌ها

فواره‌ی آبی با تصویر عجیب

پنجره‌ی گل رز

 اولین و جلوترین معماری گوتیک بیشتر بر روی ارتفاع به جای فضای افقی تأکید می‌کرد. این سازه‌های بسیار بلند و باهیبت و به طور شگفت انگیز این کلیساها و کلیساهای جامع به خاطر ارتفاع خود، به عنوان سازه‌های راهنما در شهر خود به کار می‌رفتند.
 به نمای خارجی کلیسا در طول فرآیند ساخت، بیشترین اهمیت داده شده بود. تأکید بیشتر بر این بوده که نمای خارجی طوری ساخته شود که باهیبت‌تر به نظر برسد. آن نه تنها نماد نیروی سازندگان و قدرت منطقه بوده است بلکه هم چنین ثروت موسسه‌ای را که عمارت در آینده می‌خواست در خود جای بدهد را نیز نشان می‌داد.
 کلیسای گوتیک و یا کلیسای جامع به خاطر مناره‌های مخروطی بلند و برج‌های بلند آن به آسانی قابل تشخیص است.
 متمایزترین عناصر یک عمارت گوتیکی، طاق‌های نوک دار، طاق‌های شیاردار و پشت بندهای مایل بودند. آن واقعاً جالب است ذکر شود که علاوه بر کاربرد عملی آنها، این عناصر به ارزش زیبایی شناسی سازه‌ها نیز می‌افزودند.
 علاوه بر ارتفاع، تأکید بر پراکندگی نور در داخل ساختمان نیز صورت گرفته بود. این به خاطر پشت بندهای مایل که دیوارهای بلند را از خارج حمایت می‌کردند، ممکن بود.
 آنچه که پشت بندهای مایل انجام می‌دادند این بود که آنها از بارهای شدیداً سنگین سقف‌ها و ابر سازه‌ها بر روی دیوارها می‌کاستند. نتیجه این بود که حالا ایجاد تعدادی حفره در این دیوارهای تقویت شده به شکل پنجره ممکن بود.
 پنجره‌های کلیساهای گوتیکی با شیشه‌های رنگی زیبایی تزیین شده بودند که یک جنبه‌ی اضافی از رنگ را به نور آن نیز می‌افزودند در نتیجه نقوش را حتی برای چشم دلپذیرتر می‌ساختند.
 حتی اگر از لحاظ زیبایی شناسی در نظر بگیریم، پنجره‌های گرد جایگاه مهمی را به ویژه در کلیساهای گوتیکی فرانسه، اسپانیا و ایتالیا داشته‌اند. هم چنین به عنوان پنجره‌ی گل رز شناخته می‌شوند و اغلب به عنوان تزیین کننده‌ی نماهای خارجی کلیساها بوده‌اند.
 ویژگی مهم دیگر کلیساهای گوتیکی مسیر گردشی بود که به پرستش کنندگان اجازه می‌داد که اطراف کلیسای کوچک اصلی پیاده روی کنند.
 در آخرین کلیساهای گوتیکی، پشت بندهای مایل اغلب تو رفتگی‌های مستطیلی کوچکی داشتند که درون آنها ایجاد شده بود. این تو رفتگی‌ها با شکل‌های مجسمه سازی‌ مختلف تزیین شده بودند. علاوه بر این، آنها هم چنین قلاب دوزی‌هایی نیز داشتند که عناصر را به شکل خاصی درآورده بودند و شکل‌های گلها، غنچه‌ها و برگهای پیچیده را نمایش می‌دادند.
 ویژگی برجسته دیگر کلیسای گوتیکی ستون‌های گروهی است. اینها ستون‌های بلندی هستند که شبیه گروهی از ستون‌های نازک‌اند که به هم بافته شده‌اند تا یک مجموعه را شکل دهند.
 در مرحله‌ی توسعه و گسترش آن، سبک گوتیکی با تزیینات شدید مترادف شد. تقریباً هر سطح ممکن از چنین عمارت‌هایی با مجسمه‌های اعتقادی، تندیس‌ها و تزیینات و نقش و نگار پنجره‌ها زینت داده شد.
 تصاویر عجیب و غریب به شکل فواره‌های آبی پشت بام چنین سازه‌هایی را آراستند.

تغییرات منطقه‌ای :

همان طور که قبلاً ذکر شد، با وجود این واقعیت که گوتیک یک سبک عموماً رایج معماری در کل اروپا در دوران قرون وسطی بود، اما تغییرات منطقه‌ای نیز وجود داشتند. عجیب و غریب‌ترین آنها در زیر آورده شده است :
 کلیساهای جامع فرانسه، آلمان و بلژیک تأکید بیشتری بر ارتفاع عمودی داشتند.
 کلیساهای جامع انگلیسی تأکید بیشتری بر عمق افقی به جای ارتفاع عمودی داشتند.
 در اروپای مرکزی، برج‌هایی که در کنار نمای خارجی واقع شده‌ بودند، خیلی بلند بودند و اغلب مناره‌های مخروطی عظیم و باز که یک تأثیر منطقه‌ای بود، بر بالای آن قرار گرفته بودند. ارتفاع زیاد برج‌ها، که اغلب بیشتر از حد معمول بودند، باعث شده بود که طاق ورودی متراکم‌تر و باریک‌تر به نظر برسد.
 در شبه جزیره ایبری، کلیساهای جامع گوتیکی دربردارنده‌ی مناطق کوچکتری از شکل‌های مختلف بودند که از یک دیگر باز می‌شدند.
 کلیساهای جامع گوتیکی ایتالیایی تأکید بیشتری بر تزیینات داشتند. در آنجا، ما می‌توانیم کاربرد خیلی زیادی از تزیینات رنگارنگ را پیدا کنیم.

معماری گوتیکی دنیوی :

قلعه کراک دس چاوالیرز

قلعه مالبورک

کمیته مایوس

پالاییس دس پاپز

تالار شهرداری روکلاو

اگر چه ما نمونه‌های زیادی از کلیساها و کلیساهای جامع گوتیکی داریم، اما این سبک مطمئناً توانسته است که وارد دیگر جنبه‌های زندگی انسانی علاوه بر مذهب بشود. ما هم چنین تعداد زیادی از عمارت‌های دنیوی در طول اروپا داریم که محبوبیت و شکوه و عظمت شکل‌های گوتیکی را تصدیق می‌کنند.
 کاخ پاپی در آویگنون در فرانسه‌ی جنوبی، پالاییس دس پاپز است که تاکنون بهترین عمارت گوتیکی دنیوی پابرجا مانده است. آن یک سازه‌ی قرن چهاردهمی است و نشان می‌دهد که چگونه مهم‌ترین افراد حکومتی در عمارت‌های گوتیکی مقتدر جای گرفته بودند.
 یک سبک معماری متمایز به نام گوتیک ونیزی نیز در قرن چهاردهم در ونیز گسترش یافت. این سبک، عناصر معماری گوتیکی و بیزانتین را ترکیب کرد که می‌تواند در اقامتگاه‌های مختلف طبقه متوسط جامعه در داخل و اطراف شهر دیده شود.
 در لهستان و دیگر حکومت‌های بالتیکی، شکل‌های گوتیکی راه خود را به ساختمان‌های آجری پیدا کردند. اگر چه مالبورک، بزرگ‌ترین قلعه‌ی آجری در دنیا و یک نمونه‌ی کلاسیک از معماری گوتیک در لهستان است اما نمونه‌های بعدی بیشتر شامل کمیته مایوس در کراکوو و تالار شهرداری روکلاو هر دو در لهستان هستند.
 کراک دس چاوالیرز در سوریه، یکی از پابرجاترین قلعه جنگ‌های صلیبی قرون وسطایی در دنیا و یک نمونه‌ی کلاسیک از معماری گوتیکی نظامی است. عمارت مقتدر یک قلعه‌ی کاملاً متحد المرکز پیشرفته است که در دشت واقع شده است.
علاوه بر آنهایی که در بالا ذکر شدند، ساختمان‌های گوتیکی دنیوی نیز در سیسیلی، قبرس و جمهوری چک وجود دارند. در طول دوره‌ی رنسانس به نظر می‌رسد که شکوه معماری گوتیکی ناپدید شد. شکل‌های نامتقارن گوتیکی به نظر نمی‌رسند که نسبت به احساسات منظم رنسانسی جذبه‌ای داشته‌اند. شکل‌های گوتیکی حالا زمخت و عامیانه به نظر می‌رسند و معماران به خطوط مستقیم و هندسه منظم دوباره گرایش پیدا کرده‌اند. اما، در قرن‌های نوزدهم و بیستم، معماری گوتیکی دوباره احیا شد و سازه‌های مدرن فراوانی تحت عبارت چتری "معماری احیایی گوتیکی" ساخته شدند.