حزب ملل‌اسلامي
منبع: www.ir-psri.com
حزب ملل اسلامي در سال 1340ش پايه‌گذاري و نخستين جلسة كميته مركزي آن، همزمان با ايام رحلت آيت‌الله العظمي بروجردي (ره) تشكيل شد.
هسته اوليه اين حزب كه توسط سيد محمدكاظم بجنوردي، فرزند آيت‌الله ميرزاحسن موسوي بجنوردي «از مراجع تقليد نجف‌اشرف و صاحب كتاب القواعد الفقهيه» بنيان نهاده شد، جواناني بودند كه او ـ سيد محمدكاظم بجنوردي‌ـ پس از آشنايي با جنبش اسلامي عراق و مساعد نيافتن اوضاع آن كشور براي تصرف قدرت سياسي و حضور در ايران، با آنان آشنا شده و پيوند نزديكي داشت.
اعضاي اين گروه، اكثراً دانش‌آموز بودند و به همين علت، هستة اوليه آن با نام «گروه محصل» شهرت يافت كه پس از تعريف سازماني و تشكيلات، «حزب ملل اسلامي» ناميده شد.
اولين اقدام اين حزب ـ كه هدف خود را «سرنگوني نظام سلطنتي و برقرار ساختن حاكميت اسلام» تعيين كرده بود ـ تصويب برنامه‌اي 65 ماده‌اي بود.
حزب ملل اسلامي،4 سال پس از تأسيس و در شرائطي كه توانسته بود تعداد اعضا را به 100 نفر برساند در مهر 1344 به صورت كاملاً اتفاقي كشف گرديد.
گزارش اين كشف اتفاقي به نقل از سند ساواك، به شرح زير است:
«در ساعت 0300 روز 23/7/44 مأمورين گشت شهرباني به يك نفر كه حامل كيف مشكي رنگي بوده ظنين و دستور توقف به وي داده و از محتويات كيف پرسش مي‌نمايند. حامل كيف اظهار مي‌دارد محتويات آن كتب دعا مي‌باشد موقعي كه مأمورين خواستار كيف مي‌گردند حامل با مشت به مأمور حمله و در عين حال كيف را به منزلي پرتاب و خود متواري مي‌شود كه مأمورين وي را تعقيب و دستگير نموده و ضمناً كيف را از منزلي كه به آن پرتاب شده بود با كسب اجازه از صاحب منزل داخل شده و به دست مي‌آورند سپس نامبرده را به كلانتري محل جهت بازجويي‌هاي اوليه دلالت مي‌نمايند ضمن بازرسي كيف چند شماره نشريه به نام (خلق) ارگان حزب ملل اسلامي و همچنين مقاديري اوراق پلي‌كپي شده ديگر به دست مي‌آيد و حامل خود را به نام محمدباقر فرزند ابوالفضل شهرت صنوبري شاگرد خرازي فروشي معرفي مي‌نمايد ولي از دادن هرگونه اطلاعي يا توضيح درباره محتويات كيف و سئوالاتي كه از وي مي‌شود خودداري مي‌نمايد.
نامبرده با مدارك مكشوفه به اداره اطلاعات اعزام و در اداره مزبور نيز در بدو امر از دادن توضيحات و بازجوئي امتناع ولي در اثر تذكرات لازم 1 و ادامه بازجويي اعتراف نموده كه نامبرده در يكي از حوزه‌هاي حزب ملل اسلامي عضويت دارد و اين حزب هم برابر مدارك مكشوفه از اواخر سال 1343 تشكيل شده است2...
چون حدس زده مي‌شد كه علاوه بر محتويات كيف در منزل وي نيز اوراق مضره‌اي موجود باشد لذا با تشريفات قانوني منزل نامبرده بازرسي و مقاديري از اوراق مشابه محتويات كيف در منزل وي كشف گرديد.
با بررسي اوراق مكشوفه چنين نتيجه گرفته شد كه از اواخر سال گذشته حزبي تحت عنوان ملل اسلامي مشغول فعاليت گرديده و در اين مدت هر ماه يك نشريه (خلق) كه آخرين نشريه آن به شماره 9 و به تاريخ اول مهر ماه 44 مي‌باشد به صورت پلي‌كپي تهيه و بين اعضاء خود به‌طور كاملاً سرّي توزيع نموده است3... »
در همين مرحله بود كه سرنوشت حزب ملل اسلامي به بن‌بست ظاهر‌ي رسيد و با دستگيري ديگر اعضاي حزب كه تعدادي از آنها براي درگيري مسلحانه با مأموران رژيم به تپه‌هاي دارآباد پناه برده بودند، فعاليت آن در نيمه شب 24/7/1344 خاتمه يافت.
پس از اين حركت، نشريات فرمايشي رژيم شاهنشاهي به ميدان آمدند تا زمينه را براي محكوميت‌هاي شديد اعضاي حزب ملل اسلامي، آماده نمايند.
در اين رابطه، روزنامه اطلاعات به تاريخ 2/11/44، پس از شرح مفصل اين ماجرا، نوشت:
«رهبران حزب پول زيادي براي وضع مخارج در اختيار داشتند منتهي در بازجويي‌ها اظهار داشته‌اند كه از حق عضويت افراد تأمين شده است. باتوجه به كمي تعداد اعضا و عدم تناسب حق عضويت پرداختي آنها با ميزان پولي كه خرج مي‌كردند، بايد گفت كه بودجه آنها از يك محل نامعلوم تهيه مي‌شده است.»
اين اظهارات در حالي در اين روزنامه نقش بسته است كه در گزارش مشروح شهرباني آخرين موجودي حزب پس از دستگيري مبلغ 6000 ريال عنوان گرديده كه آن هم به‌عنوان مساعده در اختيار اعضا گذاشته شده است.
پس از برگزاري جلسات دادگاه و انعكاس آنچناني آن در نشريات، تلاش‌هايي براي نجات دستگيرشدگان آغاز شد كه از آن جمله، تلاش آيت‌الله العظمي ميلاني (ره) بود.
نعمت‌الله نصيري ـ رياست وقت ساواك ـ با اطلاع از اين موضوع برآشفت و در رهنمودي كه داراي 4 بند بود، به تحقيق پيرامون ارتباط حزب ملل اسلامي با علماء دستور داد. عين اين دستورالعمل به شرح زير است:
2ـ اين فعاليتي كه اخيراً از طرف روحانيون در مورد اين افراد جمعيت ملل اسلامي شروع شده، خود دليل ارتباط آقايان علما با آنها است كه بايد در تحقيقات معلوم شود.
3ـ پيشوايي پيشنماز مسجد امام قم كه فرزندش جزء دستگيرشدگان است يقيناً اين جمعيت در قم هم ريشه داشته بايد اين ريشه‌ها پيدا شود.
4ـ دليل اين كه ميلاني در اين مورد زياد فعاليت مي‌كند بايد معلوم شود.4»
در 15 اسفند محاكمه 55 نفر از اعضاي حزب برگزار شد كه طي آن محمدكاظم موسوي بجنوردي رهبر حزب و مسئول تهيه اسلحه و گردآوري اعضا به اعدام و بقيه به حبسهائي از سه تا 15 سال محكوم شدند اما حكم بجنوردي نيز متعاقب تلاش خانواده وي 10 روز بعد به حبس ابد تخفيف يافت.
هسته اوليه اين حزب كه توسط سيد محمدكاظم بجنوردي، فرزند آيت‌الله ميرزاحسن موسوي بجنوردي «از مراجع تقليد نجف‌اشرف و صاحب كتاب القواعد الفقهيه» بنيان نهاده شد، جواناني بودند كه او ـ سيد محمدكاظم بجنوردي‌ـ پس از آشنايي با جنبش اسلامي عراق و مساعد نيافتن اوضاع آن كشور براي تصرف قدرت سياسي و حضور در ايران، با آنان آشنا شده و پيوند نزديكي داشت.
اعضاي اين گروه، اكثراً دانش‌آموز بودند و به همين علت، هستة اوليه آن با نام «گروه محصل» شهرت يافت كه پس از تعريف سازماني و تشكيلات، «حزب ملل اسلامي» ناميده شد.
اولين اقدام اين حزب ـ كه هدف خود را «سرنگوني نظام سلطنتي و برقرار ساختن حاكميت اسلام» تعيين كرده بود ـ تصويب برنامه‌اي 65 ماده‌اي بود.
حزب ملل اسلامي،4 سال پس از تأسيس و در شرائطي كه توانسته بود تعداد اعضا را به 100 نفر برساند در مهر 1344 به صورت كاملاً اتفاقي كشف گرديد.
گزارش اين كشف اتفاقي به نقل از سند ساواك، به شرح زير است:
«در ساعت 0300 روز 23/7/44 مأمورين گشت شهرباني به يك نفر كه حامل كيف مشكي رنگي بوده ظنين و دستور توقف به وي داده و از محتويات كيف پرسش مي‌نمايند. حامل كيف اظهار مي‌دارد محتويات آن كتب دعا مي‌باشد موقعي كه مأمورين خواستار كيف مي‌گردند حامل با مشت به مأمور حمله و در عين حال كيف را به منزلي پرتاب و خود متواري مي‌شود كه مأمورين وي را تعقيب و دستگير نموده و ضمناً كيف را از منزلي كه به آن پرتاب شده بود با كسب اجازه از صاحب منزل داخل شده و به دست مي‌آورند سپس نامبرده را به كلانتري محل جهت بازجويي‌هاي اوليه دلالت مي‌نمايند ضمن بازرسي كيف چند شماره نشريه به نام (خلق) ارگان حزب ملل اسلامي و همچنين مقاديري اوراق پلي‌كپي شده ديگر به دست مي‌آيد و حامل خود را به نام محمدباقر فرزند ابوالفضل شهرت صنوبري شاگرد خرازي فروشي معرفي مي‌نمايد ولي از دادن هرگونه اطلاعي يا توضيح درباره محتويات كيف و سئوالاتي كه از وي مي‌شود خودداري مي‌نمايد.
نامبرده با مدارك مكشوفه به اداره اطلاعات اعزام و در اداره مزبور نيز در بدو امر از دادن توضيحات و بازجوئي امتناع ولي در اثر تذكرات لازم 1 و ادامه بازجويي اعتراف نموده كه نامبرده در يكي از حوزه‌هاي حزب ملل اسلامي عضويت دارد و اين حزب هم برابر مدارك مكشوفه از اواخر سال 1343 تشكيل شده است2...
چون حدس زده مي‌شد كه علاوه بر محتويات كيف در منزل وي نيز اوراق مضره‌اي موجود باشد لذا با تشريفات قانوني منزل نامبرده بازرسي و مقاديري از اوراق مشابه محتويات كيف در منزل وي كشف گرديد.
با بررسي اوراق مكشوفه چنين نتيجه گرفته شد كه از اواخر سال گذشته حزبي تحت عنوان ملل اسلامي مشغول فعاليت گرديده و در اين مدت هر ماه يك نشريه (خلق) كه آخرين نشريه آن به شماره 9 و به تاريخ اول مهر ماه 44 مي‌باشد به صورت پلي‌كپي تهيه و بين اعضاء خود به‌طور كاملاً سرّي توزيع نموده است3... »
در همين مرحله بود كه سرنوشت حزب ملل اسلامي به بن‌بست ظاهر‌ي رسيد و با دستگيري ديگر اعضاي حزب كه تعدادي از آنها براي درگيري مسلحانه با مأموران رژيم به تپه‌هاي دارآباد پناه برده بودند، فعاليت آن در نيمه شب 24/7/1344 خاتمه يافت.
پس از اين حركت، نشريات فرمايشي رژيم شاهنشاهي به ميدان آمدند تا زمينه را براي محكوميت‌هاي شديد اعضاي حزب ملل اسلامي، آماده نمايند.
در اين رابطه، روزنامه اطلاعات به تاريخ 2/11/44، پس از شرح مفصل اين ماجرا، نوشت:
«رهبران حزب پول زيادي براي وضع مخارج در اختيار داشتند منتهي در بازجويي‌ها اظهار داشته‌اند كه از حق عضويت افراد تأمين شده است. باتوجه به كمي تعداد اعضا و عدم تناسب حق عضويت پرداختي آنها با ميزان پولي كه خرج مي‌كردند، بايد گفت كه بودجه آنها از يك محل نامعلوم تهيه مي‌شده است.»
اين اظهارات در حالي در اين روزنامه نقش بسته است كه در گزارش مشروح شهرباني آخرين موجودي حزب پس از دستگيري مبلغ 6000 ريال عنوان گرديده كه آن هم به‌عنوان مساعده در اختيار اعضا گذاشته شده است.
پس از برگزاري جلسات دادگاه و انعكاس آنچناني آن در نشريات، تلاش‌هايي براي نجات دستگيرشدگان آغاز شد كه از آن جمله، تلاش آيت‌الله العظمي ميلاني (ره) بود.
نعمت‌الله نصيري ـ رياست وقت ساواك ـ با اطلاع از اين موضوع برآشفت و در رهنمودي كه داراي 4 بند بود، به تحقيق پيرامون ارتباط حزب ملل اسلامي با علماء دستور داد. عين اين دستورالعمل به شرح زير است:
«اداره كل سوم
2ـ اين فعاليتي كه اخيراً از طرف روحانيون در مورد اين افراد جمعيت ملل اسلامي شروع شده، خود دليل ارتباط آقايان علما با آنها است كه بايد در تحقيقات معلوم شود.
3ـ پيشوايي پيشنماز مسجد امام قم كه فرزندش جزء دستگيرشدگان است يقيناً اين جمعيت در قم هم ريشه داشته بايد اين ريشه‌ها پيدا شود.
4ـ دليل اين كه ميلاني در اين مورد زياد فعاليت مي‌كند بايد معلوم شود.4»
در 15 اسفند محاكمه 55 نفر از اعضاي حزب برگزار شد كه طي آن محمدكاظم موسوي بجنوردي رهبر حزب و مسئول تهيه اسلحه و گردآوري اعضا به اعدام و بقيه به حبسهائي از سه تا 15 سال محكوم شدند اما حكم بجنوردي نيز متعاقب تلاش خانواده وي 10 روز بعد به حبس ابد تخفيف يافت.
پي‌نوشت‌ها
1. در عبارت «تذكرات لازم»، اعمال حشيانه‌ترين شكنجه مستتر است كه با كمي دقت در جملات آن، قابل درك مي‌باشد.
2. انتساب تأسيس حزب ملل اسلامي به سال 1343 توسط شهرباني، شاهد اين است كه نيروهاي اطلاعاتي شهرباني و ساواك هنگام فعاليت و عضوگيري حزب، هيچ‌گونه اطلاعي از آن نداشته‌اند.
3. بايگاني مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي ـ سند 2375ـ 24/7/44.
4. پيشين ـ سند پي‌نوشت نصيري
