نویسنده: رامین اسماعیلی – محمود حاج زمان
سفری به دنیای نادرترین پروانه‌های دنیا
تنوع رنگ در این نقطه از زمین باورنکردنی است؛ مناطق استوایی که همانند کمربندی فرضی، نیم کره‌های شمالی و جنوبی زمین را از یکدیگر جدا می‌کنند. در هیچ زیستگاهی از این کره‌ی خاکی، نمی‌توان تنوع پروانه‌های این نواحی را مشاهده کرد. تمایز رنگ و طرح در میان پروانه‌های این بخش از زمین چشمگیر و بی همتاست، اما دلیل اصلی این همه رنگ و لعاب پروانه‌ها چیست؟ جفت گیری را می‌توان به عنوان علتی مهم در نظر گرفت، ولی دلیل اصلی این تنوع رنگی، در عامل دیگری نهفته است: استتار؛ توانایی ارزشمندی که به این موجودات کوچک و زیبا، امکان فرار از دست شکارچیان را می‌دهد. در جنگ‌هال پرنور استوا، با سایه‌های عمیق و لکه‌های روشن آفتاب، بخت کمی برای بقای یک پروانه‌ی رنگارنگ وجود دارد، این جاست که همین رنگ و شایل خاص، به کمک پروانه‌ها می‌آید. در بسیاری از گونه‌ها، رنگ‌های روشن به شکارچیان هشدار می‌دهند که با طعمه‌ای سمی و ناخوشایند مواجهند. گر چه جنگلهای گرم سیبری را می‌توان در جنوب شرقی آسیا، شمال شرقی استرالیا، جزایر اقیانوس آرام جنوبی و مرکز آفریقا مشاهده کرد، اما پر تنوع‌ترین رنگ امیزی پروانه‌های گرم سیری مربوط به آمریکای مرکزی و جنوبی است. این نواحی متراکم با بارش مداوم باران، نبود زمستان و تنوع گسترده‌ای از گیاهان بهشت پروانه‌های زمین به شمار می‌روند. در ادامه، شما را با گونه‌هایی عجیب و غریب از دنیای این مخلوقات کوچک آشنا خواهیم کرد.1- زیبای سبز تابان
Ornithopterapriamusپروانه‌های دم چلچه‌ای بال پرنده‌ای (Birdwing) ساکن ناحیه‌ی گینه‌ی نو. از جمله زیباترین و دوست داشتنی‌ترین پروانه‌های دنیا به شمار می‌روند.
گر چه گونه‌هایی مانند این پروانه‌ی سبز درخشان در برابر قاچاق چیان حیوانات حفاظت می‌شوند، اما هیچ چیز نمی‌تواند مانع از انقراض ناشی ازتخریب زیستگاه‌های آن‌ها شود.
2- معمای جنگل
Graphiumweiskeiاز آن جایی که این گونه، در نواحی مرتفع و مه آلود جنگلهای گینه‌ی نو دیده می‌شود، این نام را برایش انتخاب کرده اند. بی جهت نیست که اطلاعات چندانی از این پروانه‌ی دم چلچله‌ای خال بنفش در دسترس نیست.
3- دم چلچله‌ای تماشایی
Parideseurimedesاین گونه پروانه که به نام «دم چلچه‌ای قلب گاوی» هم شناخته می‌شود، یکی از فراوان‌ترین پروانه‌های نواحی آمریکای جنوبی و مرکزی است. این گونه در حاشیه‌ی جنگلهای بارانی با ارتفاعات مختلف – از سطح دریا گرفته تا مناطقی با ارتفاع 1500 متری – پراکنش دارد.
4- صدف مروارید
Protogoniomorphaparhassusبال‌های این پروانه در زمان پرواز، تمام نور خورشید را به خود جذب می‌کند و رنگ و جلوه‌های خاصی به این جانور می‌بخشد، اما زمانی که پروانه درحال استراحت است، رنگ و شکل بال‌هایش سبب می‌شود همانند برگ پژمرده‌ای در میان جنگلهای استوایی به چشم بیاید. این پروانه دارای دو دوران خشک و مرطوب است؛ در فصل خشک، جثه‌ی جانور به مراتب کوچک تر از فصل مرطوب می‌شود.
5- دم‌های حواس پرت کن
Atorphaneura neptunusگونه‌هایی از دم چلچله ای‌ها که زائده‌ای بلند در انتهای بال‌های عقبی خود دارند، اغلب با عنوان «دم کبریتی» (Clubtail) شناخته می‌شوند. این پروانه‌ی سیاه بال با بدن زردرنگش ساکن نواحی شرجی جنگلهای مالزی است.
6- ایزابل
Deliasbelisamaایزابل نام بسیاری از پروانه‌های خانواده‌ی Delias است. گونه‌ی Deliasbelisama در نواحی کوهستانی اندونزی زندگی می‌کند، جایی که رنگ نارنجی روشن آن را می‌توان به راحتی در میان جنگلهای استوایی مرطوب و مه آلود شناسایی کرد.
7- نوار استتاری
Taenarisschoenbergiاطلاعات چندانی از این گونه در دسترس نیست. ولی به نظر می‌رسد نواری که در بال‌های جلویی این پروانه دیده می‌شود، او را در مواقع استراحت از دید شکارچیان در امان نگاه می‌دارد.
8- ناشناخته‌ی آمازون
Dynastornapoleonاطلاعات زیادی از گونه‌ی نایاب Dynastor napoleon در اختیار محققان نیست؛ به جز این که در گرگ و میش غروب سرو کله‌اش در جنگلهای برزیل پیدا می‌شود. به دلیل وجود طرح‌هایی برگ مانند در بخش زیرین بال‌های بزرگش، این پروانه هنگام استراحت به خوبی استتار می‌شود.
9- جاده رول سلطنتی
Trinosclarissaدر صورتی که مایلید این پروانه‌ی بی نظیر با نام «آشوری سلطنتی» را بیابید، باید نواحی کم ارتفاع کنار جاده‌ها، معادن سنگ و چینه‌های کوه‌های مالزی و اندونزی را جست و جو کنید. کرمینه‌ی این پروانه‌ها، با موهای پشتی بلند و شاخه شاخه ظاهری متمایز از همتایان خود دارد.
10- مقلد
Hypolimnasmisippusجنس نر این پروانه، کاملاً از جنس ماده‌اش متمایز است. این پروانه که در آفریقا و آمریکای شمالی و مرکزی یافت می‌شود، در زبان انگلیسی DanaidEggfly نام دارد؛ اما آن را به نام‌های متداول دیگری همچون «مقلد»، «دیهیم» و «شش قاره» نیز می‌خوانند. جنس ماده‌ی این پروانه سمی نیست، اما شباهت خیره کننده‌ای به پروانه‌ی سمی ببری (Danauschrysippus) دارد.
11- غول سمی
Papilioantimachusبال‌هایی به پهنای 250 میلی متر، این دم چلچله‌ای غول آسا را به بزرگ‌ترین پروانه‌ی آفریقا تبدیل کرده است. این گونه، سمی است و بیشتر دشمنانش از آن دوری می‌کنند.
12- رنگین بال
Cethhosiahypseaهمانند بسیاری از پروانه‌ها، بال‌های زیرین پروانه‌ی «بال توری مالایی» الگوهای عجیب تری نسبت به نقش‌های بال‌های فوقانی دارد.
13- نر خوش آب و رنگ تر
Mysceliaorsisاین پروانه‌ی شگفت انگیز را سال‌ها پیش یک کلکسیونر از کشور پاراگوئه سوغات آورد. رنگ آبی درخشان جنس نر، در تقابل رنگی آشکاری با رنگ تیره تر و طرح دار جنس ماده قرار دارد.
14- بال خنجری
Marpesiapetreusاین گونه‌ی بال خنجری (Marpesiapetreus)، در بیشه زارها و علف زارهای ایالات متحده و آمریکای جنوبی و مرکزی، پراکنش دارد.
15- زیبای جنگلهای بارانی
Morphocyprisگروهی از پروانه‌های آمریکای جنوبی (موسوم به «مورفو»ها)، یکی از خیره کننده‌ترین و زیباترین خانواده‌های پروانه‌های دنیا را تشکیل می‌دهند. بال‌های این پروانه‌ها، اغلب در ساخت جواهرآلات استفاده می‌شوند.
16- کله جغذی
Caligoprometheusپروانه‌های جغدی غول پیکر آمریکای جنوبی، نام شان را از لکه‌های چشمی روی بال‌های زیرین شان گرفته‌اند که شبیه سرجغد است. بسیاری از پرندگان، در طبیعت از هر آنچه شبیه جغد باشد، آشکار اجتناب می‌کنند. گونه‌ی Calipo Prometheus، در جنگلهای بارانی اکوادور و کلمبیا زندگی می‌کند.
17- استتاری بی نظیر
Coenophlebiaarchidonaپروانه‌های اندکی یافت می‌شوند که استتار زمان استراحت شان، بهتر و جذاب تر از این پروانه‌ی ساکن آمریکای جنوبی باشد.
18- نیمه‌ی تاریک
Deliasharpalyceهمانند دیگر پروانه‌های «دلیاس» پروانه‌ی «همایون سفید» نیز ظاهری غیر عادی دارد: بال‌های زیرین آن در مقایسه با بال‌های بالایی به نحو آشکاری روشن تر هستند.
19- پروانه‌ی موزخوار
Taenarismacropsپروانه‌های بالغ این گونه، علاقه‌ی فراوانی به تغذیه از موزهای رسیده دارند. کرمینه‌های برخی از گونه‌های Taenaris نیز، آز برگ موز تغذیه می‌کنند.
نشریه‌ی دانستنیها همشهری، شماره‌ی 137
