نویسنده: راضیه محمدزاده
امام صادق (علیه السلام): هر چه محبت همسر در قلب بنده زیادتر شود فضیلت ایمانش زیادتر می‌گردد. (1)
مهم‌ترین توشه در راه زندگی و آیین همسرداری، مودّت و محبّت است، همان مودتی که خداوند مهربان، به رایگان در دسترس زن و شوهر قرار داده. «وَ جعل بَینَکُم مَوَدّةً وَ رَحمَة» (2) و سعی زوجین باید در زنده نگه داشتن و حفظ آن باشد. برای موفقیت در روابط زناشویی درک فصل‌های مختلف زندگی بسیار مهم است. زندگی فصل‌های متفاوتی دارد، گاهی محبّت به خودی خود روان و جاری است، ولی گاهی دست‌رسی به آن نیاز به تلاش و کوشش دارد.
روح و وجود ما برای ادامه‌ی زندگی نیاز به محبت دارد، پس روح و جان خود و همسرمان را از محبّت لبریز کنیم. مگر نه این است که زن مظهر عطوفت و مهربانی است و اوست که زندگی را می‌سازد؟ پس او چون بهار، سخاوتمندانه و بدون چشم داشت محبت را به همسرش تقدیم می‌کند. چرا که ایثار و فضیلت را از فرهنگ اسلامی به خوبی آموخته است و می‌داند که به فرموده‌ی امام علی (علیه السلام): «الایثار اعلی المکارم» ایثار برترین صفات عالی انسانی است. (3)
1- ابراز محبت
قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه و آله‌و سلم):اَفضَل النّاسُ مِنَّةً مَن بَدأً بِالمَوَدَّةَ.
شایسته‌ترین کس به منّت گذاری کسی است که در دوستی و محبت نسبت به طرف خود پیشی گیرد. (4)
محبتی که در دل احتکار و زندانی شود، اثربخش نیست. محبت باید در رفتار و گفتار و عمل جاری شود و بروز کند و «مودت» یعنی این، یعنی ابراز محبت و علاقه!ً بروز محبت در همه‌ی ارکان زندگی.
جلوه‌های بروز محبت در زندگی بسیار متفاوت و گوناگون است. حسن خلق و خوش رویی، نرم خویی و مهربانی، ادب در کلام و رفتار، توجّه و لبخند، درک و فهم طرف مقابل، حُسن جویی و مثبت اندیشی، احترام و قدردانی .... همه و همه از مصادیق مودّت و محبّت است .
از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه و آله‌و سلم) پرسیدند:
ما أفضَلَ ما اَعطی المَرءُ المُسلم؟ قال: الخُلق الحُسن.
بهترین هدیه‌ای که به شخص مسلمان داده شود خوش اخلاقی است. (5)
چرا به زنان سفارش شده که هنگام آمدن همسر به استقبالش بروید و در را به رویش بگشایید و بدین گونه نشان بدهید که منتظر او بوده‌اید؟ زیرا این رفتار نیز نشانه‌ای از مودّت است؛ و طی کردن همین فاصله‌ی کوتاه و استقبال و مشایعت همسر، نشانه‌ی محبت و محبت آفرینی است، صورت زیبا تسخیر کننده نیست، آن چه تسخیر می‌کند دل مهربان و شوهر دوست زن است. و امام رضا (علیه السلام) چنین زنی را غنیمت می‌شمرد و رسول خاتم (صلی‌الله‌علیه و آله‌و سلم) او را بهترین زن می‌داند.
زندگی که در آن بخواهیم روابط عاطفی حکمفرما باشد، مانند باغی است که با ارزش‌ترین موهبت یعنی «خودمان» را به امانت می‌گذاریم تا به رشد و شکوفایی برسد.
هرگز گمان مبرید که با ابراز علاقه قدر و منزلت شما کم می‌شود، بلکه به عکس با نثار محبّت به کمال و بالندگی خواهید رسید.
برای همسر خود مادری کنید. به قول یکی از نویسندگان «مردان کودکان بلند قد هستند و احتیاج به محبت مادری دارند، چون کودک به خوبی می‌داند قلب مادر در منزل برای دیدار وی می‌تپد و چشمش به انتظار اوست.»
مرد برای حرکت و پویایی به محبّت زن نیاز دارد و محبّت صادقانه و حقیقی تنها نیرویی است که مرد را به زندگی امیدوار و پرتلاش نگاه می‌دارد.
به فرموده‌ی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه و آله‌و سلم): بهترین زن‌های شما آنهایی هستند که دارای محبّت باشند.
2- قدرشناسی
لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِیدَنَّكُمْ. (6)پس از ابراز محبت و بیان شیفتگی و نشان دادن احساسات و عواطف عالی خود، گام بعدی قدردانی و احترام نسبت به همسر است که از جلوه‌های ظهور و بروز محبت می‌باشد. امام صادق (علیه السلام) فرموده‌اند: هر زنی که به شوهرش احترام کند و آزار و اذیّتش نرساند، خوش بخت و سعادتمند است.
دقت داشته باشیم که همیشه قدرشناسی خویش را در مقابل محبت‌هایی که همسرمان به ما می‌کند، آشکارا ابراز کنیم که «لَم یَشکُر المَخلُوق لَم یَشکُرِ الخالِق» در این صورت است که او محبت ما را حس می‌کند و بدانید که قدردانی از همسر بهترین شیوه‌ی جلب محبت مرد است.
منتظر نباشیم که در مقابل کار بزرگ و غیرمنتظره‌ای از همسر خود تشکّر کنیم؛ بلکه بیاموزیم تا در برابر هر کار کوچکی توجه نشان داده و قدردانی خویش را ابلاغ کنیم. با لبخند و بیان تشکری زن می‌تواند احساس رضایت خویش را از مرد نشان دهد. مرد نیاز به این قدردانی و تشویق دارد تا بتواند هم چنان محبّتش را ارائه دهد. او نیاز دارد تا بداند وجودش مؤثّر است و کارهایش زندگی را بهتر می‌نماید. اگر مردها بدانند که آنچه برای زن انجام می‌دهند، مهم و باارزش است، بیشتر و بیشتر بر تلاش خویش می‌افزایند و به تدریج می‌آموزند تا به کارهای کوچک هم به همان اندازه‌ی کارهای بزرگ ارزش دهند.
3- گذشت و صبوری
وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ (7)قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه و آله‌و سلم):
مَن اَقال مُسلِماً عَثرَته اَقال اللهُ عثرتُه یَوم القیامة.
کسی که از لغزش مسلمانی بگذرد، خداوند در قیامت از لغزش او خواهد گذشت. (8)
و عَنهُ:
تَجاوُز واعن ذنوبَ النّاس یَدفَعُ اللهُ عَنکُم بِذلِکَ عذابِ النّار.
از خطاهای مردم گذشت کنید خداوند به این خاطر عذاب جهنم را از شما رفع می‌کند. (9)
و باز در روایت داریم: بهترین اخلاق دنیا آن است که از کسی که به تو ستم کرده درگذری. (10)
یکی از عوامل ماندگاری و پویایی عشق و محبت در زندگی، گذشت و فداکاری و تحمّل مصایب و مشکلات آن می‌باشد. هر رابطه‌ای گرفتاری‌هایی دارد، گرفتاری‌ها ممکن است به دلایل مختلف پیش آید، بیکاری، بیماری، مشاجرات برون از خانه، یا حتی خستگی.
قالَ علی (علیه السلام):
العیش یحلو وَ یمُرُّ.
زندگانی گاه شیرین و گاه تلخ است. (11)
در این اوقات مهم‌ترین کار این است که سعی کنیم با محبت، بها دادن، تصویب کردن رفتار یکدیگر با هم رابطه برقرار کنیم. به علاوه ما نیازمندیم قبول و درک نماییم که ما و شریکمان همیشه نمی‌توانیم کامل و بی‌عیب باشیم؛ وقتی که با موفقیت بیاموزیم که در پاسخ به ناراحتی‌های کوچک واکنش صمیمانه‌ای نشان دهیم، برایمان آسان‌تر می‌شود که با مشکلات بزرگ‌تری که ناگهان ظاهر می‌شوند کنار بیاییم.
قالَ علی (علیه السلام):
مَن لا یَتَحَلَّمُ لا یَحَلُّمُ.
کسی که خود را به بردباری وادار نکند، بردبار نشود. (12)
قال الصادق (علیه السلام):
إذا لَم تَکُن حَلیماً فَتَحَلَّم.
اگر بردبار نیستی خود را به بردباری وادار. (13)
یک زن آگاه و خردمند از سختی‌های پیش آمده در زندگی هراسی به خود راه نمی‌دهد و با بردباری و تدبیر در رفع آنها می‌کوشد.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه و آله‌و سلم) فرموده است: خوش اخلاق‌ترین شما، بردبارترین شماست. و نیز فرموده است: زن اگر یک مرتبه مرد را سرزنش کند که ای شوهر در خانه‌ی تو خیری ندیدم، بوی بهشت به مشامش نخواهد رسید.
ثمره‌ی مودّت و محبت، صبر و بردباری و گذشت و عفو است. گاهی اوقات بدرفتاری‌ها را با خوش رفتاری می‌توان جبران کرد و طرف مقابل را می‌توان با احسان، محبت و اخلاق حسنه آگاه نمود.
الامام علی (علیه السلام):
إفعلو الخیر ما استَطُعتُم، فَخیر مِن الخیر فاعِلُه. (14)
تا می‌توانید خوبی کنید، زیرا بهتر از خوبی کسی است که خوبی می‌کند، چیزی بهتر از خوبی وجود ندارد مگر پاداش آن.
وقتی که مردی در یک حالت منفی به سر می‌برد، اگر زن بتواند رفتاری با او داشته باشد که انگار طوفان زودگذری است و صبوری کند، بعد از این که طوفان سپری شد، مرد به زن امتیازهای زیادی خواهد داد و بردباری وی را ارج می‌نهد. یکی از امتیازات بزرگ زن خوب این است که مردش را در برابر همه‌ی دنیا عوض نمی‌کند و این در دو حال به اثبات می‌رسد، یکی آن که اگر همه از شوهرش بدگویی کنند، او همچنان یاور و پشتیبان شوهرش باشد، دیگر آن که اگر همسرش از مال دنیا بی‌بهره شود او با اعتقاد و اعتماد هرچه تمام‌تر، همانند روزهای آسایش و نعمت در کنار همسرش باشد.
خصوصیات شوهر را پذیرفتن و در مقابل بدخلقی‌ها و ناشکیبایی‌هایش صبر و تدبیر کردن، نوعی گردش اطمینان بخش در باغ زندگی است، که اگر تحمّل خارهایش شود، گل‌هایش، نسیم دل انگیزش، دیدن سبزه‌هایش، همه و همه سعادت خانواده را بیمه می‌نماید.
به یاد داشته باشیم که لذت بردن از زندگی و حفظ و بقای آن، نیاز به فداکاری و بردباری و چشم پوشی از بسیاری خطاهای طرف مقابلمان دارد. و این عفو و گذشته از ناحیه‌ی زن، که مظهر رحمت و بخشایش و جلوه‌ای از سخاوت الهی است، زیباتر و شایسته‌تر است. بیاییم با همسر خود به گونه‌ای رفتار کنیم که گویا او فرمان روایی است که در قصر خود حکم می‌راند و انتظار اطاعت و فرمانبرداری دارد. با او با تواضع و لطف و نرمی سخن بگوییم.
در واقع مردان خواستار زنی هستند که در عین حال که دارای افکار و عقاید مشخصی است، در نهایت تصمیم گیری را برعهده‌ی شوهرش می‌گذارد. به سادگی احساس و نظر خود را بگویید و بعد نتیجه‌ی کار را به او بسپارید. و بالاتر بدانیم که از منظر شریعت هم می‌بایست در چنین جایگاهی قرار گیریم.
قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه و آله‌و سلم):
ما استفاد المؤمن بَعد تَقوی الله عَزّ وَ جلَّ خیراً لَه مِن زَوجَة صالِحَة. (15)
پیامبر (صلی‌الله‌علیه و آله‌و سلم) فرمودند: مؤمن بعد از تقوای خدای عزّ وجلّ، بهره‌ای بهتر از زن شایسته نبرده است.
بهترین متاع دنیا زن شایسته است. (16)
از خوشبختی مرد داشتن زن شایسته است. (17)
امام باقر (علیه السلام): بنده‌ی مؤمن سودی بهتر از همسر شایسته به چنگ نیاورده است، همسری که شوهرش با دیدن او خوشحال شود و هرگاه از وی دور شود در غیابش نگهبان خود و اموال او باشد. (18)
4- تمکین
یکی دیگر از مظاهر دوست داشتن و اثبات عشق و شیفتگی، در روابط جنسی متبلور می‌شود. این بُعد از زندگی از اهمیّت خاصی برخوردار است و نباید به آن تنها از جنبه‌ی ارضای یک غریزه نگریست.سفارش‌هایی که در این زمینه، از جانب دین مبین اسلام شده است، ضرورت و منزلت این مسأله را روشن می‌سازد. فرق اساسی وجود این غریزه در انسان با سایر موجودات در این است که در آدمی این میل و کشش، همراه با اختیار و انتخاب است و ارتباط جنسی با همسر می‌تواند جنبه‌ی روحانی و عارفانه به خود بگیرد. در این برخورد تنها نزدیکی و پیوستن دو جسم نیست که رخ می‌دهد، بلکه ثمره‌ی نزدیکی، یکی شدن دو روح و پیوند عاشقانه‌ی آن‌هاست. یکی از اساسی‌ترین حقوق مرد بر زن، حق «تمکین» است. تمکین زن در برابر شوهرش یعنی تسلیم خدا شدن، تمکین آن است که مقاومت و انکارش بر خواست شوهر بیفزاید و مرد فکر نکند که همسرش او را تحقیر کرده است. زنی که تمکین می‌کند زنی است که حرمت خود و شوهرش او را محفوظ داشته و ثابت می‌کند تسلیم خدا و مسلمان است. تمکین دامنه‌ای گسترده و قلمرویی وسیع دارد. تمکین در برابر شوهر، نوعی پاسخ به درخواست «خواستن» مرد است که جنبه‌ی مثبت دارد، و اسلامی که جواب دادن به هر سلام و پاسخ به هر نامه‌ای را واجب می‌داند – زیرا جنبه‌ی فزایندگی دارد و ریسمان محبت است – پاسخ به مردی را که با تمام وجود به همسرش سلام می‌کند بر زن واجب و لازم می‌داند که به تمامیت پاسخ دهد، چرا که این یک سلام و علیک گذرنده نیست.
ارتباط عشق‌ورزی و آگاهی و اطلاع در این زمینه از ملزومات زندگی زناشویی است. رضایت‌مندی مرد و زن بهره‌مندی کامل آنها، سبب استحکام بنیان خانواده و ارتباط قلبی و مودت هر چه بیشتر بین آن دو می‌شود.
زن مسلمان آگاه و دانا، چون معشوقه‌ای دلپذیر، دایمی و همیشگی، بی‌منّت و اذیّت، مطیع و مهربان، همواره در کنار شوهر خویش است و هرگز از این مسأله به عنوان «کیفر» یا «پاداش» استفاده نمی‌کند.
باید بدانیم مردها به خوبی زن‌ها قادر به بیان احساسات و عواطفشان نیستند و معمولاً محبت خود را به راحتی با زبان نمی‌توانند بیان کنند، لذا با برقراری رابطه‌ی عشق ورزی و در واقع با زبان بدنشان این عواطف را بروز می‌دهند.
بنابراین رابطه‌ی زناشویی برای مردان تنها یک رابطه‌ی جنسی محض نیست، بلکه مردها می‌خواهند از نظر جسمی و روحی به همسر خود نزدیک شوند. درواقع هم محبت خود را نشان دهند و هم عشق و محبت زن را دریافت کنند. لذا عکس‌العمل زن‌ها بسیار مهم است. مردها از این که پاسخ «نه» بشنوند، متنفرند.
اسلام که تمکین را بر زن واجب کرده، هرگز اجازه نمی‌دهد زن شوهرش را پس زند و از برقراری رابطه‌ی زناشویی امتناع ورزد. در روایات داریم که زن نباید شوهرش را از خود براند، حتی اگر بر پشت شتر سوار باشد.
وجوب تمکین دلایل چندی دارد، امّا یکی از مهم‌ترین آنها می‌تواند افزایش علاقه و محبت بین زن و شوهر باشد. مردی که بخواهد با تمام وجودش به همسر خود نزدیک شود، ولی پاسخ «نه» بشنود، دچار سردی و خشمی می‌شود که شاید آن را بروز ندهد. ولی مسلّماً در احساساتش اثر خواهد گذاشت. لذا اسلام که به تمام نکات ریز زندگی توجه کاملی مبذول داشته، این اجازه را به زن نمی‌دهد.
-همچنین مردها زن‌هایی را دوست دارند که نترسند و خجالت نکشند و بگویند که ما هم از عشق ورزی لذت می‌بریم. «حیا» که در همه جا امری پسندیده است، در هنگام رابطه‌ی زناشویی باید کنار گذاشته شود. در روایتی از پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه و آله‌وسلم) داریم: بهترین زنان، زنانی هستند که وقتی با شوهر خود خلوت می‌کنند، جامه‌ی حیا را از تن به در کنند و به هنگامی که آشکارا با شوهر هستند، جامه‌ی حیا را به تن بپوشند. (19)
- مردها دوست ندارند همیشه شروع کننده‌ی رابطه‌ی زناشویی باشند، بلکه دوست دارند گاهی همسرشان نیز شروع کننده باشد و در این صورت متشکر و ممنون همسر خود نیز خواهند بود. حتی اگر از قبل تمایلی نداشته باشند، مطمئن باشید ناراحت نشده و سپاس گزار هم خواهند بود!
یکی از دلایلی که اسلام به زنان سفارش کرده صبح و شب خود را به شوهر عرضه کنند، همین است.
نترسید که شاید همسرتان تمایلی نداشته باشد، بلکه حتی اگر در آن لحظه خواهان عشق ورزی نباشد، مسلّماً از محبت شما مطمئن خواهد شد و علاقه‌ی شما در قلبش بیشتر خواهد گشت.
پی‌نوشت‌ها:
1. وسائل، ج 14، ص 11.
2. توضیح مودة: وُدّ محبت به چیزیست، و آرزو داشتن به آن و یا هر دو معنی در این واژه به کار می‌رود زیرا تمنی که آرزو داشتن و دریافت چیزی نمودن است یا متضمن و دربرگیرنده معنی دوست است (زیرا دوستی از سه مرحله‌ی نیاز، شناخت و سپس عشق و محبت می‌گذرد) و یا معنی خواستن و تمایل شدید به رسیدن و به دست آوردن چیزیست که دوستش دارند. در آیه‌ی 21 روم و 96 مریم اشاره به چیزیست که میانشان الفت و دوستی یاد شده را ایجاد می‌کند و آن خدای رحمان است.
مفردات راغب، ج 3، ص 431.
3. غررالحکم، ص 986.
4. میزان الحکمة، ج 2، ص 938.
5. چهل حدیث، ص 189.
6. سورهی ابراهیم، آیه‌ی 7.
7. سورهی نور، آیه‌ی 22.
8. میزان الحکمة، ج 8، ص 3832.
9. همان مدرک، ص 3834.
10. اصول کافی، ج 3، ص 176.
11. میزان الحکمة، ج 9، ص 4242.
12. بحارالانوار، ج 77، ص 283.
13. الکافی، ج 2، ص 112.
14. غرر الحکم، 2532 – 7487.
15. میزان الحکمة، ج 9، ص 2268.
16. همان مدرک.
17. همان مدرک.
18. همان مدرک.
19. قائمی، علی، تشکیل خانواده در اسلام، ص 184.
محمدزاده، راضیه؛ (1390)، همسر اگر این گونه می‌بود، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ دهم
