نویسنده: محمد علی قاسمی
کودکان، در سنین قبل از 4 و 5 سال هنوز مفهوم مالکیت و من و تو را درک نمی‌کنند؛ از این رو، دزدی هم برای آنان معنا ندارد؛ اما، از این حدود به بعد، این مفاهیم را درک کرده، به معنای تصرف در مال دیگری معنا پیدا می‌کند؛ در نتیجه، مسأله دزدی در موضوع نوشته‌ی حاضر سن 5 تا 7 سال می‌گنجد.
علل دزدی کودکان
در بیشتر مواقع دزدی کودکان، به علت هیجان از این کار یا عدم آگاهی نسبت به بد بودن این عمل است که به راحتی می‌توان - بدون خشونت - این رفتار را از کودک دور کرد.اصل نیاز
دزدی، در نظر ما بزرگ‌تر‌ها کاری بد به حساب می‌آید و کودک بی‌توجه به بد بودن این عمل، فقط، خواهان وسیله‌ای است که از آنِ دیگری است؛ این عمل، در کودک دو سال، بد به نظر نمی‌آید؛ اما، در سنین 5 ساله، باید توجه بیش‌تری به این مسأله نمود و از آن پیشگیری کرد تا زمینه‌ی دزدی کودک در نوجوانی و جوانی فراهم نیاید؛ زیرا، اگر آموزش کودکان از حدود سنین 5 سال، به طور جدی توسط والدین صورت گیرد، دیگر در دوران نوجوانی و جوانی تمایل چندان به این کار در خود نمی‌بیند و به راحتی از آن صرف نظر می‌کند. (1)آموزش اجازه گرفتن
از همان کودکی سعی کنید، کودک را با مفهوم اجازه گرفتن آشنا سازید؛ اگر کودک شما بدون اجازه به وسایل دیگری دست زد و آن‌ها را برداشت، او را از بد بودن کارش آگاه سازید و به او بگویید که این کار را انجام ندهد و از صاحب آن اجازه بگیرد و آن را به صاحبش برگرداند.جالب بودن اشیا
گاهی کودک، زمانی که با اسباب بازی یا جسم جالب و جذاب مواجه می‌شود، از شدت علاقه آن را بر می‌دارد؛ در چنین مواردی باید به کودک گوشزد کرد که می‌تواند، با اجازه از صاحب آن وسیله آن را بردارد و سپس آن را به صاحبش برگرداند، یا شبیه آن برای کودک خریداری شود و نیاز کودک، نسبت به آن برطرف شود و هم زمان مفهوم مالکیت و اجازه را با زبان کودکانه به او فهماند.عدم کنترل غرایز
کودکان، قادر نیستند که نیازهای اولیه خود را به تأخیر بیندازند و در مقابل آن‌ها مقاومت نمایند؛ بلکه، سعی می‌کنند به هر روش ممکن، گرسنگی یا تشنگی خود را برطرف سازند؛ اما، تکرار این رفتار باعث عادی شدن و زمینه‌ای برای سرقت در آنان می‌شود. برای برطرف کردن این گونه رفتار، علاوه بر آموزش کودک، بی‌آن که متوجه شود، نیازهای اولیه کودک را در اولین زمان ممکن فراهم سازید.تقلید کودکانه
کودک، عموم کارهای خود را در مرحله نخست از روی تقلید و مشاهده یاد می‌گیرد و تکرار می‌کند. کودک با دیدن دست درازی‌های دیگران نسبت به وسایل و اشیایی که مال خودشان نیست، این کار را می‌آموزد؛ بی‌آن که از مفهوم و معنای این کار با عنوان سرقت اطلاع داشته باشد. ولی تکرار این عمل می‌تواند، سبب عادت و در نتیجه دزدی وی گردد.برطرف ساختن این گونه رفتار، با تغییر روش الگویی صورت می‌گیرد.
حس کنجکاوی
برخی از وسایل برای کودکان جالب هستند و حسّ کنجکاوی آنان را بر می‌انگیزند؛ از این رو، گاه بدون اجازه در وسایل دیگران تصرف می‌کنند؛ ولی، فقط، هدف آنان سر درآوردن و ارضاع حسّ کنجکاوی خود است. باید کم کم به او آموخت که با اجازه و اطلاع صاحب آن می‌تواند، در این وسیله تصرّف نماید.انتقام جویی
گاهی در سنین بالاتر، کودک برای انتقام گرفتن از افراد، دست به دزدی و سرقت وسایل آنان می‌زند تا او به دنبال وسایلش بگردد؛ اذیت شود و یا از آن محروم شود.در مرحله نخست، باید به کودک درس انصاف داد تا از هر چیزی برای انتقام استفاده نکند و در مرحله بعد، اختلاف آنان شناسایی گردد و مشکل آنان برطرف شود.
آموزش نادرست
گاهی کودک، وسایل دیگران را بر می‌دارد؛ ولی، والدین و اطرافیان نه آن که به او تذکر نمی‌دهند، بلکه همواره او را تشویق و تحسین می‌کنند. این روش، بدترین نوع آموزش بی‌موالاتی کودک نسبت به وسایل دیگران است.والدین و اطرافیان باید در آنچه می‌گویند، بلکه در لبخندها و تشویق‌های چهره‌ای نیز دقت نمایند و پیامدهای آن را تأمل کنند.
انحصار طلبی
کودک، در برخی خانواده‌ها، آنچه را می‌خواهد، بدون استثنا برایش تهیه می‌کنند؛ این روش، افزون بر این که مانع چشیدن طعم تلخ ناکامی می‌شود، بلکه گاهی لازم است؛ زیرا، اگر طعم ناکامی را نچشد، توان تحمل شکست‌های زندگی را نخواهد داشت و روحیه‌ی او انحصار طلب خواهد شد و گمان می‌کند، همه چیز باید از آنِ او باشد؛ از این رو، بدون اجازه در وسایل دیگران تصرف می‌کند و آن‌ها را برای خود برمی‌دارد. (2)نکاتی چند درباره‌ی دزدی
* اگر فرزندتان چند بار بدون اجازه در اموال دیگران تصرّف کرد، هرگز او را با صفات «تو همیشه دزدی می‌کنی»، «بچه بسیار بدی هستی» خطاب نکنید که این کار، باعث تشدید و باور او می‌شود.* تکرار این جمله، «این وسیله مال دیگری است؛ با اجازه او می‌توان آن را برداشت»، به مرور معنای مالکیت و اجازه را برای کودک قابل فهم می‌سازد.
* تا اطمینان نیافته‌اید، چیزی را که گم شده، فرزندتان برداشته است، عکس العمل نشان ندهید؛ در مواردی بسیار، پس از توبیخ کودک، شیء گم شده پیدا شده است.
* توجه کامل به کودکان، برآوردن نیازهای فطری آنان و ایجاد اعتماد به نفس و قدرت، در پیشگیری از برداشتن اشیا، بدون اجازه، کمک شایانی می‌کند.
پی‌نوشت‌ها:
1. ر.ک: خانواده و دشواری‌های رفتاری کودکان، ص 308.
2. ر.ک: نسیم مهر، ج 1،ص 113.
قاسمی، محمد علی، (1393) دوران طلایی تربیت، قم: نشر نورالزهرا (س)، چاپ پنجم
