داتن، کلرنس ادورد

[klarens adwerd dātǝn]
Clarence Edward Dutton
(ت. والینگفرد، کنتیکت، 25 اردیبهشت 1220/ 15 مه 1841؛ و. انگل وود، نیوجرزی، 7 دی 1290/ 4 ژانویه‌ی 1912) ، زمین شناسی.
داتن خیلی زود آمادگی رفتن به کالج را پیدا کرد. (در سیزده سالگی آماده‌ی نام نویسی بود) ، ولی پدر و مادرش، سمیوئل و امیلی کرتیس داتن، با این اعتقاد که وی هنوز خیلی جوان است مانع این کار شدند. هنگامی که در پانزده سالگی وارد دانشگاه ییل شد، ابتدا در ادبیات استعداد بیشتری از خود نشان داد تا در علوم. پس از آن در سال 1239 از تحصیل فراغت یافت، وارد مدرسه‌ی الهیات ییل شد. جنگهای داخلی امریکا باعث شد که تحصیلاتش را نیمه تمام گذارد و به ارتش بپیوندد؛ در همان اوان ورود به ارتش به علاقه‌ی خود به ریاضیات پی برد. همین امر سبب شد که کار در ارتش را به عنوان حرفه‌ی خود انتخاب کند. او که در دوران جنگ به افسری توپخانه رسیده بود، پس از پایان جنگ در زرادخانه‌ی واترولیت در نزدیکی کارخانه‌ی فولادسازی بسمر، واقع در منطقه‌ی تروی غربی نیویورک، مشغول کار شد. اولین رساله‌ی علمی وی درباره‌ی شیمی فرایند بسمر بود.
داتن بعداً به زرادخانه‌ی واشینگتن منتقل شد؛ در آنجا توسط گروهی از افراد برجسته که در حال ایجاد یک تشکیلات علمی تحت حمایت دولت بودند جلب زمین شناسی شد. در جلسات «انجمن فلسفی واشینگتن» با اس. ف. برد و جوزف هنری، از مؤسسه‌ی اسمیتسنی، ا. و. هیلگارد، از «مؤسسه‌ی تحقیقاتی زمینی و ساحلی» ، سایمن نیوکم، ایسف‌هال، و ویلیام‌ هارکنس، از رصدخانه‌ی دریایی، ف. و. هیدن و ج. و. پاوئل ، از مؤسسه‌های تحقیقاتی غرب آمریکا آشنا شد. در 1254 پاوئل، که به داتن به عنوان زمین شناس اطمینان کافی پیدا کرده بود، خواست که داتن را همراه با هیأت جغرافیایی و زمین شناختی خود جهت مأموریتی ویژه به منطقه‌ی کوههای راکی اعزام کند. در سال 1258 هیأتهای تحقیقی منطقه غرب متشکل از پاوئل، کلرنس کینگ، هیدن، و ج. م. ویلر تثبیت شدند و داتن تا 1269 به کار با «مؤسسه‌ی بررسیهای زمین شناختی ایالات متحد» ادامه داد و پس از آن بار دیگر کار پیشین خود را در ارتش از سر گرفت.
داتن، از ابتدای پژوهشهای زمین شناختی خود، به مسائل مربوط به کوهزایی علاقه مند بود، و در طول سالهائی که در فلاتهای یوتا، اریزونا، و نیومکزیکو کار می‌کرد نه تنها فرصت پیدا کرد که به مطالعه‌ی گسلها و تکشیبها (monoclines) که همراه با فرونشستها و بالاآمدگیهائی در مسیر خود بودند بپردازد، بلکه توانست انفجارهای عظیم آتشفشانی ناشی از این جنبشهای زمینی را نیز مورد بررسی قرار دهد. او با چندین گزارش و مقاله و نیز در دو تکنگاشت عمده [Reports on the Geology of the High Plateaus of Utah] («گزارشهائی درباره‌ی زمین شناسی فلاتهای مرتفع یوتا» ، 1880) ، و The Tertiary History of the grand Canyon District (1250)، («تاریخچه‌ی عصر سوم زمین شناسی در منطقه‌ی گراند کنیون» ، 1882) ] خود را به عنوان مفسر برجسته‌ی حالات و عوارض فیزیکی زمین تثبیت کرد. داتن، با همکاران نزدیک خود، پاوئل و گرووکارل گیلبرت، برخی از اصول اولیه‌ی زمین شناسی ساختاری، به ویژه نظریه‌ی همستادی (isostasy)، را بنیاد نهاد. او نظریه‌ی اخیر او را به منظور توضیح حرکات قشری زمین بسط و گسترش داد. اما نوشته‌های داتن درباره‌ی موضوعهای مربوط به زمین شناسی از سبک پرجاذبه‌ای برخوردارند، و او عملاً زیبایی شناسی جدیدی برای توصیف مناظر چشمگیر ناحیه‌ی گرند کنیون پدید آورد.
داتن در 1261 به بررسی آتشفشانهای فعال‌ هاوائی پرداخت، و از آن پس کار بررسی را در مورد آتشفشانهای خاموش و بستر گدازه‌های آتشفشانی آریگن ادامه داد. زمین لرزه‌ی چارلستن در سال 1265 مسیر کارش را تغییر داد و او تکنگاشتی در مورد این زمین لرزه تهیه کرد؛ از 1267 تا 1269 عملیات عمق سنجی هیأتهای تحقیقی آبیاری زیر نظر پاوئل را سرپرستی کرد. پس از آن که در 1269 به کار در ارتش بازگشت، مقالات دیگری در مورد پدیده‌های آتشفشانی و زمین لرزه، از جمله چندین مقاله راجع به امکان وقوع زمین لرزه در طول مسیری با نام پیشنهادی کانال نیکاراگوئا، نوشت. آخرین اثر مهم وی Earth quakes in the Light of the New Seismology («زمین لرزها در پرتو زلزله شناسی جدید») بود، که پدیده‌ی آتشفشانی را به خاصیت پرتوزایی (رادیو اکتیویته) پیوند می‌داد.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی:

فهرست کاملی از نوشته‌های داتن ضمیمه‌ی کتابی است از والیس استگز زیر عنوان Clarence Edward Dutton: An Appráisal (سالت لیک سیتی، بی تاریخ [1936]) . مهمترین آنها بدین قرارند: Report on the Geology of the High Plateaus of Utah، جلد سی و دوم، از انتشارات «اداره‌ی بررسیهای جغرافیایی و زمین شناختی منطقه‌ی کوههای راکی ایالات متحد» (واشینگتن، 1880) ؛ The Tertiary History of the Grand Canyon District، تکنگاشت شماره‌ی 2 «اداره‌ی بررسیهای زمین شناختی ایالات متحده (واشینگتن، 1882)؛ «Hawaiian Volcanoes»، در RUSGS، 4 (1884)، 75-219؛ «Mount Taylor and the Zuñ i Plateau Chaleston Earthquake of August 31, 1886»، همان، 9 (1889)، 203-528؛ «General Description of the Volcanic Phenomena Found in That Portion of Central America Traversed by the Nicaragua Canal»، مدرک شماره‌ی 357 مجلس سنای ایالات متحد، پنجاه و هفتمین کنفرانس، اولین جلسه (1901-1902)، بیست و ششمین، 55-62؛ و Earhquake in the Light of the New Seismology (نیویورک، 1904) .

دوم. خواندنیهای فرعی:

علاوه بر اثری از استگز که در بالا از آن یاد شد مباحثی کوتاه درباره‌ی زندگی و آثار داتن را می‌توان در آثار زیرین یافت: Biographical Record, Class of Sixty (باستن، 1906) ؛ و The First Hundred Years of American Geolgy، از ج. پ. مریل (نیوهیون، 1904) ؛ و نیز در گزارشهای اداری مربوط به زمین سنجی پاوئل و «اداره‌ی بررسیهای زمین شناختی ایالات متحده» .
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه‌ی: احمد آرام ...]و دیگران[، زیر نظر احمد بیرشک، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول