اينترنت، اعتياد مدرن
اينترنت از جمله فناوري‌هاي نوين ارتباطي و اطلاعاتي است كه در فضاي مجازي ميان رايانه‌ها هر روز مخاطبان بيشتري به خود جلب مي‌كند. حجم انبوه اطلاعات موجود در اين فضا، امروزه به يكي از عمده‌ترين منابع اطلاعاتي و مطالعاتي براي پژوهش‌هاي علمي تبديل شده است. اين در حالي است كه ايران هنوز جايگاه ممتازي در اين حوزه ندارد و ناگزير است، با توجه به شتاب پيشرفت‌هاي موجود، در سال‌هاي آينده، ضريب نفوذ و كيفيت دسترسي به اينترنت را توسعه بخشد.
از سوي ديگر اين فناوري نوين با وجود همه مزايا و فرصت‌هايي كه در اختيار پژوهشگران قرار داده، در صورت عدم استفاده صحيح منجر به بروز آسيب‌هاي جديد اجتماعي از جمله اعتياد به اينترنت، تعارض هويت فرهنگي، اختلاط و مسخ فرهنگي و... مي‌شود، پژوهش حاضر از اين دو بعد به بررسي اجمالي اينترنت در ايران مي‌پردازد.
«اينترنت»، Internet را بايد بزرگترين سامانه‌اي دانست كه تاكنون به دست انسان طراحي، مهندسي و اجرا شده است. اين سامانه شبكه‌اي عظيم از ميليون‌ها رايانه است كه كاربران مختلف و اهداف محاسباتي متعددي دارد ولي در نهايت به صورت يك شبكه جهان‌شمول، واحد و در مقياس جهاني به هم متصل است. اين فضاي مجازي تاكنون تاثير عميقي بر ميزان دانايي‌ها و جهان‌بيني‌ها داشته و ميليون‌ها انسان در سراسر دنيا مي‌توانند به سرعت به اطلاعات گوناگون به صورت آن لاين دسترسي داشته باشند.
پيدايش اينترنت در جهان به دهه 1960 ميلادي باز مي‌گردد، زماني كه دولت ايالات متحده امريكا براساس طرحي موسوم به آرپا (ARPA) مخفف "آژانس تحقيق پروژه‌هاي پيشرفته" كه در آن زمان براي كاركردهاي دفاعي به وجود آمده بود، اين طرح را اجرا كرد. طرح اين بود كه كامپيوترهاي موجود در شهرهاي مختلف با اطلاعات ذخيره شده خود بتوانند در صورت نياز به هم متصل شوند و اطلاعات را به يكديگر منتقل كنند.
در سال 1961 چهار رايانه در 2 ايالت مختلف آمريكا به هم مرتبط شدند و شبكه آرپانِت را ايجاد كردند. در دهه 1970 با تعريف پروتكل¬هاي جديد از جمله TCP كه تا به امروز رواج دارد، آرپانت شهرت بيشتري يافت و هسته اصلي شبكه¬اي از رايانه‌هاي به هم مرتبط شد. بعدها در سال 1993 ميلادي نام اينترنت روي اين شبكه گذاشته شد و وب يا WWW (World wide web) به معني تار جهان‌گستر توسط آزمايشگاه اروپايي فيزيك ذرات Cern)) به خاطر نياز آنها به دسترسي آسان‌تر به اطلاعات موجود بر روي اينترنت ابداع شد. در اين روش اطلاعات به صورت مستندات صفحه¬اي بر روي شبكه اينترنت قرار مي‌گيرد و به وسيله يك مرورگر وب قابل مشاهده است و هم اكنون كاركردهاي بسياري دارد.
كشورهاي امريكا و چين داراي بيشترين شمار كاربران اينترنتي هستند. كاربران اينترنتي در رژيم صهيونيستي، فنلاند و كره جنوبي نيز به ترتيب با متوسط زمان 5/57، 3/49 و 2/47 ساعت در ماه براي استفاده هر كاربر از اينترنت، به لحاظ مدت زمان آن لاين بودن در جهان پيشتازند.
بنابر آمارهاي سال 2007 از مركز اطلاعات شبكه اينترنت چين (Cnnic)، تا پايان سال گذشته (2007) تعداد كاربران اينترنت در اين كشور به 210 ميليون نفر رسيد كه اين ميزان 5 ميليون نفر كمتر از تعداد كاربران در ايالات متحده بوده است. پيش بيني‌ها نشان مي‌دهد كه در سال 2008 با وجود رشد چشمگير كاربران چيني به دليل جمعيت زياد چين تنها 16 درصد از مردم اين كشور به اينترنت دسترسي داشته باشند، اين در حالي است كه متوسط جهاني اتصال به اينترنت 1/19 درصد از كل جمعيت دنياست. (خبرگزاري مهر، 25/8/86)
در ميان كشورهاي عربي نيز، امارات متحده عربي در رتبه اول است، كويت جايگاه دوم را در اختيار دارد. از هر يك هزار نفر جمعيت امارات 308 نفر كاربر اينترنتي هستند كه اين رقم براي كويت 276 نفر، قطر 269 نفر، بحرين 213 نفر و لبنان 196 نفر در هر يكهزار نفر است. (جام جم، 5 دي 86)
تعداد 35 كشور آفريقايي تنها 25 ميليون كاربر دارند، همچنين حدود 30 كشور در جهان است كه واژه اينترنت در آنها واژه‌اي غريب و نامأنوس است، چون ضريب نفوذ اينترنت در اين كشورها كمتر از يك درصد گزارش شده است.
در مجموع كشورهاي گروه هشت (G8) 15 درصد جمعيت جهان را در اختيار دارند و داراي بيش از 50 درصد از كل كاربران جهاني اينترنت هستند.
در مقابل شمار كاربران اينترنت در 50 كشور افريقايي روي هم رفته از شمار افراد آنلاين در فرانسه كمتر است. اما سرعت رشد اينترنت و فراگيري آن در برخي كشورهاي در حال توسعه و از جمله اروپاي شرقي و آسيا بيان كننده امكان رقابت اين كشورها با جهان پيشرفته در نفوذ اينترنت و كاربري آن است. مؤسسه تحقيقاتي (OVUM) به تازگي كشورهايي را معرفي كرده كه ضريب نفوذ اينترنت در آنها به سرعت در حال افزايش است. ايرلند، تركيه، يونان، تايلند، روسيه، هند، فيليپين، اكراين، ويتنام و اندونزي از جمله اين كشورها هستند.
سال 1372 ايران به شبكه جهاني اينترنت پيوست و نخستين مركز رايانه‌اي كه به طور رسمي در ايران به شبكه جهاني اينترنت وصل شد، مركز تحقيقات فيزيك نظري ايران بود. در حال حاضر نيز اين مركز يكي از مراكز مهم خدمات اينترنت در كشور است. يكسال بعد (1373)، موسسه ندا رايانه تأسيس شد و پس از راه اندازي اولين بولتن بورد (BBS)، در عرض يك سال اولين وب سايت ايراني داخل كشور را راه اندازي كرد. سال 1374 نيز مجلس شوراي اسلامي، تأسيس شركت «امور ارتباطات ديتا» را تحت نظر شركت مخابرات ايران تصويب كرد كه مسئوليت توسعه خدمات ديتا در سطح كشور را به طور انحصاري در اختيار آن شركت قرار داده است. بنابراين شايد هيچ پديده ديگري در طول سال‌هاي اخير به اندازه اينترنت در ايران رشد صعودي نداشته است. افزايش تصاعدي ضريب نفوذ اينترنت در ايران و در كنار آن تأثير افزايش تعداد سايت‌ها، وبلاگ‌ها و پايگاه‌هاي اطلاع رساني روي اين شبكه جهاني، نيازمند بررسي‌هاي جامعه شناختي است. در حال حاضر اينترنت در ايران چند سرويس اساسي مانند پست الكترونيكي، چت وب، وبلاگ، يوزنت، فروم و تلنت را ارائه مي‌دهد. اما هر روزه سرويس‌هاي جديدي ابداع مي‌شود كه مشخصات بخش‌هايي از هر يك از سرويس‌هاي فوق را دارند.
طبق آمارهاي رسمي اعلام شده از سوي وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات، تعداد كاربران اينترنت در ايران در سال گذشته 6 ميليون نفر بوده است. روند رو به رشد اينترنت در ايران طي سال‌هاي اخير، توجه به ابعاد مختلف و چالش‌هاي پيش روي آن را ضروري كرده است.
به گزارش ايتنا - پايگاه اينترنتي وزارت ارتباطات - تعداد كاربران اينترنت در خاورميانه و شمال افريقا طي سال 2007 بيش از 84 ميليون نفر اعلام شده است. در ميان كشورهاي آسيايي به غير از چين؛ كشورهاي اندونزي، تركيه و مالزي نيز جايگاه ويژه‌اي دارند.
در ايران، ضريب نفوذ اينترنت در ماه دسامبر 2007 به 6/25 و تعداد كاربران اينترنت در ايران به 18 ميليون نفر رسيد. (گزارش ITU، دي ماه 84) اما آمارهاي معاونت
برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي رياست جمهوري در آذرماه امسال آماري ارائه كرد كه خوش بيني ITU را رد مي‌كند براساس اين گزارش، ضريب نفوذ اينترنت در ايران از 11 به 1/16 درصد ارتقا يافته است اين در حالي است كه افزايش ميزان دسترسي و نفوذ اينترنت تا 30 درصد كل جامعه در برنامه چهارم توسعه پيش بيني شده بود. ضمن اين كه قرار شد تا پايان سال 88، تعداد كاربران اينترنت پرسرعت نيز به 25 درصد كل كاربران افزايش يابد.
از سوي ديگر ايران در سال 2002 با 5/5 ميليون نفر كاربر و در سال 2005 با 5/7 ميليون نفر كاربر به ترتيب ضريب نفوذي معادل 5/7 و 8/10 درصد داشته است، با اين حال اين ضريب نفوذ هنوز 40 درصد كمتر از كشورهاي پيشرفته است.
ايران هرچند از نظر تعداد كاربر اينترنت در غرب آسيا و خاورميانه در جايگاه ممتازي ايستاده است اما از نظر ضريب نفوذ در جايگاه پنجم قرار دارد و كشورهاي امارات، قطر و كويت در جايگاه بالاتري هستند. جاي اميدواري است كه ميزان كاربران اينترنت در ايران تنها در يكسال (2007) با رشد 2900 درصدي در مقايسه با سال‌هاي قبل رو به رو بوده است، يعني اين كه ايران در سال‌هاي آينده به رقيبي جدي براي امارات و كويت تبديل خواهد شد.
دفتر مطالعات فناوري نوين مركز پژوهش¬هاي مجلس نيز، شاخص‌هاي دسترسي ديجيتال (IDAI)، فرصت ديجيتال (DOI) و انتشار فناوري اطلاعات و ارتباطات را بررسي و تصريح كرده است، ايران در زمينه شاخص فرصت ديجيتال در بين 180 كشور جهان رتبه 95 بوده است، در حالي كه بحرين، قطر، تركيه، مالزي، عربستان و چين رتبه¬هاي به ترتيب 33، 44، 58، 59، 72 و 74 را كسب كرده‌اند و ايران در تمامي معيارهاي اين شاخص زير ميانگين جهاني قرار دارد.
كشورهايي مانند كره جنوبي در سال 2000، حدود 19 ميليون كاربر و در سال 2006 نزديك به 34 ميليون كاربر داشت. يعني در مدت 6 سال ضريب نفوذ اينترنت خود را از 6/39 به 67 درصد رساند. در جدول آمارهاي تهيه شده، يكي از نكته‌هاي قابل توجه، تسخير 8/77 درصدي فضاي اينترنتي دنيا، توسط فقط 20 كشور است. در هر صورت برخي كارشناسان معتقدند تا زماني كه سياستگذاري درستي در زمينه استفاده از ظرفيت‌هاي اينترنت براي توسعه در امر تجارت، بانكداري، اقتصاد، آموزش، بهداشت، كشاورزي و انتقال دانش و فناوري انجام نشود، نمي‌توان چندان توقع داشت كه ميزان دسترسي به اينترنت پرسرعت در ايران به رشد پيش بيني شده در برنامه چهارم توسعه برسد.
شايد به همين دليل است كه مركز پژوهش¬هاي مجلس شوراي اسلامي با انتشار گزارشي ضمن تاكيد بر نقش اينترنت در پيشرفت كشور، خواستار توسعه زيرساخت‌ها، فرهنگسازي، آموزش و اقتصادي شدن قيمت اينترنت در كشور شد. در گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس در اين زمينه تصريح شده است:
محاسبه ضريب نفوذ اينترنت كشور مستلزم وجود آمار تعداد كاربران است كه متأسفانه در كشور ما به دليل زمان‌بر و هزينه‌بر بودن تهيه آمار در بسياري از عرصه‌ها از جمله در مورد تعداد كاربران اينترنت اطلاعات دقيق و مطمئني وجود ندارد و سازمان‌ها و نهادهاي مجري فناوري اطلاعات و ارتباطات، با استفاده از روش‌ها و فرمول‌هاي تخميني غيردقيق، غيرعلمي و بزرگ نمايانه به اعلام تعداد كاربران در كشور مي‌پردازند. براساس اين گزارش از لحاظ تعداد كاربر اينترنت در منطقه، ايران پس از كشورهاي تركيه و پاكستان در رده سوم قرار دارد، لكن از لحاظ ضريب نفوذ اينترنت در كشورها، ايران در رده دهم و البته در جايگاهي بالاتر از عربستان، پاكستان، مصر و سوريه قرار گرفته است.
همچنين كارشناسان در خصوص كندي شاخص ضريب نفوذ اينترنت در ايران هشدار مي‌دهند از جمله محمد نهاونديان، رئيس اتاق بازرگاني ايران، از اين كه شاخص ضريب نفوذ اينترنت در ايران و نيز استفاده بنگاه‌هاي اقتصادي از تجارت الكترونيكي ناچيز است، انتقاد كرده و خواستار تلاش بيشتر بخش خصوصي و دولت براي اصلاح آن شده است. وي با بيان اين كه ضريب نفوذ اينترنت در كشورمان در سال 2005 حدود 1/10 درصد بوده است. افزود: براساس اطلاعات منتشر شده، كشورمان در رتبه 105 در شاخص فرصت ديجيتال قرار داشته كه در شاخص گروه زيرساخت و بهره برداري پيشنهاد شده از سوي سازمان‌هاي جهاني، نمره بسيار هشداردهنده‌اي است و در حالي كه در اين فاصله كشور تركيه رتبه يك جهاني را به خود اختصاص داده و مراكش 36 پله صعود كرده اما كشورمان در وضعيت خوبي قرار نگرفته است.
بنابراين يكي از موانع عمده پيشرفت فناوري اينترنت در كشور را مي‌توان براساس گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس انحصار دولت و عدم همكاري با بخش خصوصي دانست.
دفتر مطالعات ارتباطات و فناوري‌هاي نوين مركزپژوهش‌ها؛ با بررسي ساختار و تعرفه‌هاي توزيع اينترنت در ايران تصريح كرده است: وجود انحصار دولتي در بازار تأمين پهناي باند كشور و همچنين مداخله بخش دولتي و رقابت با بخش خصوصي در توزيع و عرضه پهناي باند و وجود رگولاتور در بدنه بخش دولتي موجب اجحاف به مصرف‌كنندگان نهايي اينترنت و بخش خصوصي مي‌شود ضمن اين كه چنين انحصار و رقابت ناسالمي اساساً در تضاد با روح قوانين سياست‌هاي كلان جمهوري اسلامي به خصوص سياست‌هاي كلان نظام پيرامون اصل 44 قانون اساسي و سند چشم انداز 20 ساله است.
مركز پژوهش‌ها اضافه كرده كه براي حذف اين انحصار لازم است سياستگذاران و تصميم گيرندگان كشور با درك صحيح از بازار اينترنت موجود كشور و كيفيت نامناسب دسترسي كاربران به اينترنت و حذف رانت‌هاي دولتي، با ايجاد يك بستر حقوقي مناسب بخش دولتي را از امور اجرايي و بازرگاني (خريد و فروش) پهناي باند منع كرده و جايگاه و شأن دولت را به عنوان سياست‌گذار، قانون‌گذار و ناظر بر حسن اجراي مقررات حفظ و در همين حال به بخش خصوصي براي حضور در يك بازار رقابتي سالم كمك كنند زيرا وجود چنين بازار رقابتي كامل و سالمي موجب كاهش قيمت‌ها و بهبود كيفيت خدمات بخش خصوصي خواهد شد.
همچنين براساس آيين‌نامه خدمات‌دهي اينترنت مصوب شوراي عالي انقلاب فرهنگي در سال 1380، بخش دولتي به عنوان تأمين كننده انحصاري پهناي باند معرفي شده است و شركت‌هاي توزيع كننده و عرضه كننده اينترنت و سازمان‌هاي دولتي و دانشگاه‌ها بايد پهناي باند مورد نياز خود را از بخش دولتي تأمين كنند كه با توجه به انحصاري بودن پهناي باند، بازار فروش اينترنت در عرصه تامين باند در انحصار كامل قرار گرفته است، بدين معني كه تنها سياست‌گذار و قيمت‌گذار در اين عرصه دولت است در حالي كه دولت با اتخاذ سياست گذاري و قيمت گذاري مناسب و اقتصادي مي‌تواند موجبات دسترسي بيشتر و با كيفيت‌تر مردم به اينترنت را فراهم كند، اما حضور بخش دولتي در عرصه‌هاي مختلف توزيع و عرضه اينترنت منجر به ايجاد يك بازار ناسالم و غيررقابتي خواهد شد.
بنابر اعلام رسمي وزارت ارتباطات مجموع بودجه IT در زمينه گسترش فناوري اطلاعات 120 ميليارد تومان است، مجموع بودجه زير ساختي اين وزارتخانه در شركت‌ها 520 ميليارد تومان و مجموع بودجه شركت‌هاي مخابراتي در استان‌ها و تهران 3922 ميليارد تومان است، بنابراين در بخش IT و ICT (اينترنت و توسعه آن) بودجه دقيقي مشخص نشده است. اما در اين بخش و نيل به دولت الكترونيكي، دولت، برنامه تشويق بخش خصوصي را در امر سرمايه گذاري در دستور كار دارد. (ايتنا، 3 بهمن 86)
به دليل همكاري همين بخش، دبير شوراي عالي فناوري اطلاعات مطمئن است كه تا پايان برنامه چهارم توسعه تعداد كاربران اينترنت معمولي به 20 ميليون و 500 هزار نفر و كاربران اينترنت پرسرعت به بيش از يك ميليون نفر برسد.
وي در مورد شبكه اينترنت ملي مي‌گويد: اين شبكه كه در حال حاضر مرحله پايلوت خود را مي‌گذارند، خدماتي چون اينترنت پرسرعت و دسترسي روستاهاي كشور به اينترنت با سرعت 2. M. B ارائه خواهد كرد. در شبكه اينترنت ملي روستاهاي كشور با مراكز اينترنت شهري مرتبط خواهند شد.
اما يكي از مهمترين موانع رشد اينترنت در كشور بالا بردن تعرفه دسترسي به آن است، عده‌اي از كارشناسان اقتصادي افزايش سرمايه گذاري بخش خصوصي و رقابتي شدن بازار ارائه خدمات اينترنت را منجر به كاهش تدريجي قيمت‌ها مي‌دانند. سليماني، وزير ارتباطات نيز عقيده دارد: كشوري مانند ايران بايد بتواند امكاناتي مانند پهناي باند را با قيمتي نزديك به رايگان در اختيار مردم قرار دهد، به اين معنا كه تسهيلات به اندازه‌اي ايجاد شود كه امكان استفاده از آن براي همه وجود داشته باشد. گزارش‌هاي موجود نشان مي‌دهد كه به رغم اعلام كاهش 50 درصدي قيمت اينترنت در ماه‌هاي گذشته قيمت ISPها هيچ گاه پايين نيامده است. (ايسنا، 22 ارديبهشت 85)
يك صاحبنظر در مسايل فرهنگي و اجتماعي با اشاره به اين كه 80 درصد پرسه زدن‌هاي اينترنت جوان و نوجوانان در دنيا و از جمله ايران در سايت‌هاي ضداخلاقي صورت مي‌گيرد، گفت: دوستيابي‌هاي اينترنتي از طريق فضاي چت روم، خودكشي اينترنتي، سرقت اينترنتي و افزايش فاصله ميان دنياي واقعي، تخيلي و مجازي، پرسه زدن در سايت¬هاي به شدت غيراخلاقي و ضدارزشي، مقوله‌اي است كه هويت يابي و هويت جويي جوانان در ابعاد جنسي، فكري، اخلاقي و ديني را تحت تاثير قرار مي‌دهد.
پژوهشگران آسيب‌هاي اجتماعي رابطه تنگاتنگي را بين رشد لجام گسيخته فناوري اطلاعات از جمله اينترنت و انفجار اطلاعات در جوامع و بروز آسيب‌هاي اجتماعي و بزهكاري از جمله اعتياد به اينترنت مي‌بينند، به گفته دكتر علم الهدايي يكي از همين پژوهشگران، اين آسيب از سال 1990 در دنيا مطرح شد و عامل وابستگي‌ها و اختلال‌هاي عمدتاً عاطفي، رواني، اخلاقي، فكري، فرهنگي و حتي جسماني است، در حالي كه اعتياد به مواد مخدر ابعاد محدودتري دارد. بر اين اساس اعتياد مدرن در طيف وسيع‌تري عمل مي‌كند و منجر به تخريب دو طيف سني شامل 6 تا 15 سال و 15 تا 29 سال مي‌شود. اين در حالي است كه اعتياد سني بيشتر در طيف سني 15 تا 34 سال مشاهده مي‌شود. (همشهري، 3 آبان 84)
مقوله اعتياد مدرن، نخستين بار توسط فردي به نام «يانگ» در سال 1996 مطرح شد كه به كاربران اينترنت كه عمدتاً از جوانان و نوجوانان هستند، اشاره مي‌كند. بنابر تعاريف موجود از اعتياد مدرن، استفاده خارج از حد متعارف از اينترنت موجب ايجاد وابستگي شديد رواني و فكري شده و كاربر عادت مي‌كند، به يك فضاي غيرواقعي پناه برده و زندگي كند. اين اعتياد خود مقدمه آسيب‌هاي رواني مانند افسردگي، انزوا، افت تحصيلي و مشكلات شغلي است.
يكي ديگر از آسيب‌هاي اعتياد مدرن كه مي‌توان آن را به طور مستقل بررسي كرد، هويت نامشخص كاربر است، نوجواناني كه در مرحله تكوين هويت به سر مي‌برند در گشت‌زني‌هاي مكرر در فضاي اينترنت، خود را با هويت‌هاي نامشخص و مبهمي رو به رو مي‌بينند كه به آنان پيام‌هاي مختلف و حتي متناقض ارسال مي‌كنند. اين شيوه ارتباطي نه تنها فرصت رابطه چهره به چهره را از جوان و نوجوان مي‌گيرد. بلكه، اغلب موارد هويت‌هاي نامشخص با خوراك‌هاي مضر ذهني او را تغذيه مي‌كنند. البته نامشخص بودن هويت ارسال كننده پيام، خود عاملي است تا بيشتر پيامش از سوي كاربر نوجوان پذيرفته شود و چه بسا در ذهنيت خود، از آن فرد يا افراد تابويي مي‌سازد كه با واقعيت فاصله دارد.
سوء استفاده جنسي از كودكان و نوجوان نيز يكي از آسيب‌هاي اعتياد مدرن است، اين آسيب كه در كشورهاي پيشرفته بيشتر مشاهده مي‌شود در صورت رشد غيرقابل كنترل اينترنت در كشور و ورود بي ضابطه به مدارس و خانه‌ها در ايران نيز قابل مشاهده خواهد بود. نوجواني كه به طور مستقل به اينترنت در خانه و مدرسه دسترسي دارد، گاهي از طريق اتاق‌هاي چت مورد اغفال و سوء استفاده جنسي قرار مي‌گيرد. بنابراين پيش از شيوع چنين خطراتي در بين نوجوانان جامعه ما، ضروري است تا تدابيري انديشيده شود و مفاهيم و آسيب‌هاي فناوري‌هاي نوين و نحوه استفاده صحيح از آنها توسط رسانه¬هاي جمعي آموزش داده شود. به گفته برخي كارشناسان مسائل اجتماعي، جامعه كاربران ميليوني اينترنت در10 سال آينده بايد از امروز تعليم ببينند.
برخي از اين ابعاد به شرح زير است:
1- ابعاد امنيتي - اطلاعاتي
اينترنت امروزه وسيله‌اي براي يكپارچگي گروه‌هاي اجتماعي و برپايي ميتينگ‌هاي سياسي است. علاوه بر اين جاسوسي اينترنتي، انتقال اطلاعات محرمانه و آموزش‌هاي مخرب مانند عمليات تروريستي آموزه‌هاي گروه‌هاي ضاله و رواج شايعات و خرافات با كمك اين فناوري جديد ارتباطي ممكن است.
2- ابعاد اجتماعي
اينترنت علاوه بر ارتباطات نامتعارف و غيراخلاقي ميان برخي اقشار جوان مي¬تواند به ايجاد جرايم جديد اينترنتي، گسست ميان نسلي، ايجاد مطالبات جديد اجتماعي، تهديد بنيان خانواده، تغيير سريع نقش¬هاي اجتماعي و خلق هويت‌هاي نوين، اعتياد اينترنتي، شكل گيري خرده فرهنگ¬هاي مخالف با فرهنگ غالب و... منجر مي¬شود.
3-ابعاد سياسي
دشوار شدن نظارت بر جريان آزاد اطلاعات و رشد گروه¬ها و شبه گروه¬هاي سياسي، انتقال انديشه¬ها و اظهارنظرهاي معاند به داخل نظام، ايجاد گروه¬هاي فشار و ذي¬نفوذ مجازي، ايجاد مطالبات سياسي جديد، آزادي بيان، تضعيف نقش دولت¬ها در كنترل ملت¬ها، ورود بازيگران جديد به عرصه سياست داخلي و مناسبات بين المللي، افزايش همگرايي گروه¬هاي داخلي و خارجي همفكر، انتشار اطلاعات محرمانه سازمان سياسي، كاهش نفوذ رسانه¬هاي ملي، داخلي و... از جمله چالش¬هاي عرصه سياسي اينترنت است.
4- ابعاد فرهنگي
شايد بيشترين و عميق¬ترين مشكل و تهديد اينترنت را بتوان در اين بعد مطرح كرد، كه مهمترين آن، تبادلات فرهنگي غيرقابل كنترل، تهاجم فرهنگي، انتقال هنجارها و
ارزش¬هاي غربي، ايجاد انگاره¬هاي انتقادي در مباحث ديني و بالاخره تحريك قوميت¬هاست.
كارشناسان داخلي معتقد به تغيير سيستم ارائه اينترنت در كشورند تا اين بخش براي سرمايه گذاران غيردولتي سودآور باشد. به گفته شهريار پورآذين - يكي از همين كارشناسان - تا زماني كه دولت نخواهد اين گونه خدمات را سودآور كند، در اين زمينه رشد نخواهيم داشت. بنابراين دولت بايد با تسهيل مقررات و كاهش قيمت دسترسي به اينترنت بستر مناسبي را براي فعاليت بخش خصوصي در اين عرصه فراهم كند. (ايتنا، 26 آبان 86)
اما از جنبه ديگر، اينترنت به عنوان فضاي مجازي با جذابيت¬هاي خاص خود مانند دسترسي به حجم بالاي اطلاعات در زمينه-هاي گوناگون، امكانات صوتي و تصويري و امكان ايجاد ارتباط با افرادي فراتر از مرزهاي جغرافيايي و زبان مشترك و... متقاضيان بسياري دارد و در كشورهاي در حال توسعه و از جمله ايران نيز ميزان تقاضا براي دستيابي به آن به سرعت در حال افزايش است و مقوله ابتلا به «اعتياد مدرن» هم روي ديگر اينترنت و فضاي مجازي است كه جوانان و نوجوانان را درگير كرده است. متأسفانه تاكنون برخلاف آسيب¬هاي اجتماعي متداول حداقل در ايران افراد، خانواده¬ها و نهادهاي فرهنگي، آموزشي و تربيتي توجه چنداني به آسيب¬هاي جديد اجتماعي مانند «اعتياد اينترنتي» نداشته و حساسيت زيادي نسبت به اين مسائل نشان نداده¬اند. بنابراين حوزه اينترنت در ايران همانند هر رسانه جديد الورودي نيازمند توجه همزمان به دو روي سكه است، اينترنت به عنوان فناوري اطلاعاتي نوين از يكسو نيازمند توسعه و سرمايه گذاري است، چرا كه به تبادل اطلاعات و پيشرفت هاي علمي و فرهنگي ميان كشورها كمك مي¬كند ولي از سوي ديگر با توجه به نبود نظارت و فضاي بدون مرز جريان اطلاعات امكان ورود عناصر و اطلاعات غيراخلاقي وجود دارد. اين اختلاط فرهنگي هميشه مفيد نيست و عادت به استفاده از اين فضا به خصوص در بين جوانان و نوجواناني كه در مرحله تثبيت هويت اجتماعي قرار دارند، باعث پيدايي تعارض فرهنگ، اعتياد به اينترنت و رواج عادات و آداب غيربومي و.. مي¬شود، بنابراين نگاهي جامع و تدوين سند ملي IT و رويكرد نو و متعادل به اين آسيب جديد از سوي سياستگذاران ضروري است
از سوي ديگر اين فناوري نوين با وجود همه مزايا و فرصت‌هايي كه در اختيار پژوهشگران قرار داده، در صورت عدم استفاده صحيح منجر به بروز آسيب‌هاي جديد اجتماعي از جمله اعتياد به اينترنت، تعارض هويت فرهنگي، اختلاط و مسخ فرهنگي و... مي‌شود، پژوهش حاضر از اين دو بعد به بررسي اجمالي اينترنت در ايران مي‌پردازد.
«اينترنت»، Internet را بايد بزرگترين سامانه‌اي دانست كه تاكنون به دست انسان طراحي، مهندسي و اجرا شده است. اين سامانه شبكه‌اي عظيم از ميليون‌ها رايانه است كه كاربران مختلف و اهداف محاسباتي متعددي دارد ولي در نهايت به صورت يك شبكه جهان‌شمول، واحد و در مقياس جهاني به هم متصل است. اين فضاي مجازي تاكنون تاثير عميقي بر ميزان دانايي‌ها و جهان‌بيني‌ها داشته و ميليون‌ها انسان در سراسر دنيا مي‌توانند به سرعت به اطلاعات گوناگون به صورت آن لاين دسترسي داشته باشند.
پيدايش اينترنت در جهان به دهه 1960 ميلادي باز مي‌گردد، زماني كه دولت ايالات متحده امريكا براساس طرحي موسوم به آرپا (ARPA) مخفف "آژانس تحقيق پروژه‌هاي پيشرفته" كه در آن زمان براي كاركردهاي دفاعي به وجود آمده بود، اين طرح را اجرا كرد. طرح اين بود كه كامپيوترهاي موجود در شهرهاي مختلف با اطلاعات ذخيره شده خود بتوانند در صورت نياز به هم متصل شوند و اطلاعات را به يكديگر منتقل كنند.
در سال 1961 چهار رايانه در 2 ايالت مختلف آمريكا به هم مرتبط شدند و شبكه آرپانِت را ايجاد كردند. در دهه 1970 با تعريف پروتكل¬هاي جديد از جمله TCP كه تا به امروز رواج دارد، آرپانت شهرت بيشتري يافت و هسته اصلي شبكه¬اي از رايانه‌هاي به هم مرتبط شد. بعدها در سال 1993 ميلادي نام اينترنت روي اين شبكه گذاشته شد و وب يا WWW (World wide web) به معني تار جهان‌گستر توسط آزمايشگاه اروپايي فيزيك ذرات Cern)) به خاطر نياز آنها به دسترسي آسان‌تر به اطلاعات موجود بر روي اينترنت ابداع شد. در اين روش اطلاعات به صورت مستندات صفحه¬اي بر روي شبكه اينترنت قرار مي‌گيرد و به وسيله يك مرورگر وب قابل مشاهده است و هم اكنون كاركردهاي بسياري دارد.
اينترنت در جهان
كشورهاي امريكا و چين داراي بيشترين شمار كاربران اينترنتي هستند. كاربران اينترنتي در رژيم صهيونيستي، فنلاند و كره جنوبي نيز به ترتيب با متوسط زمان 5/57، 3/49 و 2/47 ساعت در ماه براي استفاده هر كاربر از اينترنت، به لحاظ مدت زمان آن لاين بودن در جهان پيشتازند.
بنابر آمارهاي سال 2007 از مركز اطلاعات شبكه اينترنت چين (Cnnic)، تا پايان سال گذشته (2007) تعداد كاربران اينترنت در اين كشور به 210 ميليون نفر رسيد كه اين ميزان 5 ميليون نفر كمتر از تعداد كاربران در ايالات متحده بوده است. پيش بيني‌ها نشان مي‌دهد كه در سال 2008 با وجود رشد چشمگير كاربران چيني به دليل جمعيت زياد چين تنها 16 درصد از مردم اين كشور به اينترنت دسترسي داشته باشند، اين در حالي است كه متوسط جهاني اتصال به اينترنت 1/19 درصد از كل جمعيت دنياست. (خبرگزاري مهر، 25/8/86)
در ميان كشورهاي عربي نيز، امارات متحده عربي در رتبه اول است، كويت جايگاه دوم را در اختيار دارد. از هر يك هزار نفر جمعيت امارات 308 نفر كاربر اينترنتي هستند كه اين رقم براي كويت 276 نفر، قطر 269 نفر، بحرين 213 نفر و لبنان 196 نفر در هر يكهزار نفر است. (جام جم، 5 دي 86)
تعداد 35 كشور آفريقايي تنها 25 ميليون كاربر دارند، همچنين حدود 30 كشور در جهان است كه واژه اينترنت در آنها واژه‌اي غريب و نامأنوس است، چون ضريب نفوذ اينترنت در اين كشورها كمتر از يك درصد گزارش شده است.
در مجموع كشورهاي گروه هشت (G8) 15 درصد جمعيت جهان را در اختيار دارند و داراي بيش از 50 درصد از كل كاربران جهاني اينترنت هستند.
در مقابل شمار كاربران اينترنت در 50 كشور افريقايي روي هم رفته از شمار افراد آنلاين در فرانسه كمتر است. اما سرعت رشد اينترنت و فراگيري آن در برخي كشورهاي در حال توسعه و از جمله اروپاي شرقي و آسيا بيان كننده امكان رقابت اين كشورها با جهان پيشرفته در نفوذ اينترنت و كاربري آن است. مؤسسه تحقيقاتي (OVUM) به تازگي كشورهايي را معرفي كرده كه ضريب نفوذ اينترنت در آنها به سرعت در حال افزايش است. ايرلند، تركيه، يونان، تايلند، روسيه، هند، فيليپين، اكراين، ويتنام و اندونزي از جمله اين كشورها هستند.
اينترنت در ايران
سال 1372 ايران به شبكه جهاني اينترنت پيوست و نخستين مركز رايانه‌اي كه به طور رسمي در ايران به شبكه جهاني اينترنت وصل شد، مركز تحقيقات فيزيك نظري ايران بود. در حال حاضر نيز اين مركز يكي از مراكز مهم خدمات اينترنت در كشور است. يكسال بعد (1373)، موسسه ندا رايانه تأسيس شد و پس از راه اندازي اولين بولتن بورد (BBS)، در عرض يك سال اولين وب سايت ايراني داخل كشور را راه اندازي كرد. سال 1374 نيز مجلس شوراي اسلامي، تأسيس شركت «امور ارتباطات ديتا» را تحت نظر شركت مخابرات ايران تصويب كرد كه مسئوليت توسعه خدمات ديتا در سطح كشور را به طور انحصاري در اختيار آن شركت قرار داده است. بنابراين شايد هيچ پديده ديگري در طول سال‌هاي اخير به اندازه اينترنت در ايران رشد صعودي نداشته است. افزايش تصاعدي ضريب نفوذ اينترنت در ايران و در كنار آن تأثير افزايش تعداد سايت‌ها، وبلاگ‌ها و پايگاه‌هاي اطلاع رساني روي اين شبكه جهاني، نيازمند بررسي‌هاي جامعه شناختي است. در حال حاضر اينترنت در ايران چند سرويس اساسي مانند پست الكترونيكي، چت وب، وبلاگ، يوزنت، فروم و تلنت را ارائه مي‌دهد. اما هر روزه سرويس‌هاي جديدي ابداع مي‌شود كه مشخصات بخش‌هايي از هر يك از سرويس‌هاي فوق را دارند.
طبق آمارهاي رسمي اعلام شده از سوي وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات، تعداد كاربران اينترنت در ايران در سال گذشته 6 ميليون نفر بوده است. روند رو به رشد اينترنت در ايران طي سال‌هاي اخير، توجه به ابعاد مختلف و چالش‌هاي پيش روي آن را ضروري كرده است.
ايران در ميان ساير كشورها
به گزارش ايتنا - پايگاه اينترنتي وزارت ارتباطات - تعداد كاربران اينترنت در خاورميانه و شمال افريقا طي سال 2007 بيش از 84 ميليون نفر اعلام شده است. در ميان كشورهاي آسيايي به غير از چين؛ كشورهاي اندونزي، تركيه و مالزي نيز جايگاه ويژه‌اي دارند.
در ايران، ضريب نفوذ اينترنت در ماه دسامبر 2007 به 6/25 و تعداد كاربران اينترنت در ايران به 18 ميليون نفر رسيد. (گزارش ITU، دي ماه 84) اما آمارهاي معاونت
برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي رياست جمهوري در آذرماه امسال آماري ارائه كرد كه خوش بيني ITU را رد مي‌كند براساس اين گزارش، ضريب نفوذ اينترنت در ايران از 11 به 1/16 درصد ارتقا يافته است اين در حالي است كه افزايش ميزان دسترسي و نفوذ اينترنت تا 30 درصد كل جامعه در برنامه چهارم توسعه پيش بيني شده بود. ضمن اين كه قرار شد تا پايان سال 88، تعداد كاربران اينترنت پرسرعت نيز به 25 درصد كل كاربران افزايش يابد.
از سوي ديگر ايران در سال 2002 با 5/5 ميليون نفر كاربر و در سال 2005 با 5/7 ميليون نفر كاربر به ترتيب ضريب نفوذي معادل 5/7 و 8/10 درصد داشته است، با اين حال اين ضريب نفوذ هنوز 40 درصد كمتر از كشورهاي پيشرفته است.
ايران هرچند از نظر تعداد كاربر اينترنت در غرب آسيا و خاورميانه در جايگاه ممتازي ايستاده است اما از نظر ضريب نفوذ در جايگاه پنجم قرار دارد و كشورهاي امارات، قطر و كويت در جايگاه بالاتري هستند. جاي اميدواري است كه ميزان كاربران اينترنت در ايران تنها در يكسال (2007) با رشد 2900 درصدي در مقايسه با سال‌هاي قبل رو به رو بوده است، يعني اين كه ايران در سال‌هاي آينده به رقيبي جدي براي امارات و كويت تبديل خواهد شد.
دفتر مطالعات فناوري نوين مركز پژوهش¬هاي مجلس نيز، شاخص‌هاي دسترسي ديجيتال (IDAI)، فرصت ديجيتال (DOI) و انتشار فناوري اطلاعات و ارتباطات را بررسي و تصريح كرده است، ايران در زمينه شاخص فرصت ديجيتال در بين 180 كشور جهان رتبه 95 بوده است، در حالي كه بحرين، قطر، تركيه، مالزي، عربستان و چين رتبه¬هاي به ترتيب 33، 44، 58، 59، 72 و 74 را كسب كرده‌اند و ايران در تمامي معيارهاي اين شاخص زير ميانگين جهاني قرار دارد.
اشاره به برخي دلايل ضعف اينترنت در ايران
كشورهايي مانند كره جنوبي در سال 2000، حدود 19 ميليون كاربر و در سال 2006 نزديك به 34 ميليون كاربر داشت. يعني در مدت 6 سال ضريب نفوذ اينترنت خود را از 6/39 به 67 درصد رساند. در جدول آمارهاي تهيه شده، يكي از نكته‌هاي قابل توجه، تسخير 8/77 درصدي فضاي اينترنتي دنيا، توسط فقط 20 كشور است. در هر صورت برخي كارشناسان معتقدند تا زماني كه سياستگذاري درستي در زمينه استفاده از ظرفيت‌هاي اينترنت براي توسعه در امر تجارت، بانكداري، اقتصاد، آموزش، بهداشت، كشاورزي و انتقال دانش و فناوري انجام نشود، نمي‌توان چندان توقع داشت كه ميزان دسترسي به اينترنت پرسرعت در ايران به رشد پيش بيني شده در برنامه چهارم توسعه برسد.
شايد به همين دليل است كه مركز پژوهش¬هاي مجلس شوراي اسلامي با انتشار گزارشي ضمن تاكيد بر نقش اينترنت در پيشرفت كشور، خواستار توسعه زيرساخت‌ها، فرهنگسازي، آموزش و اقتصادي شدن قيمت اينترنت در كشور شد. در گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس در اين زمينه تصريح شده است:
محاسبه ضريب نفوذ اينترنت كشور مستلزم وجود آمار تعداد كاربران است كه متأسفانه در كشور ما به دليل زمان‌بر و هزينه‌بر بودن تهيه آمار در بسياري از عرصه‌ها از جمله در مورد تعداد كاربران اينترنت اطلاعات دقيق و مطمئني وجود ندارد و سازمان‌ها و نهادهاي مجري فناوري اطلاعات و ارتباطات، با استفاده از روش‌ها و فرمول‌هاي تخميني غيردقيق، غيرعلمي و بزرگ نمايانه به اعلام تعداد كاربران در كشور مي‌پردازند. براساس اين گزارش از لحاظ تعداد كاربر اينترنت در منطقه، ايران پس از كشورهاي تركيه و پاكستان در رده سوم قرار دارد، لكن از لحاظ ضريب نفوذ اينترنت در كشورها، ايران در رده دهم و البته در جايگاهي بالاتر از عربستان، پاكستان، مصر و سوريه قرار گرفته است.
همچنين كارشناسان در خصوص كندي شاخص ضريب نفوذ اينترنت در ايران هشدار مي‌دهند از جمله محمد نهاونديان، رئيس اتاق بازرگاني ايران، از اين كه شاخص ضريب نفوذ اينترنت در ايران و نيز استفاده بنگاه‌هاي اقتصادي از تجارت الكترونيكي ناچيز است، انتقاد كرده و خواستار تلاش بيشتر بخش خصوصي و دولت براي اصلاح آن شده است. وي با بيان اين كه ضريب نفوذ اينترنت در كشورمان در سال 2005 حدود 1/10 درصد بوده است. افزود: براساس اطلاعات منتشر شده، كشورمان در رتبه 105 در شاخص فرصت ديجيتال قرار داشته كه در شاخص گروه زيرساخت و بهره برداري پيشنهاد شده از سوي سازمان‌هاي جهاني، نمره بسيار هشداردهنده‌اي است و در حالي كه در اين فاصله كشور تركيه رتبه يك جهاني را به خود اختصاص داده و مراكش 36 پله صعود كرده اما كشورمان در وضعيت خوبي قرار نگرفته است.
بنابراين يكي از موانع عمده پيشرفت فناوري اينترنت در كشور را مي‌توان براساس گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس انحصار دولت و عدم همكاري با بخش خصوصي دانست.
دفتر مطالعات ارتباطات و فناوري‌هاي نوين مركزپژوهش‌ها؛ با بررسي ساختار و تعرفه‌هاي توزيع اينترنت در ايران تصريح كرده است: وجود انحصار دولتي در بازار تأمين پهناي باند كشور و همچنين مداخله بخش دولتي و رقابت با بخش خصوصي در توزيع و عرضه پهناي باند و وجود رگولاتور در بدنه بخش دولتي موجب اجحاف به مصرف‌كنندگان نهايي اينترنت و بخش خصوصي مي‌شود ضمن اين كه چنين انحصار و رقابت ناسالمي اساساً در تضاد با روح قوانين سياست‌هاي كلان جمهوري اسلامي به خصوص سياست‌هاي كلان نظام پيرامون اصل 44 قانون اساسي و سند چشم انداز 20 ساله است.
مركز پژوهش‌ها اضافه كرده كه براي حذف اين انحصار لازم است سياستگذاران و تصميم گيرندگان كشور با درك صحيح از بازار اينترنت موجود كشور و كيفيت نامناسب دسترسي كاربران به اينترنت و حذف رانت‌هاي دولتي، با ايجاد يك بستر حقوقي مناسب بخش دولتي را از امور اجرايي و بازرگاني (خريد و فروش) پهناي باند منع كرده و جايگاه و شأن دولت را به عنوان سياست‌گذار، قانون‌گذار و ناظر بر حسن اجراي مقررات حفظ و در همين حال به بخش خصوصي براي حضور در يك بازار رقابتي سالم كمك كنند زيرا وجود چنين بازار رقابتي كامل و سالمي موجب كاهش قيمت‌ها و بهبود كيفيت خدمات بخش خصوصي خواهد شد.
همچنين براساس آيين‌نامه خدمات‌دهي اينترنت مصوب شوراي عالي انقلاب فرهنگي در سال 1380، بخش دولتي به عنوان تأمين كننده انحصاري پهناي باند معرفي شده است و شركت‌هاي توزيع كننده و عرضه كننده اينترنت و سازمان‌هاي دولتي و دانشگاه‌ها بايد پهناي باند مورد نياز خود را از بخش دولتي تأمين كنند كه با توجه به انحصاري بودن پهناي باند، بازار فروش اينترنت در عرصه تامين باند در انحصار كامل قرار گرفته است، بدين معني كه تنها سياست‌گذار و قيمت‌گذار در اين عرصه دولت است در حالي كه دولت با اتخاذ سياست گذاري و قيمت گذاري مناسب و اقتصادي مي‌تواند موجبات دسترسي بيشتر و با كيفيت‌تر مردم به اينترنت را فراهم كند، اما حضور بخش دولتي در عرصه‌هاي مختلف توزيع و عرضه اينترنت منجر به ايجاد يك بازار ناسالم و غيررقابتي خواهد شد.
دولت و توسعه اينترنت
بنابر اعلام رسمي وزارت ارتباطات مجموع بودجه IT در زمينه گسترش فناوري اطلاعات 120 ميليارد تومان است، مجموع بودجه زير ساختي اين وزارتخانه در شركت‌ها 520 ميليارد تومان و مجموع بودجه شركت‌هاي مخابراتي در استان‌ها و تهران 3922 ميليارد تومان است، بنابراين در بخش IT و ICT (اينترنت و توسعه آن) بودجه دقيقي مشخص نشده است. اما در اين بخش و نيل به دولت الكترونيكي، دولت، برنامه تشويق بخش خصوصي را در امر سرمايه گذاري در دستور كار دارد. (ايتنا، 3 بهمن 86)
به دليل همكاري همين بخش، دبير شوراي عالي فناوري اطلاعات مطمئن است كه تا پايان برنامه چهارم توسعه تعداد كاربران اينترنت معمولي به 20 ميليون و 500 هزار نفر و كاربران اينترنت پرسرعت به بيش از يك ميليون نفر برسد.
وي در مورد شبكه اينترنت ملي مي‌گويد: اين شبكه كه در حال حاضر مرحله پايلوت خود را مي‌گذارند، خدماتي چون اينترنت پرسرعت و دسترسي روستاهاي كشور به اينترنت با سرعت 2. M. B ارائه خواهد كرد. در شبكه اينترنت ملي روستاهاي كشور با مراكز اينترنت شهري مرتبط خواهند شد.
اما يكي از مهمترين موانع رشد اينترنت در كشور بالا بردن تعرفه دسترسي به آن است، عده‌اي از كارشناسان اقتصادي افزايش سرمايه گذاري بخش خصوصي و رقابتي شدن بازار ارائه خدمات اينترنت را منجر به كاهش تدريجي قيمت‌ها مي‌دانند. سليماني، وزير ارتباطات نيز عقيده دارد: كشوري مانند ايران بايد بتواند امكاناتي مانند پهناي باند را با قيمتي نزديك به رايگان در اختيار مردم قرار دهد، به اين معنا كه تسهيلات به اندازه‌اي ايجاد شود كه امكان استفاده از آن براي همه وجود داشته باشد. گزارش‌هاي موجود نشان مي‌دهد كه به رغم اعلام كاهش 50 درصدي قيمت اينترنت در ماه‌هاي گذشته قيمت ISPها هيچ گاه پايين نيامده است. (ايسنا، 22 ارديبهشت 85)
تاثيرها و پيامدهاي اينترنت
يك صاحبنظر در مسايل فرهنگي و اجتماعي با اشاره به اين كه 80 درصد پرسه زدن‌هاي اينترنت جوان و نوجوانان در دنيا و از جمله ايران در سايت‌هاي ضداخلاقي صورت مي‌گيرد، گفت: دوستيابي‌هاي اينترنتي از طريق فضاي چت روم، خودكشي اينترنتي، سرقت اينترنتي و افزايش فاصله ميان دنياي واقعي، تخيلي و مجازي، پرسه زدن در سايت¬هاي به شدت غيراخلاقي و ضدارزشي، مقوله‌اي است كه هويت يابي و هويت جويي جوانان در ابعاد جنسي، فكري، اخلاقي و ديني را تحت تاثير قرار مي‌دهد.
پژوهشگران آسيب‌هاي اجتماعي رابطه تنگاتنگي را بين رشد لجام گسيخته فناوري اطلاعات از جمله اينترنت و انفجار اطلاعات در جوامع و بروز آسيب‌هاي اجتماعي و بزهكاري از جمله اعتياد به اينترنت مي‌بينند، به گفته دكتر علم الهدايي يكي از همين پژوهشگران، اين آسيب از سال 1990 در دنيا مطرح شد و عامل وابستگي‌ها و اختلال‌هاي عمدتاً عاطفي، رواني، اخلاقي، فكري، فرهنگي و حتي جسماني است، در حالي كه اعتياد به مواد مخدر ابعاد محدودتري دارد. بر اين اساس اعتياد مدرن در طيف وسيع‌تري عمل مي‌كند و منجر به تخريب دو طيف سني شامل 6 تا 15 سال و 15 تا 29 سال مي‌شود. اين در حالي است كه اعتياد سني بيشتر در طيف سني 15 تا 34 سال مشاهده مي‌شود. (همشهري، 3 آبان 84)
مقوله اعتياد مدرن، نخستين بار توسط فردي به نام «يانگ» در سال 1996 مطرح شد كه به كاربران اينترنت كه عمدتاً از جوانان و نوجوانان هستند، اشاره مي‌كند. بنابر تعاريف موجود از اعتياد مدرن، استفاده خارج از حد متعارف از اينترنت موجب ايجاد وابستگي شديد رواني و فكري شده و كاربر عادت مي‌كند، به يك فضاي غيرواقعي پناه برده و زندگي كند. اين اعتياد خود مقدمه آسيب‌هاي رواني مانند افسردگي، انزوا، افت تحصيلي و مشكلات شغلي است.
يكي ديگر از آسيب‌هاي اعتياد مدرن كه مي‌توان آن را به طور مستقل بررسي كرد، هويت نامشخص كاربر است، نوجواناني كه در مرحله تكوين هويت به سر مي‌برند در گشت‌زني‌هاي مكرر در فضاي اينترنت، خود را با هويت‌هاي نامشخص و مبهمي رو به رو مي‌بينند كه به آنان پيام‌هاي مختلف و حتي متناقض ارسال مي‌كنند. اين شيوه ارتباطي نه تنها فرصت رابطه چهره به چهره را از جوان و نوجوان مي‌گيرد. بلكه، اغلب موارد هويت‌هاي نامشخص با خوراك‌هاي مضر ذهني او را تغذيه مي‌كنند. البته نامشخص بودن هويت ارسال كننده پيام، خود عاملي است تا بيشتر پيامش از سوي كاربر نوجوان پذيرفته شود و چه بسا در ذهنيت خود، از آن فرد يا افراد تابويي مي‌سازد كه با واقعيت فاصله دارد.
سوء استفاده جنسي از كودكان و نوجوان نيز يكي از آسيب‌هاي اعتياد مدرن است، اين آسيب كه در كشورهاي پيشرفته بيشتر مشاهده مي‌شود در صورت رشد غيرقابل كنترل اينترنت در كشور و ورود بي ضابطه به مدارس و خانه‌ها در ايران نيز قابل مشاهده خواهد بود. نوجواني كه به طور مستقل به اينترنت در خانه و مدرسه دسترسي دارد، گاهي از طريق اتاق‌هاي چت مورد اغفال و سوء استفاده جنسي قرار مي‌گيرد. بنابراين پيش از شيوع چنين خطراتي در بين نوجوانان جامعه ما، ضروري است تا تدابيري انديشيده شود و مفاهيم و آسيب‌هاي فناوري‌هاي نوين و نحوه استفاده صحيح از آنها توسط رسانه¬هاي جمعي آموزش داده شود. به گفته برخي كارشناسان مسائل اجتماعي، جامعه كاربران ميليوني اينترنت در10 سال آينده بايد از امروز تعليم ببينند.
نگاهي كلي به چالش‌هاي اينترنت در ايران
برخي از اين ابعاد به شرح زير است:
1- ابعاد امنيتي - اطلاعاتي
اينترنت امروزه وسيله‌اي براي يكپارچگي گروه‌هاي اجتماعي و برپايي ميتينگ‌هاي سياسي است. علاوه بر اين جاسوسي اينترنتي، انتقال اطلاعات محرمانه و آموزش‌هاي مخرب مانند عمليات تروريستي آموزه‌هاي گروه‌هاي ضاله و رواج شايعات و خرافات با كمك اين فناوري جديد ارتباطي ممكن است.
2- ابعاد اجتماعي
اينترنت علاوه بر ارتباطات نامتعارف و غيراخلاقي ميان برخي اقشار جوان مي¬تواند به ايجاد جرايم جديد اينترنتي، گسست ميان نسلي، ايجاد مطالبات جديد اجتماعي، تهديد بنيان خانواده، تغيير سريع نقش¬هاي اجتماعي و خلق هويت‌هاي نوين، اعتياد اينترنتي، شكل گيري خرده فرهنگ¬هاي مخالف با فرهنگ غالب و... منجر مي¬شود.
3-ابعاد سياسي
دشوار شدن نظارت بر جريان آزاد اطلاعات و رشد گروه¬ها و شبه گروه¬هاي سياسي، انتقال انديشه¬ها و اظهارنظرهاي معاند به داخل نظام، ايجاد گروه¬هاي فشار و ذي¬نفوذ مجازي، ايجاد مطالبات سياسي جديد، آزادي بيان، تضعيف نقش دولت¬ها در كنترل ملت¬ها، ورود بازيگران جديد به عرصه سياست داخلي و مناسبات بين المللي، افزايش همگرايي گروه¬هاي داخلي و خارجي همفكر، انتشار اطلاعات محرمانه سازمان سياسي، كاهش نفوذ رسانه¬هاي ملي، داخلي و... از جمله چالش¬هاي عرصه سياسي اينترنت است.
4- ابعاد فرهنگي
شايد بيشترين و عميق¬ترين مشكل و تهديد اينترنت را بتوان در اين بعد مطرح كرد، كه مهمترين آن، تبادلات فرهنگي غيرقابل كنترل، تهاجم فرهنگي، انتقال هنجارها و
ارزش¬هاي غربي، ايجاد انگاره¬هاي انتقادي در مباحث ديني و بالاخره تحريك قوميت¬هاست.
نتيجه گيري
كارشناسان داخلي معتقد به تغيير سيستم ارائه اينترنت در كشورند تا اين بخش براي سرمايه گذاران غيردولتي سودآور باشد. به گفته شهريار پورآذين - يكي از همين كارشناسان - تا زماني كه دولت نخواهد اين گونه خدمات را سودآور كند، در اين زمينه رشد نخواهيم داشت. بنابراين دولت بايد با تسهيل مقررات و كاهش قيمت دسترسي به اينترنت بستر مناسبي را براي فعاليت بخش خصوصي در اين عرصه فراهم كند. (ايتنا، 26 آبان 86)
اما از جنبه ديگر، اينترنت به عنوان فضاي مجازي با جذابيت¬هاي خاص خود مانند دسترسي به حجم بالاي اطلاعات در زمينه-هاي گوناگون، امكانات صوتي و تصويري و امكان ايجاد ارتباط با افرادي فراتر از مرزهاي جغرافيايي و زبان مشترك و... متقاضيان بسياري دارد و در كشورهاي در حال توسعه و از جمله ايران نيز ميزان تقاضا براي دستيابي به آن به سرعت در حال افزايش است و مقوله ابتلا به «اعتياد مدرن» هم روي ديگر اينترنت و فضاي مجازي است كه جوانان و نوجوانان را درگير كرده است. متأسفانه تاكنون برخلاف آسيب¬هاي اجتماعي متداول حداقل در ايران افراد، خانواده¬ها و نهادهاي فرهنگي، آموزشي و تربيتي توجه چنداني به آسيب¬هاي جديد اجتماعي مانند «اعتياد اينترنتي» نداشته و حساسيت زيادي نسبت به اين مسائل نشان نداده¬اند. بنابراين حوزه اينترنت در ايران همانند هر رسانه جديد الورودي نيازمند توجه همزمان به دو روي سكه است، اينترنت به عنوان فناوري اطلاعاتي نوين از يكسو نيازمند توسعه و سرمايه گذاري است، چرا كه به تبادل اطلاعات و پيشرفت هاي علمي و فرهنگي ميان كشورها كمك مي¬كند ولي از سوي ديگر با توجه به نبود نظارت و فضاي بدون مرز جريان اطلاعات امكان ورود عناصر و اطلاعات غيراخلاقي وجود دارد. اين اختلاط فرهنگي هميشه مفيد نيست و عادت به استفاده از اين فضا به خصوص در بين جوانان و نوجواناني كه در مرحله تثبيت هويت اجتماعي قرار دارند، باعث پيدايي تعارض فرهنگ، اعتياد به اينترنت و رواج عادات و آداب غيربومي و.. مي¬شود، بنابراين نگاهي جامع و تدوين سند ملي IT و رويكرد نو و متعادل به اين آسيب جديد از سوي سياستگذاران ضروري است
