تس ولفر، یوهان

[yohān tsvelfer]
Johann Zwelfer
(ت. پالاتینات رن، 997/1618؛ و. وین، اتریش ] ؟ [ 1047/1668)، داروسازی، شیمی.
تس ولفر، پس از شانزده سال که در ناحیه‌ی زادگاهش داروساز بود، برای تحصیل پزشکی به پادوئا رفت. با دریافت درجه دکتری در طب به وین آمد، و بر حسب ظاهر باقی عمر را آنجا گذراند. این که گفته می‌شود که او شیمی تدریس کرده و پزشک دربار بوده با سند اثبات نشده است. نخستین بار از او به عنوان مؤلف یک کتاب تصحیحات فهرست دارویی معیار آلمانی و اصل یک فهرست دارویی، که هر دو در سال 1031/1652 منتشر شدند، یاد شده است.
اعتبار تعداد کمی از نوآوریهای کوچک شیمیایی به او منتسب است:«تصفیه ی» جیوه‌ی سفید (کلورور جیوه) با استفاده از آب شویی برای جدا کردن کلورور جیوه‌ی فوق العاده سمّی، و تهیه‌ی شکل خالصی از اوکسید آهن (crocus martis) با استفاده از احتراق نیترات آهن. با این حال، سهم برجسته‌اش تأثیرگذاری کلی در اصلاح فهرست دارویی بود. او اولین کسی بود که بر فهرست دارویی - فهرست معیار رسمی آلمانی از این قسم، یعنی Pharmacopoeia Augustana («فهرست بزرگ دارویی»)، که تحت نظارت هیأت طبی آوکسبورک منتشر شد و در وین مورد استفاده بود- شرح نوشت. فهرست، مانند اثرهای دیگر از این نوع، گردآوری‌ای بود از دستورالعملهای نقد ناشده، که بسیاری از آنها قدیمی بودند. جرّ و بحثی اصلی که در تألیف این آثار جریان داشت آن بود که آیا راههای درمان شیمیایی جدیدِ مربوط به پاراتسلزوس را باید در آنها گنجاند یا نگنجاند؛ اما زمانی که تس ولفر فعالیت می‌کرد، این پرسش به نفع گنجاندن آنها حل شده بود. موضوع بعدی بهبود دستورالعملها بود، که محتمل است تس ولفر نخستین مطرح کننده‌ی آن باشد.
او، در این شرح، ماهیّت ستیزه جویانه‌ای از خود در برابر سنّت پاراتسلزوس به ظهور می‌رساند. تقریباً به هر یک از دستورالعملها ایرادهائی (animadversions) وارد کرده است- و آن هم با لحنی نیشدار و طعنه آمیز که نه تنها هیأت طبی آوکسبورک را برانگیخت، بلکه تقریباً هر کسی را که از شهرهای مونپلیه تا ونیز نامش در کتاب آمده بود رنجیده خاطر ساخت. اوتو تاشنیوس در ونیز از انتقاد تس ولفر بر «نمک افعی فرّار» خود الهام گرفت و کتاب Hippocrates chimicus («شیمی بقراط») را نوشت، که مشهورتر از هر کتابی بود که تس ولفر تا آن موقع نوشته بود. هیأت آوکسبورک شانزده سال پس از مرگ تس ولفر چندان برانگیخته شد که، به یاد او، کتاب «فهرست بزرگ دارویی» را به صورت «نو شده و افزوده شده» چاپ کرد.
تس ولفر، چنان که لوکاس اشروک در مقدمه‌ی «فهرست دارویی» نو شده اعلام می‌کند و باز چنان که بر خوانندگان این کتابها آشکار است، در واقع شخصی نا متعادل بود. در مورد دستورالعمل مندرج در «فهرست دارویی» برای تهیه‌ی «آب اوکسید سرب» (aqua lithargyri) از راه تقطیر، کلمه‌ی «ابلهانه» را بکار برد، که نمونه‌ای از اظهارنظر او بود. اما به نظر می‌رسد که اشتباه تس ولفر فقط در انتخاب کلمه بوده باشد، زیرا این دستورالعمل در چاپ جدید «فهرست دارویی» نیست. اما تاشنیوس از آن رو خشمگین بود که «اصلاح طلب» (نامی که تس ولفر داده بود) او را، در شرح بر دستورالعمل مندرج در «فهرست دارویی» برای تهیه‌ی نمک افعی، «دغل» خوانده بود. اما تاشنیوس بعداً اقرار کرد که در این اظهار نظر حقیقتی وجود دارد، زیرا هر چند شخصاً تس ولفر را در تهیه‌ی نمک راهنمایی کرده بود، اما این کار « به طور مجازی» صورت گرفته بود، و احساس می‌کرد که بهتر آن است که نسخه افشا نشود.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی. آثار تس ولفر عبارتند از Animadversiones in Pharmacopoeia Augustana (وین، 1652) و Pharmacopeia regia (وین، 1652).
دوم. خواندنیهای فرعی. گفته شده است که کسی بر مرگ تس ولفر سوگواری نکرد، و این وضع ظاهراً در فرهنگهای زندگینامگی ملی معیار آلمانی و اتریشی- که در آنها نامی از او برده نشده- منعکس است. گزارش مختصر ک.گ.یوشر در Allgemeines Gelehrten – Lexicon، چهارم (لایپ تسیش، 1751)، 2141، به صورت منبع اغلب گزارشهای بعدی در آمده است. A History of Chemistry، از ج.ر. پارتینگتن، دوم (لندن، 1961)، 292، 296-297، درباره‌ی شیمیِ تس ولفر مختصر مطلبی دارد.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، برگردان: احمد آرام، [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول