هنر و معماری اسلامی
تلفیق معنویت و هنر
بامطالعه وشناخت این ویژگی ها ، جهانگردان وگردشگران می توانند به زوایا وابعاد غیر مدون وناشناخته‌یی از تاریخ اجتماعی ایران اسلامی پی ببرند.بررسی و شناخت ویژگی های عناصر تشکیل دهند ه شهرهای قدیمی ایران همانند مساجد جامع ومساجد محله‌یی ،بازار و ارگ می تواند برخی از زوایای مبهم وناشناخته تاریخ وفرهنگ کشور را آشکار نماید وتاحد قابل توجهی کمبود منابع واسناد مدون تاریخ اجتماعی وهنر این مرز وبوم را جبران کند.
نگاهی عمیق به سیر تحول مساجد در شهرهای اسلامی ،براهمیت این بناهای مذهبی و حفظ آن در جهت صنعت جهانگردی می افزاید .همان گونه که تجسم خارجی همه ادیان را پرستشگاه ها و عبادتگاههای آنها تشکیل می دهد ،بارزترین تجسم خارجی بینش اسلامی درمسجد تجلی می کند .مسجد به عنوان اولین هدیه دین اسلامی در محله قبای مدینه بنا شد و سپس مسجد النبی بنیان گردید .ازآن پس ساخت مسجد درتمام سرزمین های اسلامی به عنوان عملی عبادی تلقی می شد و هماهنگ با رشد وتوسعه سرزمین‌های اسلامی مساجد نیز به صور و سبک های مختلف درکشورهای اسلامی ظاهر گشت .
یکی از ویژگی های حقوقی مهم شهرها در دوران گذشته ، داشتن مسجد جامع بود.برپایه تعریف فقها ،سکونتگاهی ،شهر محسوب می شد که از نظر جمعیت ونهادهای اجتماعی ومذهبی در حدی بود که می توانست مسجد جامع داشته باشد. گرچه حمله مغول ضربه جبران ناپذیری به بلاد وآثار اسلامی از جمله مساجد وارد کرد وشمار بسیاری از آنها را از بن ویران ساخت ،به طوری که به قول ویل دورانت «شهرزیبای ری با ۳۰۰ مسجد وکارگاههای سفال معروف ویران شد ،اماپس از دوران فترت و رکود، ساخت مساجد باشکوه در ایران از سر گرفته شد که ازآن جمله می توان مسجد علیشاه یاارگ تبریز، مسجد جامع ورامین ومسجد گوهرشاد را نام برد. سده ۱۰ تا ۱۲ هجری قمری در نوار جغرافیایی آناتولی فلات ایران ،شبه قاره هند از آگرو تااسلامبول درسرزمین های ذی نفوذ عثمانیان وصفویان دوران شکوفایی بناهای عظیم باکاربرد اسلامی ،بویژه مساجد به شمار می آیند .دراین زمان شهرهای مهمی همچون مشهد ، اصفهان ،قزوین واردبیل به داشتن مساجد باشکوه افتخار می‌کردند .
اگر چه «محراب » «منبر»،«گنبد»،«مناره » که مجموعا"فضای کالبدی مساجد راتشکیل می دهند در وهله اول توجه گردشگران وجهانگردان رابه خود جلب می کند اماآنها هرگز نمی‌توانند موضوع تزئینات نمای بنا راکه توسط معماران برجسته وهنرمندان ایرانی به نحو بسیار جالبی پیاده شده نادیده بگیرند واز کنار آن به سادگی بگذرند .معماران ایرانی تحت تاثیر باورهای اسلامی ،برای به کارگیری کتیبه هایی مزین به نامهای جلاله ا... اکبر ، محمد رسول ا... و نام های امامان معصوم (ع ) وآیاتی از قرآن کریم در انواع صور زیبا بر روی آجر پخته وکاشی لعابدار به گونه‌یی متین ،باروح ، پرمحتوا ،جذاب و درعین حال ساده به هنر نمایی پرداخته‌اند. درمساجد بر خلاف معابد ، کاربرد تزئیناتی از قبیل مجسمه ،اشیای سنگین ،زرین وسیمین وجواهرات وسنگ های قیمتی دور از قاعده است ودر عوض به موضوع بالندگی بنا و تزئینات خاص برخاسته ازروحیه اسلامی بسیار توجه می شود .به عبارت دیگر عظمت مساجد ، بویژه مساجد جامع به عنوان مخلوق یک ایدئولوژی مشخص باکتیبه‌های بزرگ و مزین به تزئینات و گلدسته های جالب و سربه آسمان کشیده با ظرایف عالی هنری ومعماری ، بزرگترین وجه امتیاز و از ویژگی های بارز مساجد ایرانی است .
در واقع ، انواع فنون و هنرهای گوناگون همچون معماری ،نقاشی ،خوش نویسی ، انواع کتیبه ها ،صنایع دستی ، منبت کاری ،ملیله دوزی ، فرش های نفیس وپرده های ظریف ،هریک درتکمیل زیبایی و عظمت مساجد ایرانی ،نقش خود رابخوبی ادا کرده‌اند.
منبع: بنياد انديشه اسلامي
