مکان زندگي امام زمان (ع)
يکي از سؤالاتي که درباره ي وجود مقدس حضرت صاحب الامر امام زمان (ع) مطرح است محل زندگي امام زمان (ع) است که آيا جاي مشخصي هست ، يعني آيا در يک نقطه ثابت و مشخص زندگي مي کنند و مثل ديگر انسان ها داراي اهل و عيال و زندگي هم هستند يا خير ؟
درباره ي نکته دوم که آيا امام زمان (ع) نيز مثل ساير افراد مؤمن تشکيل خانواده داده است يا نه ، دو جواب در اين مورد وجود دارد :
اول : از آنجايي که مسأله ازدواج و تشکيل خانواده به عنوان يکي از اساسي ترين مسائل مؤمن و سنت نبوي است ، عادتا نبايد امام زمان (ع) از اين سنت مهم رويگردان باشد و سرباز زند ، بايد مثل ديگر مؤمنين بلکه به عنوان امامي که همه ي سنت هاي الهي را انجام مي دهد اين امر را هم انجام داده باشد .
دوم : اين که در برخي از روايات هم به اين مطلب اشاره شده که امام زمان (ع) داراي اهل و عيال است ، گر چه رواياتي هم ديده مي شود که تصريح به عدم آن دارند لذا بعضي معتقدند آن حضرت ازدواج نکرده است و دلايلي براي اثبات عقيده خود ارائه مي کنند .
اما اگر امام زمان (ع) داراي خانواده است چگونه مي شود ما اين خانواده را نشناسيم ؟ در اين نکته بحث مفصلي است که در کتب مفصل در مورد امام زمان (ع)مطرح شده است که مي توان به آن ها مراجعه نمود .
در دعاي ندبه اين جمله به زبان همه ي افراد جاري است : « أين استقرت بک النوي ؛ بل أي أرض تقلک أو ثري ؟! أبرضوي أو غيرها ، أم ذي طوي ؟! عزيز علي أن أري الخلق و لا تري ، و لا أسمع لک حسيسا و لا نجوي ! ؛ (1) اي امام زمان در کجا هستي ، کدام سرزمين تو را در برگرفته است ، آيا در رضوي هستي ؟ يا در غير آنجا ؟ آيا در « ذي طوي » هستي ؟ براي ما بسيار گران است که همه را ببينيم ولي تو ديده نشوي و از تو هيچ نه مي شنويم و نه تو را مي بينيم و نه احساسي از صداي تو داريم » .
اين درد دلي است در دعاي ندبه که به ساحت مقدس امام زمان (ع) شده است ؛ يعني راجع به محل استقرار و محل زندگي ايشان سؤال مي شود و جواب اين است که ما نمي دانيم کجا هستي .
نکته مهمي که در ارتباط با زندگي و محل زندگي امام زمان (ع) در کتب تاريخي مطرح شده که بر سر زبان ها هم افتاده ؛ مثلا داستان جزيره ي خضراء آيا واقعا چنين چيزي صحت دارد ؟
در بعضي از کتب مثل بحارالانوار علامه مجلسي وکتاب نجم الثاقب مرحوم علامه محدث نوري و ديگر مآخذ ، مطالبي راجع به جزيره ي خضرا وارد شده است که شرح آن را مطرح نمي کنم ، اما چيزي که هست اين داستان در ميان شخصيت هاي برجسته ، موافقان و مخالفاني دارد که امام زمان (ع) در يک جايگاهي تحت عنوان جزيره ي خضرا زندگي کنند .
اما درباره ي موضوع کوه رضوي يا ذي طوي در بعضي منابع ، از جمله همين فراز از دعاي ندبه راجع به کوه رضوي يا ذي طوي بحث به ميان آمده است . آيا واقعا حضرت در کوه رضوي و ذي طوي زندگي مي کند ؟
البته کوه رضوي و ذي طوي ازکوه هاي اطراف مدينه هستند که به عنوان نقاط مقدس به حساب مي آيند و مردم به آنجا توجه مي کنند . شايد وقتي هم امام زمان (ع) در آنجا رؤيت شده باشد ، اما به اين معني که در آنجا زندگي کند ، به صورت قطعي مورد قبول نيست .
نکته ديگري که باز در افکار عموم مطرح است ، سردابي است که در کنار حرم مطهر امام هادي و امام عسکري (عليهما السلام ) در شهر سامرا قرار دارد ؛ آنجا سردابي است که اکنون آنجا را زيارت مي کنند ، بعضي ها فکر مي کنند يا معتقدند که امام زمان (ع) در آنجا مخفي شده است .آيا واقعا اين طور است؟ اين هم معقول و مقبول به نظر نمي رسد ، البته خود سرداب به دليل اين که هم محل زندگي امام هادي (ع) و امام عسکري (ع) بوده و هم امام زمان (ع) در آنجا متولد شده ، جايگاه مقدسي است . و يکي از مصاديق آيه شريفه است که مي فرمايد : ( في بيوت أذن الله أن ترفع و يذکر فيها اسمه يسبح له فيها بالغدو و الأصال ) (1) که درباره ي خانه پيامبر اکرم (ص) است و خانه ائمه معصومين (عليهم الاسلام) هم جزو مصاديق اين آيه به حساب مي آيند . پس شايد از جمله مصاديق آن همين جايگاه و سردابي است که در سامرا وجود دارد ، اما نه عنوان اين که امام زمان (ع) در آنجا پنهان باشد . از اين جهت اين مسأله توسط صاحب نظران مورد دفاع نيست .
به هر ترتيب ، نکته اي که اينجا قابل بحث است اين است که آيا امام زمان (ع) پنهان است و در معرض ديد حاضر نمي شود و يا پنهان نيست و زندگي ناشناخته اي دارد که ديگران ممکن است او را ببينند ولي او را نشناسند ؟
از روايات در اين باب هر دو نظر را مي توان دريافت ، اما آنچه را که غالب روايات و نظرات به آن توجه دارند اين است که امام زمان (ع) از ديد همه پنهان نيست ، امام زمان (ع) به آن معني نيست ، به تعبير حضرت آيت الله حسن زاده آملي که فرمودند « ما غايبيم ، او غايب نيست » او هر وقتي که بخواهد مي تواند هر کجا و هر کسي را ببيند ، اين ما هستيم که نمي توانيم هر وقتي که اراده کنيم او را ببينيم .
در دعاي ندبه مي خوانيم : « بنفسي أنت من مغيب لم يخل منا ، بنفسي أنت من نازح ما نزح عنا ؛ جانم فدايت اي پنهاني که از ميان ما بيرون نيستي ، جانم فدايت اي دور از نظري که از ما دور نيست».
بنابراين امام زمان (ع) غايب به معني پنهان از انظار همه نيست ، بلکه پنهان از انظار بعضي ها زندگي ناشناخته اي دارد که در جمع هست اما جمع او را احساس نمي کنند و او را نمي بينند و يا او را مي بينند و نمي شناسند .
حال در اين باب روايتي را خدمت شما مطرح مي کنم . در يک جمله اي ، دومين نايب خاص امام زمان (ع) اين گونه توضيح داده است : « و الله ! ان صاحب هذا الأمر يحضر الفرائض کل سنه ، فيري الناس يعرفهم و يرونه و لا يعرفونه ؛ (2) به خدا قسم صاحب الامر امام زمان (ع) در همه ي مراسم هرساله ( ظاهرا منظورش مراسم حج باشد ) حضور پيدا مي کند ، او مردم را مي بيند و مردم را مي شناسد ، اما مردم او را مي بينند ولي او را نمي شناسند .»
با توجه به اين جمله ، امام زمان (ع) در ميان مردم حضور پيدا مي کند ، اما مردم او را نمي شناسند ، منتها نه در جاي معين و مشخص که در اين باره حرف ها و احاديث و اخبار فراواني وارد شده است .
حديث ديگري از قول امام صادق (ع) است که مي فرمايند : « إن للقائم غيبتين يرجع في إحداهما و الأخري لا يدري أين هو يشهد المواسم يري الناس و لا يرونه » . (3)
اين حديث مي گويد : امام زمان (ع) دو غيبت دارد ؛ در يک غيبت بر مي گردد . ظاهرا همان مساله غيبت صغري است و در غيبت ديگر امام زمان (ع) را نمي بينند، اومردم را مي بيند ولي مردم او را نمي بينند ، در مراسم حضور پيدا مي کند ، اگر هم خداوند بخواهد قدرت ديد مردم را مي گيرد ، به گونه اي که او در جمع باشد واو را نبينند . به هر ترتيب چيزي که مي شود بيشتر به آن توجه کرد اين است که امام زمان (ع) در ميان مردم هست ، در مراسم شرکت مي کند . در نقاط مختلف مي رود ، به زندگي عموم خصوصا شيعيان خودش اشراف دارد و هيچ چيز از نظرش پنهان نيست ، اما در جايگاه هاي مقدس و مشاهد مشرفه رفت و آمد زيادي مي کند و در شهر هايي ؛ مانند مکه ، کربلا ، نجف ، سامرا و همه ي مکان هاي مقدسي چون مسجد جمکران ، مسجد سهله ، مسجد کوفه توسط کساني که لياقت رؤيت او را داشته باشند ، زياد ديده مي شود .
در کتاب غيبت نعماني روايت ديگري هم که ابوحمزه ثمالي از قول امام صادق (ع) يا امام باقر (ع) نقل مي کند ، مي گويد : امام زمان (ع) غيبتي دارد که ناگزير است از اين غيبت و زندگي سري و ناشناخته ، و در جاي معيني هم زندگي نمي کند. اما در پايان اين حديث اين جمله است که : « مدينه جاي خوبي است » .
از اين حديث مي توان فهميد ، جايي که آن حضرت بيشتر مواقع حضور پيدا مي کند و يا به صورت ناشناخته زندگي مي کند « مدينه طيبه » است ؛ يعني مدينه النبي (ع).
بنابراين بر حسب اعتقادي که داريم ، امام زمان (ع) را ناظر بر همه ي امور و مشرف بر همه ي مکان ها مي دانيم و چيزي نمي تواند جلوي اطلاعات امام را بگيرد تا اطراف و اکناف عالم از زير ديد و اشراف اطلاعات و علم امام زمان (ع) مخفي بماند .
ايشان در همه جا حضور دارند اما نه به معناي حضور مادي بلکه اشراف دارد و هر جايي هم که بخواهد حضور پيدا کند ، محدوديتي ندارد و ما بايد همه جا خودمان ، اموالمان و رفتارمان را حفظ کرده و مجالس و معابر ، مراسم مذهبي و محيط زندگي خودمان را به گونه اي بسازيم که اين لياقت را داشته باشيم تا وجود مقدس امام زمان (ع) هم اگر حضور ناشناخته اي پيدا کرد ان شاءالله از رفتار و حالات و اخلاق و اعمال و وضعيت جامعه ي ما راضي باشد و قلب مقدسش از همه ي ما خشنود گردد.
از جمله جاهايي که امام زمان (ع) حضور پيدا مي کند و حضور دائمي دارد و مستمرا مي رود ، کربلاي ابا عبدالله الحسين (ع) است و اين طبيعي است . اين يکي از ظلم هايي است که دل امام زمان (ع) را داغدار کرده و هميشه انتظار دارد خداوند پرده از رخسارش برکشد تا اين مظلوميت را از دنيا برطرف کند و همچنين مظلوميت جده ي سادات حضرت زهرا (س) که مظلومه بزرگ تاريخ است .
امام زمان (ع) از جمله اقداماتي که پس از ظهورش انجام مي دهد ، گرفتن انتقام از دشمنان حضرت زهرا (س) است . براي اين که يکي از القابشان منتقم است و انتقام خون به ناحق ريخته ي حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) و انتقام مظلوميت حضرت زهرا (س) را خواهد گرفت .
آيا هيچ مظلومي ، مظلوم تر از صديقه طاهره (س) هست ؟ با آن همه توصيه هاي خداوند در قرآن کريم به امت پيامبر اکرم (ص) : ( قل لا أسئلکم عليه أجرا إلا الموده في القربي » (4) ؛ « اي پيامبر ! بگو جز محبت نزديکانم ، اجري و مزدي از شما نمي خواهم » .
از رحلت پيامبر اکرم (ص) که نسبت به حرمت خاندانش توصيه اکيد مي فرمود چند روزي بيشتر نمي گذرد که درب خانه ي وحي و رسالت و خانه امامت و ولايت به آتش کشيده مي شود و يگانه دختر رسول خدا و يادگار مصطفي به جرم دفاع از امامت و ولايت به شهادت مي رسد و اين امام زمان (ع) است که بايد انتقام اين مظلومه را بگيرد .
تشکيل زندگي
درباره ي نکته دوم که آيا امام زمان (ع) نيز مثل ساير افراد مؤمن تشکيل خانواده داده است يا نه ، دو جواب در اين مورد وجود دارد :
اول : از آنجايي که مسأله ازدواج و تشکيل خانواده به عنوان يکي از اساسي ترين مسائل مؤمن و سنت نبوي است ، عادتا نبايد امام زمان (ع) از اين سنت مهم رويگردان باشد و سرباز زند ، بايد مثل ديگر مؤمنين بلکه به عنوان امامي که همه ي سنت هاي الهي را انجام مي دهد اين امر را هم انجام داده باشد .
دوم : اين که در برخي از روايات هم به اين مطلب اشاره شده که امام زمان (ع) داراي اهل و عيال است ، گر چه رواياتي هم ديده مي شود که تصريح به عدم آن دارند لذا بعضي معتقدند آن حضرت ازدواج نکرده است و دلايلي براي اثبات عقيده خود ارائه مي کنند .
اما اگر امام زمان (ع) داراي خانواده است چگونه مي شود ما اين خانواده را نشناسيم ؟ در اين نکته بحث مفصلي است که در کتب مفصل در مورد امام زمان (ع)مطرح شده است که مي توان به آن ها مراجعه نمود .
محل زندگي
در دعاي ندبه اين جمله به زبان همه ي افراد جاري است : « أين استقرت بک النوي ؛ بل أي أرض تقلک أو ثري ؟! أبرضوي أو غيرها ، أم ذي طوي ؟! عزيز علي أن أري الخلق و لا تري ، و لا أسمع لک حسيسا و لا نجوي ! ؛ (1) اي امام زمان در کجا هستي ، کدام سرزمين تو را در برگرفته است ، آيا در رضوي هستي ؟ يا در غير آنجا ؟ آيا در « ذي طوي » هستي ؟ براي ما بسيار گران است که همه را ببينيم ولي تو ديده نشوي و از تو هيچ نه مي شنويم و نه تو را مي بينيم و نه احساسي از صداي تو داريم » .
اين درد دلي است در دعاي ندبه که به ساحت مقدس امام زمان (ع) شده است ؛ يعني راجع به محل استقرار و محل زندگي ايشان سؤال مي شود و جواب اين است که ما نمي دانيم کجا هستي .
نکته مهمي که در ارتباط با زندگي و محل زندگي امام زمان (ع) در کتب تاريخي مطرح شده که بر سر زبان ها هم افتاده ؛ مثلا داستان جزيره ي خضراء آيا واقعا چنين چيزي صحت دارد ؟
در بعضي از کتب مثل بحارالانوار علامه مجلسي وکتاب نجم الثاقب مرحوم علامه محدث نوري و ديگر مآخذ ، مطالبي راجع به جزيره ي خضرا وارد شده است که شرح آن را مطرح نمي کنم ، اما چيزي که هست اين داستان در ميان شخصيت هاي برجسته ، موافقان و مخالفاني دارد که امام زمان (ع) در يک جايگاهي تحت عنوان جزيره ي خضرا زندگي کنند .
اما درباره ي موضوع کوه رضوي يا ذي طوي در بعضي منابع ، از جمله همين فراز از دعاي ندبه راجع به کوه رضوي يا ذي طوي بحث به ميان آمده است . آيا واقعا حضرت در کوه رضوي و ذي طوي زندگي مي کند ؟
البته کوه رضوي و ذي طوي ازکوه هاي اطراف مدينه هستند که به عنوان نقاط مقدس به حساب مي آيند و مردم به آنجا توجه مي کنند . شايد وقتي هم امام زمان (ع) در آنجا رؤيت شده باشد ، اما به اين معني که در آنجا زندگي کند ، به صورت قطعي مورد قبول نيست .
نکته ديگري که باز در افکار عموم مطرح است ، سردابي است که در کنار حرم مطهر امام هادي و امام عسکري (عليهما السلام ) در شهر سامرا قرار دارد ؛ آنجا سردابي است که اکنون آنجا را زيارت مي کنند ، بعضي ها فکر مي کنند يا معتقدند که امام زمان (ع) در آنجا مخفي شده است .آيا واقعا اين طور است؟ اين هم معقول و مقبول به نظر نمي رسد ، البته خود سرداب به دليل اين که هم محل زندگي امام هادي (ع) و امام عسکري (ع) بوده و هم امام زمان (ع) در آنجا متولد شده ، جايگاه مقدسي است . و يکي از مصاديق آيه شريفه است که مي فرمايد : ( في بيوت أذن الله أن ترفع و يذکر فيها اسمه يسبح له فيها بالغدو و الأصال ) (1) که درباره ي خانه پيامبر اکرم (ص) است و خانه ائمه معصومين (عليهم الاسلام) هم جزو مصاديق اين آيه به حساب مي آيند . پس شايد از جمله مصاديق آن همين جايگاه و سردابي است که در سامرا وجود دارد ، اما نه عنوان اين که امام زمان (ع) در آنجا پنهان باشد . از اين جهت اين مسأله توسط صاحب نظران مورد دفاع نيست .
به هر ترتيب ، نکته اي که اينجا قابل بحث است اين است که آيا امام زمان (ع) پنهان است و در معرض ديد حاضر نمي شود و يا پنهان نيست و زندگي ناشناخته اي دارد که ديگران ممکن است او را ببينند ولي او را نشناسند ؟
از روايات در اين باب هر دو نظر را مي توان دريافت ، اما آنچه را که غالب روايات و نظرات به آن توجه دارند اين است که امام زمان (ع) از ديد همه پنهان نيست ، امام زمان (ع) به آن معني نيست ، به تعبير حضرت آيت الله حسن زاده آملي که فرمودند « ما غايبيم ، او غايب نيست » او هر وقتي که بخواهد مي تواند هر کجا و هر کسي را ببيند ، اين ما هستيم که نمي توانيم هر وقتي که اراده کنيم او را ببينيم .
در دعاي ندبه مي خوانيم : « بنفسي أنت من مغيب لم يخل منا ، بنفسي أنت من نازح ما نزح عنا ؛ جانم فدايت اي پنهاني که از ميان ما بيرون نيستي ، جانم فدايت اي دور از نظري که از ما دور نيست».
بنابراين امام زمان (ع) غايب به معني پنهان از انظار همه نيست ، بلکه پنهان از انظار بعضي ها زندگي ناشناخته اي دارد که در جمع هست اما جمع او را احساس نمي کنند و او را نمي بينند و يا او را مي بينند و نمي شناسند .
حال در اين باب روايتي را خدمت شما مطرح مي کنم . در يک جمله اي ، دومين نايب خاص امام زمان (ع) اين گونه توضيح داده است : « و الله ! ان صاحب هذا الأمر يحضر الفرائض کل سنه ، فيري الناس يعرفهم و يرونه و لا يعرفونه ؛ (2) به خدا قسم صاحب الامر امام زمان (ع) در همه ي مراسم هرساله ( ظاهرا منظورش مراسم حج باشد ) حضور پيدا مي کند ، او مردم را مي بيند و مردم را مي شناسد ، اما مردم او را مي بينند ولي او را نمي شناسند .»
با توجه به اين جمله ، امام زمان (ع) در ميان مردم حضور پيدا مي کند ، اما مردم او را نمي شناسند ، منتها نه در جاي معين و مشخص که در اين باره حرف ها و احاديث و اخبار فراواني وارد شده است .
حديث ديگري از قول امام صادق (ع) است که مي فرمايند : « إن للقائم غيبتين يرجع في إحداهما و الأخري لا يدري أين هو يشهد المواسم يري الناس و لا يرونه » . (3)
اين حديث مي گويد : امام زمان (ع) دو غيبت دارد ؛ در يک غيبت بر مي گردد . ظاهرا همان مساله غيبت صغري است و در غيبت ديگر امام زمان (ع) را نمي بينند، اومردم را مي بيند ولي مردم او را نمي بينند ، در مراسم حضور پيدا مي کند ، اگر هم خداوند بخواهد قدرت ديد مردم را مي گيرد ، به گونه اي که او در جمع باشد واو را نبينند . به هر ترتيب چيزي که مي شود بيشتر به آن توجه کرد اين است که امام زمان (ع) در ميان مردم هست ، در مراسم شرکت مي کند . در نقاط مختلف مي رود ، به زندگي عموم خصوصا شيعيان خودش اشراف دارد و هيچ چيز از نظرش پنهان نيست ، اما در جايگاه هاي مقدس و مشاهد مشرفه رفت و آمد زيادي مي کند و در شهر هايي ؛ مانند مکه ، کربلا ، نجف ، سامرا و همه ي مکان هاي مقدسي چون مسجد جمکران ، مسجد سهله ، مسجد کوفه توسط کساني که لياقت رؤيت او را داشته باشند ، زياد ديده مي شود .
در کتاب غيبت نعماني روايت ديگري هم که ابوحمزه ثمالي از قول امام صادق (ع) يا امام باقر (ع) نقل مي کند ، مي گويد : امام زمان (ع) غيبتي دارد که ناگزير است از اين غيبت و زندگي سري و ناشناخته ، و در جاي معيني هم زندگي نمي کند. اما در پايان اين حديث اين جمله است که : « مدينه جاي خوبي است » .
از اين حديث مي توان فهميد ، جايي که آن حضرت بيشتر مواقع حضور پيدا مي کند و يا به صورت ناشناخته زندگي مي کند « مدينه طيبه » است ؛ يعني مدينه النبي (ع).
بنابراين بر حسب اعتقادي که داريم ، امام زمان (ع) را ناظر بر همه ي امور و مشرف بر همه ي مکان ها مي دانيم و چيزي نمي تواند جلوي اطلاعات امام را بگيرد تا اطراف و اکناف عالم از زير ديد و اشراف اطلاعات و علم امام زمان (ع) مخفي بماند .
ايشان در همه جا حضور دارند اما نه به معناي حضور مادي بلکه اشراف دارد و هر جايي هم که بخواهد حضور پيدا کند ، محدوديتي ندارد و ما بايد همه جا خودمان ، اموالمان و رفتارمان را حفظ کرده و مجالس و معابر ، مراسم مذهبي و محيط زندگي خودمان را به گونه اي بسازيم که اين لياقت را داشته باشيم تا وجود مقدس امام زمان (ع) هم اگر حضور ناشناخته اي پيدا کرد ان شاءالله از رفتار و حالات و اخلاق و اعمال و وضعيت جامعه ي ما راضي باشد و قلب مقدسش از همه ي ما خشنود گردد.
از جمله جاهايي که امام زمان (ع) حضور پيدا مي کند و حضور دائمي دارد و مستمرا مي رود ، کربلاي ابا عبدالله الحسين (ع) است و اين طبيعي است . اين يکي از ظلم هايي است که دل امام زمان (ع) را داغدار کرده و هميشه انتظار دارد خداوند پرده از رخسارش برکشد تا اين مظلوميت را از دنيا برطرف کند و همچنين مظلوميت جده ي سادات حضرت زهرا (س) که مظلومه بزرگ تاريخ است .
امام زمان (ع) از جمله اقداماتي که پس از ظهورش انجام مي دهد ، گرفتن انتقام از دشمنان حضرت زهرا (س) است . براي اين که يکي از القابشان منتقم است و انتقام خون به ناحق ريخته ي حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) و انتقام مظلوميت حضرت زهرا (س) را خواهد گرفت .
آيا هيچ مظلومي ، مظلوم تر از صديقه طاهره (س) هست ؟ با آن همه توصيه هاي خداوند در قرآن کريم به امت پيامبر اکرم (ص) : ( قل لا أسئلکم عليه أجرا إلا الموده في القربي » (4) ؛ « اي پيامبر ! بگو جز محبت نزديکانم ، اجري و مزدي از شما نمي خواهم » .
از رحلت پيامبر اکرم (ص) که نسبت به حرمت خاندانش توصيه اکيد مي فرمود چند روزي بيشتر نمي گذرد که درب خانه ي وحي و رسالت و خانه امامت و ولايت به آتش کشيده مي شود و يگانه دختر رسول خدا و يادگار مصطفي به جرم دفاع از امامت و ولايت به شهادت مي رسد و اين امام زمان (ع) است که بايد انتقام اين مظلومه را بگيرد .
پی نوشت:
1. دعاي ندبه .
2. سوره نور ، آيه 36.
3. مهدي موعود ، ص 930.
4. بحارالانوار : 156/52.
5. سوره شوري ، آيه 24.
