انواع لیپید و منابع آن

لیپیدها یا چربی‌ها مولکول‌هایی هستند که از هیدروکربن تشکیل شده و به محض متابولیزه شدن منبع عظیمی از انرژی به حساب می‌آیند. آنها اجزاء اصلی چربی حیوانی و روغن گیاهی بوده و بر اساس ساختارشان طبقه‌بندی می‌شوند.
لیپیدها مولکول‌هایی هستند که به طور طبیعی وجود داشته و گروه متنوعی از ترکیباتی که شامل اسیدهای چرب و مشتقات آنها است را تشکیل می‌دهند. عامل مشترک در بین ترکیبات گوناگون آن، خاصیت آبگریزی آنها و به عبارت دیگر نامحلول بودن آنها در آب است. با این حال، تمام ترکیبات لیپید، محلول در حلال‌های آلی غیر قطبی مانند اتر، کلروفرم، استون، و بنزن می‌باشند.

جزئیات کم اهمیت

به لحاظ تاریخی گروهی معتقد بودند که لیپیدها دارای دو عملکرد اصلی در بدن ما یعنی (1) ذخیره سازی انرژی؛ و (2) اجزاء سازنده و یا اجزای ساختاری غشای سلولی می‌باشند. با این حال، در سال 1979، مشخص گردید که مولکول‌های لیپید یا چربی، که در اندازه کوچکتر بوده و همچنین آبگریز می‌باشند، در بدن به عنوان پیام رسان‌های شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
لیپیدها به رشد سلولی کمک می‌کنند، به گونه‌ای که سلولهای جدید را به کمک کروبوهیدرات و پروتئین شکل می‌دهند. لیپیدها ماده‌ی مغذی مهمی از بدن انسان به شمار می‌روند، به این دلیل که به منظور ترشح هورمون و ویتامین وجود آنها ضرورت دارد. عملکرد اولیه‌ی آنها ذخیره‌ی انرژی و ایجاد غشاهای سلولی جدید در بدن است. لیپیدها از چربی‌ها‌، واکس‌ها، استرول‌ها‌، مونوگلیسریدها، فسفولیپیدها، و ویتامین‌های محلول در چربی و مواد معدنی تشکیل شده‌اند.
به منظور درک بهتر، فهرستی از انواع لیپید همراه با نمونه‌های خاصی از آنها آورده شده است.

اسیدهای چرب

یک اسید چرب، یک اسید کربوکسیلیک (carboxylic acid) بوده که به صورت اشباع و یا غیر اشباع (اشباع نشده) وجود دارد. و یکی از اجزاء حیاتی لیپیدها به شمار می‌رود و در طول روزه‌ داری از تری اسیل گلیسرول جهت فراهم ساختن انرژی مورد نیاز بدن، آزاد می‌شود.
اسیدهای چرب با پیوند دوگانه کربن ـ کربن غیر اشباع می‌باشند. اسیدهای چرب اشباع فاقد این پیوند دوگانه‌ی کربن می‌باشند.

» نمونه‌هایی از اسیدهای چرب غیر اشباع با منابع آنها

• اسید میریستولئیک یک اسید چرب امگا 5 می‌باشد که در دانه‌های گیاهی متعلق به جوز (Myristicace) یافت می‌شود.
• اسید پالمیلوئیک یک اسید چرب اشباع نشده امگا 7 است. منابع اصلی این اسید، چربی حیوانی، گیاهی، و روغن‌های دریایی است. این اسید همچنین جزء اولیه‌ی تشکیل دهنده‌ی بافت چربی انسان بوده و در کبد به وفور یافت می‌شود.
• اسید ساپینیک (Sapienic) جزء اصلی تشکیل دهنده‌ی سبوم یا چربی پوست انسان است. اعتقاد بر این است که این اسید فعالیت ضد باکتریایی دارد.
• اسید اولئیک یک اسید چرب غیر اشباع امگا 9 با یک پیوند دوگانه (monounsaturated ) بوده، و در چربی حیوانی و گیاهی و روغن یافت می‌شود. تعداد کمی از منابع آن روغن گردو، روغن کنجد، روغن کانولا، و غیره را شامل می‌شود.
• اسید الیدیک، یک چربی ترانس به شمار می‌رود. منابع این اسید شیر گاو، بز و روغن نباتی هیدروژنه می‌باشد.
• اسید واکسنیک یک اسید چرب امگا-7 موجود در محصولات لبنی، مانند شیر، کره و ماست و همچنین در شیر انسان است.
• اسید لینولئیک، یک اسید چرب اشباع نشده‌ی امگا 6 است. و یکی از دو اسید چرب ضروری بوده و به وفور در روغن‌های گیاهی و نباتی وجود دارد. منابع دیگر آن بادام، کره، و زرده تخم مرغ هستند.
• اسید لینواِلایدیک (Linoelaidic ) یک اسید چرب ترانس امگا 6 است. روغن‌های گیاهی هیدروژنه غنی از این لیپید می‌باشند.
• اسید آلفا لینولنیک، یک اسید چرب اشباع نشده امگا 3 با چند پیوند دوگانه (polyunsaturated) می‌باشد. منابع آن روغن‌های دانه چیا مریم گلی (chia sage)، کیوی، سنجد تلخ، شاهدانه، و سویا هستند.
• اسید آراشیدونیک، یک اسید چرب اشباع نشده امگا 6 با چند پیوند دوگانه بوده و یکی از اسیدهای چربی است که به وفور در مغز، عضلات و کبد وجود دارد. و به رشد اولیه و تدریجی سلسله اعصاب کمک می‌کند.
• اسید ایکوزاپنتانوئیک یک اسید چرب اشباع نشده امگا 3 است. شیر انسان منبعی از این اسید چرب به شمار می‌رود. این اسید همچنین در ماهی‌های روغنی، مانند ماهی آزاد، ماهی کاد، ماهی خال مخالی، ساردین، و چند جلبک دریایی یافت می‌شود.
•اسید اوریک اسید چرب اشباع نشده امگا 9 با یک پیوند دوگانه است که در روغن خردل یافت می‌شود.

نمونه‌هایی از اسیدهای چرب اشباع شده با منابع آنها

• اسید کاپریلیک، که همچنین تحت عنوان اسید اوکتانوئیک شناخته می‌شود، اسید چربی است که به طور طبیعی در شیر پستانداران وجود دارد. با این حال، شیر نارگیل منبع دیگری از این لیپید است.
• اسید لوریک جزء سازنده‌ی تری گلیسرید است. منابع اصلی آن روغن نارگیل، روغن هسته خرما و روغن برگ بو می‌باشد.
• اسید میریستیک جزء اصلی کره جوز هندی به شمار می‌رود. و همچنین در روغن نارگیل و روغن هسته خرما یافت می‌شود.
• اسید پالمتیک در روغن درخت خرما وجود دارد. گوشت، پنیر، و فراورده‌های لبنی نیز برخی از منابع آن به شمار می‌روند.
• اسید لیگنوسریک در قطران چوب (wood tar) دیده می‌شود و همچنین جزء کوچکی از اکثر چربی‌های طبیعی را شکل می‌دهد.
•اسید آراشیدیک یکی از اجزاء تشکیل دهنده‌ی روغن بادام زمینی است.

گلیسرولیپیدها (Glycerolipids)

گلیسرولیپیدها وظیفه‌ی اصلی ذخیره سازی انرژی را بر عهده دارند. در نتیجه، به وفور در چربی‌های حیوانی یافت می‌شوند. تری گلیسیریدها متداول‌ترین نمونه‌های این لیپیدها به شمار می‌روند. هنگامی که ترکیبی از سه اسید چرب شکل می‌گیرد و گلیسرول سنتز می‌شود، استری (ester) مشتق می‌شود که به آن تری گلیسرید گویند. و نقش مهمی در بیوشیمی انسان ایفاء می‌کند. همچنین یک چربی خون بوده که به انتقال بافت چربی و خون از کبد کمک می‌کند.
تری گلیسیریدها اجزای اصلی روغن‌های گیاهی و نباتی بوده و نیز در چربی حیوانی و چربی پوست انسان یافت می‌شود. بر اساس منبع روغن، می‌توانند اشباع یا غیر اشباع باشند. منابع آن در بخش بالا مورد بحث قرار گرفت.

گلیسروفسفولیپدها (Glycerophospholipids)

گلیسروفسفولیپدها اجزای مهم دو لایه سلولی تشکیل شده از لیپید است. این لیپیدها دست اندرکار سوخت و ساز و پیام رسانی یا سیگنال دهی سلول بوده و به زبان ساده به عنوان فسفولیپیدها شناخته می‌شوند. منابع اصلی فسفولیپیدها ماهی، تخم مرغ، کلزا، سویا، آفتابگردان، و شیر است.
اسفینگولیپیدها (sphingolipids) ترکیبات پیچیده‌ای هستند که جزء ابتدایی اسفینگوئید (sphingoid) را به اشتراک می‌گذارند که از یک اسید آمینه بنام سرین سنتز می‌شود. این لیپیدها به عنوان دومین پیام‌رسانان مهم عملکردهای سلولی شناخته شده‌اند. اینها به طور طبیعی در بدن ما وجود دارند و مصرف خارجی آنها ضرورتی ندارد.
فراورده‌های لبنی: شیر، خامه، پنیر، کره
گوشت: گوشت ماهی، گوشت گوساله، مرغ، بوقلمون، تخم مرغ
سبزیجات: اسفناج، گوجه فرنگی، فلفل، سیب زمینی شیرین، کاهو، خیار
میوه‌ها: موز، نارنجی، سیب
استرول لیپیدها (Sterol Lipids)
ترکیبات مهم غشای سلولی می‌باشند. کلسترول یکی از فرم‌های معروف استرول لیپیدها است. منابع استرول عبارتند از:
غلات: برنج قهوه‌ای، سبوس برنج، گندم، گندم کامل، سبوس جو
حبوبات: عدس، نخود خشک شده و لوبیا
سبزیجات: کلم بروکلی، گوجه فرنگی، کلم بروکسل، گل کلم
میوه‌ها: سیب، آوکادو، بلوبری
آجیل: گردوی آمریکایی پی‌کان، بادام، بادام زمینی، گردو
دانه: آفتابگردان، کنجد، کدو حلوایی
پرنول لیپیدها (Prenol)
نوع دیگری از الکلی است که به طور طبیعی یافت می‌شود، به طور عمده در مرکباتی مانند قره قاط، انگور، و تمشک دیده می‌شود. ویتامین A و K اشکالی از پرنول لیپید می‌باشند.
ساکارولیپیدها (Saccharolipids)
صرفاً ترکیباتی هستند که رشته‌ی اصلی قند را به اسیدهای چرب پیوند می‌زنند. این لیپد مسئول رشد باکتری E.coli است. گلوکوزامین نمونه‌ای از این لیپید می‌باشد و به طور صنعتی تولید می‌شود تا به عنوان نوشیدنی‌های سالم بزرگسالان مورد استفاده قرار گیرد.
پلی‌کتیدها (Polyketides)
لیپیدهایی هستند که به طور مستقیم با رشد و نمو موجودات در ارتباط نمی‌باشند و در نتیجه به عنوان متابولیت‌های ثانویه طبقه‌بندی می‌شوند. این لییپید، در محصولات طبیعی باکتریها، گیاهان، حیوانات، و موجودات دریایی یافت می‌شود.
لیپیدها نمی‌توانند در بدن تولید شوند. بنابراین، مهم است که آنها را در قالب مواد غذایی و نوشیدنی مصرف نماییم. مصرف بیش از حد چربی می‌تواند موجب چاقی فرد شده و به عنوان تهدیدی بالقوه برای سلامت قلب به حساب آید. و باعث می‌شود افراد در مقابل بیماری‌های مختلف قلبی عروقی و بیماریهای مرتبط با چاقی آسیب‌پذیر گردند. با این حال، از سوی دیگر، چربی‌ها منبع بزرگی از انرژی بوده و عدم وجود آنها می‌تواند به بیماری‌های مختلف ناشی از کمبود مواد مغذی منجر شود. بنابراین، وارد نمودن میزان متعادل چربی در رژیم غذایی روزانه ضروری است، به این دلیل که منبع بزرگی از انرژی محسوب می‌شوند. وجود لیپیدها همچنین جهت انتقال و فراهم آوردن مواد مغذی به بخش‌های مختلف بدن ضروری می‌باشند.