برگردان: عبدالله زرافشان
سرب به صورت آزاد در طبیعت بسیار کمیاب است ولی بسادگی می‌توان آن را از طریق ذوب سنگ معدنش به دست آورد. سرب همزمان با آهن و نقره توسط مصریان شناخته شد و زودتر از هزاره‌ی دوم پیش از میلاد در هندوچین تولید گردید. تولید سرب در اروپا کم و بیش دیرتر تحقق یافت، هر چند براساس اسناد و مدارک، این فلز در قرن ششم پیش از میلاد به بازار مکاره صور راه پیدا کرد. در زمان حکومت حموربی در بابل، سرب به مقیاسی وسیع در این سرزمین تولید می‌شد. این فلز برای مدتی طولانی با قلع اشتباه گرفته می‌شد. قلع را «سرب سفید» (1) و سرب را «سرب سیاه» (2) می‌نامیدند. تنها در قرون وسطی بود که تفاوت بین این دو فلز شناخته شد.
یونانیها و فنیقیها اولین کسانی بودند که معادل سرب متعددی را در اسپانیا کشف کردند و مورد بهره‌برداری قرار دادند. بعدها، رومیها جای آنان را گرفتند. سرب در روم باستان به مقیاس فراوان مورد استفاده قرار می‌گرفت. موارد استعمال سرب در این دوران و در این سرزمین عبارت بود از: ساخت کوزه، ساخت نوع خاصی قلم (3)، و ساخت لوله برای شاه لوله‌ی مشهور آب شهر رم. از سرب برای ساختن سفیداب شیخ (4) نیز استفاده می‌شد. جزیره‌ی رودس بزرگترین صادر کننده‌ی سفیداب شیخ بود. امروزه نیز سفیداب شیخ با همان روش باستانی تهیه می‌شود. روش کار بدین ترتیب است که: قطعات سرب را در سرکه می‌اندازند و نمک حاصل را به مدت زیاد با آب می‌جوشانند تا سفیداب شیخ به دست آید. برعکس سفیداب شیخ، تهیه‌ی سرنج (5) یک اتفاق غیرمترقبه بود. این ماده، پس از یک آتش‌سوزی در بندر یونانی پیرایئوس (6) مشاهده شد. طی این حادثه، شعله‌های آتش بشکه‌های سرب را در بر گرفت. پس از خاموش کردن حریق، ماده‌ی قرمز رنگی، که همان سرنج بود، در بشکه‌های سوخته پیدا شد.
با اینکه سرب در روسیه مدتها قبل از قرن هجدهم شناخته شده بود، فرایند تهیه‌ی آن بسیار ابتدایی بود. پس از اختراع اسلحه‌ی گرم، سرب برای ساختن گلوله مورد استفاده قرار گرفت. امروزه اهمیت نظامی سرب همچنان حفظ شده است. ولی از سرب، علاوه بر مصارف نظامی، در موارد صلح‌آمیز نیز استفاده می‌شود. به طور مثال، حروف چاپخانه از آلیاژ این فلز با آنتیموان ساخته می‌شود. سرب برای ایجاد ایمنی در پژوهشهای تشعشعی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یونانیها سرب را «مولیبدوس» (7) می‌نامیدند. علامت شیمیایی آن (Pb) از کلمه‌ی لاتین «پلومبوم» (8) گرفته شده است.
پی‌نوشت:
1.Plum bum album
2.. Plum bum nigrum
3. Styluse، نوعی قلم که در گذشته‌های دور برای نوشتن بر روی موم از آن استفاده می‌شده و به شکل سوزن بوده است. – م.
4. White Lead، سفیداب شیخ یا سفیداب سرب. نام شیمیایی آن کربنات قلیایی سرب، و مخلوطی است از کرنبات سرب و ئیدروکسید سرب با فرمول شیمیایی 2PbCO3 Pb(OH)2. به عنوان رنگیزه‌ی سفید در رنگسازی مصرف فراوان دارد، و در نقاشی مخلوط گرد نرم آن را با روغن بَزرَک به کار می‌برند. – م.
5. Red Lead، ماده‌ای گرد مانند و سرخ فام، که از نظر شیمیایی ترکیبی از سرب و اکسیژن است، نام تتروکسید سرب با فرمول شیمیایی Pb3O4. در صنایع شیشه‌سازی مورد استعمال فراوان دارد. مخلوط آن را با روغن بزرک برای جلوگیری از زنگ زدن آهن و آلیاژها به کار می‌برند. – م.
6. . Piraeus
7. . Molibdos
8. . plumbum
تریفونوف، دیمیتری نیکولایویچ ، تریفونوف، ولادیمیر؛ (1390)، تاریخچه‌ی کشف عناصر شیمیایی، برگردان: عبدالله زرافشان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم
